Jain_Satyaprakash 1945 06

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 8

૧૭ ] શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ ૧૦ વાદ દ્વારા દાર્શનિક આધાર પર વિભિન્ન દશામાં વિરોધભાવનાને હઠાવીને પરસ્પર સમન્વય સ્થાપિત કરવાને એક સમ્પ્રયત્ન કર્યો છે.
અનેક અવસ્થાઓથી બદ્ધ, સદૈવ વિભિન્ન દૃષ્ટિકોણથી જોવાને અભ્યાસી મનુષ્ય-આપણે કઈ પદાર્થના અખંડ મૂલ સ્વરૂપને સાચા અર્થમાં “TEહતં પુરાનમ્” કહી શકીએ છીએ. “ઘોડાં વિશ્વ ભૂતાનિ ત્રિપુરાવૃત્ત સિવિ' [ યજુર્વેઃ પુરુષa]. આ વૈદિક કૃતિનું પણ વાસ્તવિક તાત્પર્ય એ જ છે. એમાં સદેહ નથી કે જૈનદર્શનમાં પ્રતિપાદિત અનેકાન્તવાદના આ મૌલિક અભિપ્રાયને સમજવાથી દાર્શનિક જગતમાં પરસ્પર વિરોધ તથા કલહની ભાવનાઓના નાશથી પરસ્પર સૌમનસ્ય અને શાંતિનું સામ્રાજ્ય સ્થાપિત થઈ શકે છે.
જૈનધર્મનું ભારતીય સંસ્કૃતિને મોટામાં મોટું દાન અહિંસાવાદ છે. જે કે વાસ્તવમાં એને દાર્શનિક ભીંત પર સ્થાપિત એકાન્તવાદની જ નૈતિકશાસ્ત્રની દષ્ટિએ અનુવાદ કહી શકાય. ધાર્મિક દૃષ્ટિએ જે અહિંસાવાદને જ જૈનધર્મમાં પ્રથમ સ્થાન દેવું આવશ્યક હોય તો અમે અનેકાંતવાદને જ તેનો દાર્શનિક દૃષ્ટિએ અનુવાદ કહી શકીએ. અહિસા શબ્દને અર્થ પણ માનવીય સભ્યતાના ઉત્કર્ષાનની દષ્ટિથી ભિન્ન ભિન્ન કરી શકાય છે. એક સાધારણ મનુષ્યના યૂલ વિચારોની દષ્ટિથી હિંસા કાઈના પ્રાણ લેવામાં જ થઈ શકે છે. કેજીના ભાવોને આઘાત પહોંચાડવાને તે હિંસા ન કહે. પરંતુ એક સભ્ય મનુષ્ય તો વિરુદ્ધ વિચારોની અસહિષ્ણુતાને પણ હિસા જ કહેશે. તેને સિદ્ધાન્ત તે આ જ હેય છે કે
સ્થાતિ વીઘા વિવિધું વા કુમારિતા
सैव दुर्भाषिता राजन् ! अनर्थायोपपद्यते ॥ वाकूसायका वदनानिष्पतन्ति यैराहतः शोचति राज्यहानि । परस्य नामर्मसु ते पतन्ति तान् पण्डितो नावसृजेत् परेभ्यः ॥"
[વિનતિ ૨. ૭૭, ૮૦] સભ્ય જગતનો આદર્શ વિચારસ્વાતત્ય છે. આ આદર્શની રક્ષા અહિંસાનાદ (હિંસાઅસહિષ્ણુતા) દ્વારા જ થઈ શકે છે. વિચારોની સંકીર્ણતા અથવા અસહિષ્ણુતા ઈષષની જનની છે. આ અસહિષ્ણુતાને અમે કોઈ અંધકારથી ઓછી નથી સમજતા. આજે આપણા દેશમાં જે અશાંતિ છે તેનું એક મુખ્ય કારણ આ જ વિચારોની સંકીર્ણતા જ છે. પ્રાચીન સંસ્કૃત સાહિત્યમાં મળી આવતો કાચ શબ્દ પણ આ જ અહિંસાવાદનો દ્યોતક છે. આ પ્રકારના અહિંસાવાદની આવશ્યકતા સમસ્ત જગતને છે. જેનધર્મ દ્વારા આમાં ઘણીખરી સહાયતા મળી શકે છે. ઉપર્યુક્ત દષ્ટથી જૈનધર્મ ભારતીય દર્શનમાં પોતાનું એક વિશિષ્ટ સ્થાન રાખે છે.
ચિરકાલથી અમારી એ જ હાર્દિક ઈચ્છા રહી છે કે આપણા દેશમાં દાર્શનિક અબ.. યન સાંપ્રદાયિક સંકીર્ણતાથી નીકળીને વિશુદ્ધ દાર્શનિક દૃષ્ટિથી કરવામાં આવે. અને તેમાં દાર્શનિક સમસ્યાઓને સામે રાખીને તુલનાત્મક તથા અતિહાસિક દષ્ટિના યથાસંભવ અધિકાધિક ઉપયોગ થાય. આ પદ્ધતિના અવલંબનથી ભારતીય દર્શનને કમિક વિકાસ સમજાઈ શકે અને દાર્શનિક અધ્યયનમાં એક પ્રકારની સજીવતા આવી શકે,