Jain_Satyaprakash 1945 06

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 30

પ્રવચન-પ્રશ્નમાલા પ્રયોજક-પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજ શ્રીવિજયપદ્રસૂરિજી.
( ક્રમાંક ૯૬ થી ચાલુ) પપ પ્રશ્ન–સંસારી જીવો આગામી ભવના આયુષ્યને બંધ અહીં ક્યારે કરે ?
ઉત્તર—તમામ નારકી, દેવ, અસંખ્યાતા વર્ષના આયુષ્યવાળા યુગલિક મનુષ્યો અને તિયો પિતપોતાના આયુષ્યના છેલ્લા છ મહિના બાકી રહે ત્યારે આગામી ભવનું આયુષ્ય બાંધે છે. તથા નિરૂપક્રમ અનપવર્તાનીય આયુષ્યવાળા પૃથ્વીકાયાદિ પાંચ સ્થાવરે, ત્રણ વિકલેન્દ્રિયો તથા પંચેન્દ્રિય છે પોતાના આયુષ્યને બે ભાગ ગયા પછી ત્રીજા ભાગની શરૂઆતમાં આગામી ભવનું આયુષ્ય બાંધે છે. અને સેપક્રમ આયુષ્યવાળા તમામ જી પોતાના આયુષ્યના ત્રીજા ભાગે કે નવમે ભાગે કે સત્તાવીશમાં કે એકાશીમાં કે ૨૪૩ મા ભાગ વગેરે ભાગમાં આગામી ભવનું આયુષ્ય બાંધે છે. આ વખતે કદાચ ઘેલના પરિણામ ન થાય તો ન પણ બાંધે–પરંતુ તે દરેક જીવોને મરવાની બે ઘડી બાકી હોય ત્યારે તો ઘોલના પરિણામ જરૂર થાય, ને તે વખતે પરભવનું આયુષ્ય જરૂર બાંધે. કારણ કે આગામી ભવનું આયુષ્ય બંધાયા પછી જ મરણ થાય, એ નિયમ તમામ સંસારી છોને લાગુ પડે છે. વિશેષ બીના–શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર, લોકપ્રકાશાદિમાં જણાવી છે. પપ.
૫૬ પ્રશ્ન–આયુષ્યની બાબતમાં અસંખ્યાત શબ્દનો અર્થ શ કરવો ?
ઉત્તર-૮૪ લાખ પૂર્વેની ઉપરની સંખ્યા અસંખ્યાત શબ્દથી લેવી, એમ શ્રી કાલલોકપ્રકાશમાં મહાપાધ્યાય શ્રીવિનયવિજયજી મહારાજે જણાવ્યું છે. પ૬.
૫૭ પ્રશ્ન–આગામી ભવના આયુષ્યને બાંધવાની બાબતમાં અપવર્તાનીય અને અનપવર્ષાનીય આ બે ભેદ પાડવાનું કારણ શું?
ઉત્તર–જે અષ્યવસાયોથી આયુષ્ય બંધાય છે તે અધ્યવસાયે બે પ્રકારના હોય છે? ૧ તીવ્ર અધ્યવસાયો અને ૨ મંદ અથવસાય. તીવ્ર અવ્યવસાયથી જે આયુષ્ય બંધાય છે તે આત્મપ્રદેશની સાથે ગાઢ સંબદ્ધ હોવાથી અનપવર્તાનીય હોય છે. એટલે તેને ઉપક્રમથી ઘડાડો થતો નથી. ને મંદ અધ્યવસાયોથી બંધાયેલું આયુષ્ય અપવત્તનીય હોય છે એટલે તે ઉપક્રમથી ઘટી જાય છે. આ રીતે અધ્યવસાયો બે પ્રકારના હેવાથી આયુષ્યના બે ભેદ પાડ્યા છે. વિશેષ બિના શ્રીતત્ત્વાર્થટીકામાં જણાવી છે. ૫૭.
૫૮ પ્રશ્ન-પૂજ્ય શ્રીશિવશર્મસૂરિ મહારાજે કર્મપ્રકૃતિમાં આયુષ્યની ઉર્જાના કહી છે. આ પાઠના આધારે જણાય છે કે આયુષ્ય વધારી શકાય, ને બીજા ગ્રંથમાં જણાવ્યું છે કે આયુષ્ય વધારી શકાય જ નહિ. આ બે વિચારમાં સત્ય શું છે?
ઉત્તર–કર્મપ્રકૃતિમાં જણાવ્યું છે–વંધા વટ્ટ' એટલે અંતર્મુહૂર્તમાં આયુષ્ય બંધાય. આ અંતર્મુહૂર્ત પ્રમાણુ બંધ કાલમાં જે કંઈ ફેરફાર (વધારો કે ઘટાડો) થવાનો હોય તે થઈ જાય, તે અંતર્મુહૂર્ત પૂરું થયા બાદ લગાર પણ આયુષ્યને વધારી શકાય જ નહિ. પણ ઉપક્રમ લાગતાં ઓછું તો થાય. જે કારણથી કર્મનો સ્થિતિરસ વધે તે ઉ6
ના કહેવાય અને સ્થિતિ–રસનું વધવું એ પણ ઉઠત્તના કહેવાય. આ પ્રમાણે કર્મપ્રતિના પાઠનું રહસ્ય જાણવું. વળી પૂર્વભવમાં બાંધેલ આયુષ્ય અહીં ભગવાય છે-તેને વધારે આ ભવમાં થઈ શકે નહિ. શાસનનાયક શ્રી મહાવીર દેવે ઈંદ્રને સ્પષ્ટ જણાવી દીધું કે “જે થવાનું છે તે થશે જ. આયુષ્યને કોઈનાથી કોઈ પણ ઉપાયે વધારી શકાય જ નહિ.” પ્રશ્નમાં જણાવેલા બંને વિચારે વ્યાજબી છે. કર્મપ્રકૃતિનું વચન આયુષ્યના બંધકાલની