Jain Shikshavali Jivannu Dhyey

Author(s): Dhirajlal Tokarshi Shah
Publisher: Jain Sahitya Prakashan Mandir

Page 9

જીવન અંગે જૈન ધર્મનું દૃષ્ટિબિંદુ
તેમ થતું નથી. અથવા વાયુ એજ પ્રાણ હાય તા મૃત્યુ પામેલા પ્રાણીને વાયુ આપવાથી તે સજીવન થવુ જોઈ એ પણ તે ય થતું નથી. બિમાર મનુષ્યાને એકસીજનનાં સીલીડરો આપવા છતાં તે મૃત્યુ પામતાં જણાય છે. રુધિરની શુદ્ધિ આદિ કાર્યાં ચૈગશાસ્ત્ર અને આયુર્વેદના અભિપ્રાયથી પાંચ પ્રકારનાં વાયુનાં કર્યાં છે, એટલે તે અંગે જે સૂક્ષ્મ પદ્મા'ની કલ્પના કરવામાં આવે છે, તે પણ ચેાગ્ય ઠરી શકતી નથી. આ સંચાગામાં પ્રાણ એ આત્માની– જીવની પેાતાની જ વિશેષતા છે, એમ માનવું વ્યાજબી છે. જૈન મહષિ એ પ્રાણના એ પ્રકારે માનેલા છેઃ દ્રવ્યપ્રાણ અને ભાવપ્રાણ. તેમાં દ્રવ્ય પ્રાણ વડે જીવન શકય અને છે અને ભાવપ્રાણ એ આત્માના જ્ઞાનાદિ મૂળ ગુણા છે. આના અથ એ થયેા કે જેના સચાગેાથી જીવને જીવન— અવસ્થા પ્રાપ્ત થાય છે અને જેના વિચાગથી જીવને મરણુ– અવસ્થા પ્રાપ્ત થાય છે, તેને પ્રાણ સમજવા. આ વ્યાખ્યા પ્રમાણે કાઈ પણ જીવંત પ્રાણી પ્રાણ વિનાનું હાઇ શકે નહિ.
જૈન મહર્ષિ એએ દ્રવ્ય પ્રાણુની સંખ્યા દેશની માની છે અને તેમાંથી કોઈ પણ પ્રાણના અતિપાતકરવા, અર્થાત્ વિયાગ કરવા તેને 'િસા કહી છે. આ રહ્યા તેની પ્રતીતિ કરાવનારા શબ્દો :
पञ्चेन्द्रियाणि त्रिविधं बलं च, निःश्वासमुच्छ्वा समथान्यदायुः । प्राणा दशैते भगवदद्भिरुक्ता, स्तेषां वियोगीकरणं तु हिंसा ॥