________________
જીવન અંગે જૈન ધમનું દૃષ્ટિબિંદુ
રહેલા મનુષ્યનાં હૃદય, ફેફસાં અને મગજ એ ત્રણે ભાગેાએ પોતાનાં કામ બંધ કરી દીધાં હતાં, કારણ કે ખાદ્ય પૌદ્ ગલિક સામગ્રીના અભાવે તે પોતાનું કામ કરી શકતાં નથી. આ સંચાગેામાં તેએ મૃત્યુ પામેલા જ કહેવાય, પણ તે ખરેખર મૃત્યુ પામ્યા ન હતા! ત્યારે આ ઘટનાના ખુલાસા શે સમજવા ? આજનું વિજ્ઞાન એના ઉત્તરમાં મૌન સેવે છે અને પોતાનુ માથુ ખજવાળે છે, પણ જૈનશાસ્ત્રઓ આગળ આવીને તેના ખુલાસેા કરે છે કે તેના આયુષ્યપ્રાણુ અવશિષ્ટ રહ્યો હતા, એટલે તેના આધારે જીવન ટકી રહ્યું હતું અને ફરી પૌદ્ગુગલિક સામગ્રી પ્રાપ્ત થતાં ખાકીના નવે પ્રાણેા પોતાનું કામ કરવા લાગ્યા હતા. આ ખુલાસા આપણાં ગળે ખરાખર ઉતરી જાય છે, એટલે વિજ્ઞાનની ‘- વાઇટલ પાર્ટસ્ થિયરી ’ કરતાં જૈન ધર્મના ‘દશ પ્રાણના સિદ્ધાન્ત' વધારે વાસ્તવિક લાગે છે.
અહીં એટલું સ્પષ્ટીકરણ કરવાની આવશ્યકતા કે બધાં પ્રાણીઓને દશ પ્રાણ હોતા નથી. કેટલાંકને ચાર હાય છે, કેટલાંકને છ હાય છે, કેટલાંકને સાત હૈાય છે, કેટલાંકને આઠ હાય છે, કેટલાંકને નવ હાય છે અને કેટલાંકને પૂરેપૂરા દશ હોય છે. જેમને ચાર પ્રાણ હોય છે, તેમને સ્પર્શનેન્દ્રિય, કાયખળ, શ્વાસેાશ્ર્વાસ અને આયુષ્ય હાય છે. જેને છ પ્રાણ હોય છે, તેને વધારામાં રસનેન્દ્રિય અને વચનબળ હોય છે. જેને સાત પ્રાણુ હાય છે, તેને આ છ પ્રાણ ઉપરાંત ઘ્રાણેન્દ્રિય વધારે હાય છે. જેને આઠ પ્રાણુ હાય છે, તેને આ સાત ઉપરાંત ચક્ષુરિ ંદ્રિય
પ્રાણ
