Jain_Satyaprakash 1952 11

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 9

Imp
-
કેટલીક જૈન અનુકૃતિઓ
અને
પુ રા ત રવ લેખક : ડે. મેતીચંદ્ર. એમ. એ. પીએચ. ડી.
[ ગતાંકથી ચાલું ] જેમ ઉપર કહી દેવામાં આવ્યું છે કે જૈન અનુકૃતિઓ એકસ્વરે પાદલિપ્ત અને મુરુડની સમકાલીનતા પર જોર દે છે. પણ પાદલિપ્તને સમય નિર્ધારિત કરવા માટે એ જરૂરી છે કે, આપણે મુરુડેને ઈતિહાસ જાણીએ. ડે. બાગચીએ ઈડિયન હિસ્ટ્રી કેસિના પ્રાચીન ઈતિહાસ વિભાગના સભાપતિ તરીકે જે ભાષણ આપ્યું હતું (ધિ સીડિન્સ એફ ધિ ઇડિયન કેસિ, સિકસ્થ સેશન, ૧૯૪૩) તેનાથી મુરુડેના ઈતિહાસ પર સારે પ્રકાશ પડે છે. ડે, બાગચી સ્ટેનકેનેને એ વિચાર સાથે સહમત નથી કે મુડે શક હતા, તેઓ પુરાણના એ મતનું સમર્થન કરે છે, જે અનુસાર મુરુડે શકેથી ભિન્ન માનવામાં આવ્યા છે. (એજન, ૩૦, ૪૦)
મુરને પત્તો સમુદ્રગુપ્તના અલાહાબાદના અભિલેખથી ચાલે છે. આ લેખમાં મુડ ગુપ્તકૃત્ય માનવામાં આવ્યા છે. મુરુડ શબ્દ બોહની છઠ્ઠી શતાબ્દીવાળા તામ્રપત્રમાં પણ આવે છે. એમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે ઉચ૭કલપના મહારાજ સર્વનાથની માતા મુડદેવી અથવા મુરુંડસ્વામિની હતી. (એજન, પૃ. ૪૦)
પ્રો. લિવન લેવીની શોધ અનુસાર પ્રાચીન ચીની ઈતિહાસમાં પણ મુડનું નામ આવે છે. સને ૨૨૨–૨૨૭ ની વચ્ચે એક દૂતમંડળ નાનના રાજા દ્વારા ભારતવર્ષમાં મેક્લવામાં આવ્યું હતું. લગભગ ૭૦૦૦ લીની યાત્રા સમાપ્ત કરીને એ મંડળ ઈચ્છિત સ્થળે પહોંચ્યું. તત્કાલીન ભારતીય સમ્રાટે યૂનાનના રાજાને ઘણુ વસ્તુઓની ભેટ મોકલી, જેમાં યૂચી દેશના ચાર પૈડાઓ પણ હતા. કૂનાન જનારા ભારતીય દૂતમંડલની મુલાકાત ચીની દૂત સાથે નાના દરબારમાં થઈ ભારત સંબંધે પૂછતાં દૂતમંડલે જણાવ્યું કે ભારતના સમ્રાટની પદવી મિઉ-લુન હતી અને જ્યાં તે રહેતો હતો તે રોજધાની બે નગર–ખાઈએથી ઘેરાયેલી હતી અને શહેરની ખાઈઓમાં નદીની નહેરથી પાણી આવતું હતુંઆ વર્ણન આપણને પાટલીપુત્રની યાદ અપાવે છે. (એજન, પૃ. ૪૦)
ઉપર્યુક્ત વર્ણનમાં આવેલ મિઉ-લુન ચીની ભાષામાં મુડ શબ્દનું રૂપાંતર માત્ર છે.
ઘણું પાકી પ્રમાણે ન હોવા છતાં પણ એ તે કહી શકાય એમ છે કે, કુષાણુ અને ગુપ્તકાળની વચ્ચે મુરુંડ રાજ્ય કરતા હતા, લેમીની ભૂગોળ અને ચીની ઇતિહાસના આધારેથી એ જણાય છે કે, ઈસાની બીજી અને ત્રીજી શતાબ્દીમાં મુર પૂરી ભારતમાં રાજ્ય કરતા હતા. (એજન, પૃ. ૪૧) ( આ પ્રમાણેના આધારે છે. બાગચી નિમ્નલિખિત નિર્ણો ઉપર પહોંચે છે, એ કહેવામાં કઈ અટકાવે ન થવું જોઈએ કે મુરુંડે તુખારાની સાથે ભારતમાં આવ્યા અને તેમણે પૂરી ભારતમાં પહેલાં તુખારના ભ્રત્યરૂપે અને પાછળથી સ્વતંત્રરૂપે રાજ્ય-સ્થાપના કરી. શ્રી લેકની સાથે સંબંધ તે ચાર ધૂચી દેશના ધેડાઓથી પ્રગટ થાય છે, જે