Jain_Satyaprakash 1952 11

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 10

૭૨ ]
શ્રી. જન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ : ૧૮ મુ દ્વારા નાનના રાજાને ભેટ કરવામાં આવ્યા હતા. જ્યારે હેમચંદ્ર [સરિ) “અભિધાન ચિંતામણિમાં લંપાકે અને મુરુડને એક માને છે ત્યારે એથી એ માની લેવું જોઈએ કે હેમચંદ્ર [રિ] ને આધાર કાઈ પ્રાચીન સ્ત્રોત હતું, જેને એ વિદિત હતું કે મુરુંડ લમધાન થઈને આવ્યા. ભારતવર્ષ ઉપર ચડાઈ કરતાં શકેએ આ રસ્તે પકડવો નહતે. શકે પૂવી ભારત સુધી પહોંચ્યા પણ નહતા અને કોઈ પુરાણ ગ્રંથ પાટલીપુત્રની સાથે શકે સંબંધ બતાવતા નથીઆ બધી વાતે-ઉપર ધ્યાન રાખતાં એ કહી શકાય કે, મુકુષાણેની જેમ તુખારોને એક પરિવાર હતો, જે કુષાણોના પતન અને ગુપ્તોના અભ્યત્થાનના ઇતિહાસની વચ્ચે રહેલા ખાલી સમયભાગની પૂર્તિ કરે છે. આ વાત પુરાણકારોને માલુમ હતી.”
આપણે મુર ની સ્થિતિનું લુખારની સાથોસાથ મધ્ય-એશિયામાં અધ્યયન કરી શકીએ છીએ. ગ્રીક અને રોમન લેખક, જેવા કે- આબે, પ્તિની અને પરિગેટ એક ફિનેઈનામક પરિવારનું નામ લે છે, જે દુખારોની આસપાસ રહેતો હતો. જે પ્લિનીની, વાત સ્વીકારી તે ફિનાઈ અથવા નિ અત્તકેરી પર્વતની દક્ષિણમાં રહેતા હતા, તુંખાર અથવા તે ખંરિ ફિઈની દક્ષિણે અને કસિરિયા કાશ્મીર સુખારની દક્ષિણમાં. ફિનાઈનું સંસ્કૃતમાં મુરઝ રૂપાંતર સારી રીતે થઈ શકે છે. પુરાણવાળાઓ મુડ શબ્દ લખ-. વામાં કંઈક અચકાતા હતા. ઉદાહરણર્થ “વાયુપુરાણ” જેના પાઠો ઘણું પ્રામાણિક છે, તે મુડ ન લખતાં પુરડ લખે છે.” (એજન, પૃ૦ ૪૧) “મ” “વાયુ” અને બ્રહ્માંડ પુરાણના આધારે ચૌદ તુખાર રાજાઓની પછી, જેને રાજકાળ ૧૦૭ અથવા. ૧૦૫ વર્ષો સુધી સીમિત હતું, ૧૩ ગુડ અથવા મુડ રાજાઓએ “મસ્યપુરાણ અનુસાર . ૨૦૦ વર્ષ સુધી અને “વાયુ” “બ્રહ્મ'ડ' અનુસાર ૩૫૦ વર્ષ સુધી રાજ્ય કર્યું પરંતુ પાટિર મુજબ ૩૫૦ વર્ષ એ ૨૦૦ વર્ષનો અપવાદ છે; કેમકે “
વિષ્ણુ અને ભાગવત પુરાણોમાં મુડને રાજકાળ બરાબર ૧૯૯ વર્ષ આપે છે. (પાટિર, ડાયનેસ્ટિજ ઓફ કલિ એજ પૂન ૪૪, ૪૫, લંડન, ૧૯૧૩) હવે પૌરાણિક કાળગણના અનુસાર તુખારોએ ૧૦૭ અથવા ૧૦૫ વર્ષ રાજ્ય કર્યું. જે સુખાર અને કુષાણ એક જ હોય તે કુષાણેનું રાજ્ય ૧૮૦ અથવા ૧૮૬ ઈ. સ. સુધી આવે છે. જે આ ગણનામાં આપણે મુરું રાજ્યકાળના પણ ૨૦૦ વર્ષો જોડીએ તે મુરને અંત લગભગ ૩૮૫ ઈ. સ. માં પડે છે. સમુદ્રગુપ્ત દ્વારા મુરુંડવિય પણ આ જ કાળની આસપાસ આવી રહે છે. - હવે એક કઠણ પ્રશ્ન થાય છે કે, મુરેડ રાયકાળના કયા ભાગમાં પાદલિપ્ત સરિ], થયા, કેમકે મુરુડેને રાજ્યકાળ ૧૮૫ ઈ. સ. થી ૩૮૫ ઈ. સ. સુધી રહ્યો છે અને મુડ રજાઓમાં કોઈનૅ નામથી સંબોધિત કરવામાં આવ્યો નથી. “અનુયોગ દ્વારની અનુકૃતિ અનુસાર જેનું વર્ણન ઉપર આવી ગયું છે તે પાદલિપ્ત[ સૂરિ)ને સમય ઈ. સ. ની પહેલી શતાબદી આપે છે, જ્યારે મુરુડો સ્વતંત્ર શાસક ન હોતાં કુષાણેના સેવક માત્ર હતા. પાટલીપુત્રના મુરુડો અને પુરુષપુર (પેશાવર )ના કુષાણુ રાજાઓમાં ઘનિષ્ટ સંબંધ હતા, “બૃહત્કલ્પસૂત્ર-ભાબ' (ભા. ૭, ૨૨૯૧-૯૩) માં એક કથા છે જેમાં બતાવવામાં આવ્યું છે કે, મુરુંડરાજ દ્વારા પ્રેષિત દૂત પુરુષપુરના રાજાને ત્રણ દિવસ સુધી ન મળી શક્યો કેમકે જ્યારે તે રાજાને મળવા નીકળતો હતો ત્યારે તેને કોઈ ને કોઈ બૌદ્ધ ભિક્ષુ મળી જતો હતો, જેને અપશકુન માનીને તે આગળ વધતા નહોતા. અંતે ખૂબ બંદોબસ્ત