Book Title: Jain_Satyaprakash 1952 11
Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૪૨ 1
શ્રી. જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ : ૧૮
જે ચિત્ત અસ્થિરતા વિશેષ હોવા છતાં કાઈ કાર્યવાર પ્રશસ્ત વિષેામાં સ્થિરતા અનુભવે તે ‘વિક્ષિપ્ત' કહેવાય છે.
જે ચિત્ત એક–તાન એટલે કે સ્થિર બની જાય તેને એકાગ્ર' કહે છે
જે ચિત્તમાં સર્વે વૃત્તિઓના વિરોધ થઈ ગયા હોય અને ફક્ત સંસ્કારો જ બાકી રહ્યા હોય તેને નિરુદ્ધ' કહે છે. ક્ષિપ્ત અને મૂઢ” એ બે ભૂમિકા વિકાસ સૂચવે છે. પહેલો ભૂમિકામાં રજોગુણની પ્રબળતા હાવાથી અને બીજીમાં તમેગુણુની પ્રમળતા હોવાથી એકેય મુક્તિની પ્રાપ્તિનુ કારણ બની શકતી નથી. એટલું જ નહિ પણ એ તા ખલ્કે મુક્તિની બાધક છે. આથી એ યોગ–ક્રાતિમાં ગણવાલાયક નથી એટલે કે એ ક્ષિપ્ત અને મૂઢ એ મે ચિત્તની સ્થિતિમાં આધ્યાત્મિક વિકાસ હોય છે.
'વિક્ષિપ્ત' નામની ત્રીજી ભૂમિકા એ અવિકાસ અને વિકાસના મિશ્રણ રૂપ છે. એમાં વિકાસ કરતાં વિકાસનુ જોર ભ્રૂણ' વધારે છે. વિક્ષિપ્ત ચિત્ત કાઈ કાઈ વાર સાત્ત્વિક વિયેામાં સમાધિ મેળવે છે ખરું... પણ એ સમાધિની સામે અસ્થિરતા એટલી બધી હાય છે કે એને લઇને એ પણ યાગ કાર્ટિમાં ગણાવાલાયક નથી.
• એકાગ્ર ' નામની ચોથી ભૂમિકામાં વિકાસનુ` બળ વધે છે, અને એ વધતાં વધતાં નિરુદ્ધ' નામની પાંચમી ભૂમિકામાં પૂર્ણતાને પામે છે. આ ‘એકાગ્ર' અને નિરુદ્ધ' એ એ જ ચિત્તને સમયે જે સમાધિ હોય છે તે યોગ’ કહેવાય છે. એકાગ્ર ચિત્તના સમયના યાગને ‘સંપ્રજ્ઞાત યોગ’ અને નિરુદ્ધ ચિત્તના સમયના યોગને અસ’પ્રજ્ઞાત યાગ' કહે છે.
કહેવાનું તાત્પ એ છે કે 'ક્ષિપ્ત' મૂઢ' અને 'વિક્ષિપ્ત' એ ત્રણ ભૂમિકામાં અવિકાસ–કાળ હોય છે, જ્યારે છેલ્લી એ ભૂમિકામાં— ‘એકાગ્ર’ અને ‘નિરુદ્ધ' નામની બાકીની એ ભૂમિકામાં આત્માન્નતિના ક્રમ હોય છે. આ પાંચ ભૂમિકાઓની પછીની સ્થિતિ તે માક્ષ-કાળ છે.
[ ૫ ]
ચોગવાસિષ્ઠ એ એક જાતનુ રામાયણ છે. એથી તેા એનુ` ચેાગવાસિષ્ઠ રામાયણ એવુ નામ છે. એની રચના કયારે થઈ એ બાબત વિદ્વાનેામાં મતભેદ છે. ડો. વિન્તર્નિટ્સના અને એસ. એન. દાસગુપ્તના મતે એ ઈ. સ. ની આઠમી સદીના ગ્રંથ છે, જ્યારે ડૉ. વી. રાધવનના મતે એની રચના ઈ. સ. ૧૧૦૦ થી ૧૨૫૦ ના ગાળામાં થઈ છે.
આ ગ્રંથના મુખ્ય વિષય વસિષ્ઠે અને રામચન્દ્ર વચ્ચેના સવાદ છે. એ સવાદ દ્વારા વસિષ્ઠ રામચન્દ્રને મુક્તિ મેળવવાના ઉપાય વિસ્તારથી સમજાવે છે. વાલ્મીકિએ અરિષ્ટમિતે એ સંવાદ સંભળાવ્યેા હતા, યાગવાસિષ્ઠમાં અગસ્ત્ય સુતીક્ષ્ણને ખેાધ કરાવવા માટે વામી–િઅરિષ્ટનેમિ ' સંવાદ કરે છે.
.
ચાગવાસિષ્ઠના પ્રારંભમાં— વૈરાગ્ય · પ્રકરણ ( અ. ૧ ) માં રામાવતાર માટે ત્રણ કારણેા દર્શાવાયું છે. રામચન્દ્ર સેાળ વર્ષની વયે વિરકત બને છે. વિશ્વામિત્રના કહેવાથી વસિષ્ઠે એમને વિસ્તૃત ઉપદેશ આપે છે. એનુ એ ફળ આવે છે કે રામચન્દ્ર નિલિપ્ત રહીને પાતાનુ કર્તવ્ય બજાવે છે,
For Private And Personal Use Only
