Jain_Satyaprakash 1952 11

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 11

અંક ૨ ] કેટલીક ન અનુશ્રુતિઓ પછી દૂત રાજાને મળી શક્યો. પ્રાસંગિક રૂપે આ ઘટનાથી આપણે જેને અને બૌદ્ધો વચ્ચેના વેરભાવને પત્તો મેળવીએ છીએ, જેની ઝલક આપણે એની ભાષામાં અનુવાદિત અશ્વષના “સૂત્રાલંકાર'ની એ કથામાં મેળવીએ છીએ કે, જેમાં કનિષ્ક ધાર્મિક હોવાનાં કારણે એક તૂપને પ્રણામ કરે છે, પરંતુ સ્તૂપ વાસ્તવમાં જૈન હતા, જે કનિષ્કના પ્રણામ કરતાં જ તૂટી ગયે. કેમકે તેને રાજાના પ્રણામ કરવાને ઉચ્ચ અધિકાર જ પ્રાપ્ત નહેતે ! (જી. કે. નરીમાન, લિટરરી હિસ્ટ્રી ઓફ સંસ્કૃત બુદ્ધિઝમ, પૃ. ૧૯૭, મુંબઈ ૧૯૨૩) મહેન્દ્ર અને પાદલિપ્ત [ સરિ] ની સમસામાયિકતા પણ બરાબર માનવામાં આવે તે પણ પાદલિપ્ત[ સૂરિ ] ને સમય ઈ. સ. ની પહેલી સદી ઠરે છે. એ સમયે દાહડ નામે એક પાપી રાજા હતા, જે કોઈ પણ ધર્મની પરવા કરતા નહેતા, મહેન્દ્ર તેને દીક્ષિત કર્યો. “પ્રભાવક ચરિત'ના દાહડમાં અને “તિર્થે ગાલી' ના કલ્કી ચતુર્મુખમાં ઘણી સમાનતા જણાય છે અને જે એ બંને એક જ હોય તે પાદલિપ્ત સુરિ] ને સમય ઈ. સ. ની પહેલી શતાબ્દી બની શકે છે, જ્યારે પ્રાયઃ કુષાણુના ધાર્મિક પક્ષપાતથી જેને અનેક કષ્ટ સહન કરવાં પડવાં હેય. પરંતુ આ વિષયમાં બરાબર કહી ન શકાય. કેમકે મથુરામાં કંકાલી ટીલાના જૈન સ્તૂપના અભિલેખેથી એ પત્તો મળે છે કે કનિષ્કથી લઈને વાસુદેવના સમય સુધી જેને સ્વતંત્રતાપૂર્વક પિતાના દેવ અને તૂપની પૂજા કરી શકતા હતા. | મુનિ કલ્યાણવિજયજીએ મજબૂત તર્કો દ્વારા એ સિદ્ધ કરવા પ્રયત્ન કર્યો છે કે પાદલિપ્તસૂરિઈ. સ. ની બીજી અથવા ત્રીજી શતાબ્દીમાં થયા જ્યારે કુષાણોને મહામાત્ર વિશ્વફાણિનું બિહાર પર રાજ્ય હતું. ડે. જાયસવાલ ( હિસ્ટ્રી ઓફ ઇન્ડિયા, પૃ. ૪૨) ના અનુસાર પુરાણોને વિશ્વસ્ફાણિ, જેને વિસ્ફટિ અને વિવફાટિ પણ કહેવામાં આવ્યો છે તે વનસ્ફર અથવા વનસ્પર હતું જેનો ઉલ્લેખ કનિષ્ણકાલીન અભિલેખોમાં આવે છે. (એપિ. ડિ. ૮, પૃ. ૧૭૩). કનિષ્કના રાજયના ત્રીજા વર્ષના લેખમાં જે વિષયમાં બનારસ હતું, તેને વનસ્ફર ક્ષત્રપ હતો અને મહાક્ષત્રપ હતો ખરપ૯ણું. વનસ્ફર પાછળથી ઈ. સ. ૯૦-૧૨૦ દરમિયાન મહાક્ષત્રપ બની ગયા હતા; એવું ડો. જાયસવાલનું અનુમાન છે. “વાયુ” અને “બ્રહ્માંડ’ પુરાણ.ત્રીજી શતાબ્દીન રાજકુળનું વર્ણન કરતાં વિવફણિને, નિમ્નલિખિત શબ્દોમાં ઉલ્લેખ કરે છે: “માગધોને રાજા વિશ્વફાણિ (ભાગવત-વધસ્કૃતિ વાયુ-વિશ્વફટિક) બહુ મોટો વીર થશે. બધા રાજાઓનું ઉન્મત કરીને તે નિમાં જાતિના લેકાને જેવા કે—કૈવર્તે, પંચક, (બ્રહ્માંડ-મદ્રક, વિષ્ણુ- દુ) પુલિદો અને બ્રાહ્મણને રાજા બનાવશે. એ જાતિના લોકોને તે ઘણુ દેશને શાસક નિયુકત કરશે. યુદ્ધમાં તે વિષ્ણુ જે પરાક્રમી થશે. (ભાગવત અનુસાર તેની રાજધાની પ્રભાવતી હશે ) રાજા વિશ્વસ્ફાણિનું રૂપ વડની જેમ હશે. ક્ષત્રિયેનું ઉમૂલન કરીને તે બીજી ક્ષત્રિય જાતિ બનાવશે. દેવ, પિતૃ અને બ્રાહાને તુષ્ટ કરતે તે ગંગાને તીરે જઈને તપ કર શરીર છોડીને ઇંદ્રલોકમાં જશે (પાર્જિટર, એજન, પૃ. ૭૩) વિવાણિત “તિગાલી' ના કલિ સાથે મેળ ખાય છે. પુરાણોના મત અનુસાર તેને બ્રાહ્મણને આદર કરનારા કહેવામાં અગે છે; પરંતુ એ કેવળ બ્રહ્મની બ્રાહ્મણ-શ્રેષ્ઠતા સ્વીકાર કરાવનારી કપિલકપની માલમ પડે છે; કેમકે વનસ્ફર જતિને માનતા નહેતા અને ક્ષત્રિયોને તે એ કદર વૈરી હતી. જે જાયસવાલ અભિપ્રાય બરાબર હોય તે વનફરને સમય ઈ. સન ૮૧-૧૨૦ સુધી હતો અને જો‘તિ