________________
[: ૬૯ : આધારે શુદિ ૩ નો સુદિ ૪ ને શ્રેય કર ? એ | શ્રી આત્મારામજી મહારાજનો પણ પિતાની હયાતીમાં વિષે વિવાદ બહુ દિવસથી ચાલે છે અને કેટલાએક “ એ પ્રમાણે જ મત હતા. વળી સર્વજ્ઞકથિત ક્રિયાઓ
” એ વાકયને બાધારે શુદિ ૪ ને ક્ષય ઉપલબ્ધ થાય, પણ પ્રબળ કારણે અન્યથા પ્રકારે કરવા જરૂર પડે છે, છે પણ તે દિવસ સાંવત્સરિક પર્વોને હોવાથી તેને ક્ષય | કારણ કે જન સિદ્ધાંત સ્વાદાદ છે તે આ જોધપુરી પંચાંગ ને કરતાં શુદિ ૩ ને ક્ષય કરવો એમ કહે છે. અને કેટલાએકનું કહેવું એમ થાય છે કે શ્રીમાન કાલિકાચાર્યજીએ
કઈિ સર્વ કથિત નથી. જો કે ઘણા વર્ષોથી આપણે એ ચતુર્થીની સંવત્સરી કરી તે પંચમીના રક્ષણાર્થે કરી છે
પ્રમાણે તિથિઓ માન્ય કરતા આવ્યા છીએ અને હવે પછી તેમ છતાં આ પ્રમાણે કરવાથી શુદિ ૪ ને શુદિ ૫ બંને | પુરી પંચાંગ પ્રમાણે જ તિથિ વગેરે માનવા સંબંધી અમારા
પણ એ પ્રમાણે માનવામાં અડચણ નથી, વળી જોધમૂકીને શુદ છે જે અપર્વે પર્યુષણ કરવા જેવું થશે. શુદિ મનમાં પણ આગ્રહ છે કેમકે અમારા વડીલ ધર્મગુરૂઓ ૩ ને ક્ષય કરવા ઇચ્છનારા શુદિ ૧૫ ને ક્ષયે શુદિ ૧૩ ને એ પ્રમાણે માનતા આવ્યા છે પરંતુ એને વર્તા ક્ષય કરવાની રીતિને દાખલ આપે છે; પરંતુ એને માટે | કાંઈ ન શાસ્ત્ર પ્રમાણે નથી અને બીજા બ્રહ્મપક્ષી પંચાંચોક્કસ શબ્દો શાસ્ત્રોક્ત છે કે “શુદિ ૧૫ ના ક્ષયે શુદિ| ગોના વત કાંઈ ખોટા હોય એમ કહી શકાય નહિં. વળી ૧૩ ને ક્ષય કરે, ' પરનું ભાદ્રપદ શુદિ ૫ને ક્ષય હોય, અત્યારે એક તિથિ બીજા પંચાંગ પ્રમાણે માનવાથી હવે એ તે શું કરવું ? તેને માટે બિલકુલ શાસ્ત્રલેખ પૂર્વાચાર્યોના | પંચાંગ પ્રમાણે તિથિઓ માનવામાં વિરોધ નથી, કેમકે એક ગ્રંથમાં કે સેનપ્રશ્ન, હીરપ્રશ્નાદિ પ્રશ્નોત્તરના ગ્રંથમાં નથી.] વખત કોઈ ક્રિયા સકારણ અન્યથા કરવી પડે તે પછી પાછી તેમ કઈ વૃદ્ધ પુરૂષ પૂર્વે એ પ્રસંગ આવ્યો હતો અને બરાબર ન કરાય એમ હાય નહિં. વળી આવા વાંધાનું અમુક તિથિને ક્ષય કર્યો હતે એમ કહેતા નથી આવી રીતના | કારણ કાંઈ વારંવાર હેતું નથી. બહુ વર્ષે આ વર્ષે ભાદ્રપદ બંને તરફના પૂર્વપક્ષો ચાલતા હતા પણ કોઈ પ્રકારે એક | શુદિ ૫ ને ક્ષય આવ્યું છે. બીજી તિથિઓ માટે તે નિર્ણય થતો ન હતે. તેથી જરૂરને પ્રસંગે બીજો માર્ગ શોધ-| નિર્ણયકારક લેખ શાસ્ત્રામાં હોવાથી વાંધો પડવાને વાના વિચાર પર લક્ષ દેડાવીને અત્રે ચાતુર્માસ સ્થિતિ કરીને કિંચિત પણ સંભવ નથી, પરંતુ અત્યારે આવા સંવત્સરી રહેલા પંન્યાસજી શ્રી ગંભીરવિજ્યજીએ શ્રી ઉજેણ
પર્વમાં ફેરફાર થવાના પ્રબલ કારણથી તેમજ તે જ પક્ષના કે જે હિંદુસ્તાનનું મુખ્ય બિંદુ છે અને જ્યાંથી જયોતિ
વર્તારના બીજા સવ પંચાંગે છઠના ક્ષયમાં સંમત છેથીઓ ગણિતની રેખાઓ લે છે ત્યાંના વર્તારાનું, જેપુરના
વાથી છઠનો ક્ષય કરે એમાં કોઈપણ વિરોધ હોય એમ અમને વર્તારાનું અને કાશીના વર્તારાનું એ ત્રણે પંચાંગો મંગાવ્યા
લાગતું નથી તેથી પંન્યાસ શ્રીગંભીરવિજયજીની સંમતિથી કે તેમાં ક્ષય કઈ તિથિને છે તે જોઇને બહુમતે નિર્ણય
અમે ઉપર જણાવેલે નિર્ણય પ્રદર્શિત કર્યો છે. આશા છે કે કર એ ત્રણે પંચાંગમાં નીચે પ્રમાણે છે.
સર્વ કેન બંધુઓ આ લેખ ઉપર મધ્યસ્થપણે વિચાર કરશે સુદિ ૪-શુક્ર- શુદિ ૫-શની ઘડી ૨-૫૪-ઉજેણુ
અને સર્વ સ્થાને કોઇપણ પ્રકારના આગ્રહ કે મતભેદ સિવાય શુદિ ૪-શુક્ર- શુદિ ૫-શની ઘડી ૩-૫૪ જેપુર |
' શુક્રવારી જ સંવત્સરી થશે.
તથાસ્તુ શુદિ ૪-શુક- શુદિ ૫ શનિ ઘડી ૩-૪૫ કાશી |
આ લખાણમાંથી નીચેના મુદ્દાઓ તરી આવે છે. ઉપરાંત એ ત્રણે પંચાંગમાં છઠનો ક્ષય કરે છે,
૧. ભા. ૦ ૫ ઘટે ત્યારે નિયમથી ત્રીજને
J ઘટાડવાનો પ્રસંગ આવે છે. મુંબઈ, વડોદરા અને લાહેરના પંચાંગમાં પણ છઠને ક્ષય!* કરેલ છે. આ બાબત ખાસ જોધપુરી ચં પંચાંગના | જેમ ચોથના ક્ષયે ત્રીજ ઘટાડાય છે તેમ* બનાવનાર શ્રીધર શીવલાલને પૂછતાં તેઓ લખે છે કે “અમારૂ| ૨. પૂનમના ક્ષયે તેરશને ક્ષય કરે એના માટે પંચાંગ બ્રહ્મપક્ષનું છે, તે મારવાડ દેશમાં માન્ય છે. તમારા | શાસ્ત્રોક્ત ચક્કસ શબ્દ મળે છે. આથી પૂનમના ક્ષણે દેશમાં સૌર પક્ષ માન્ય છે તે તે પ્રમાણે તમારે છઠને | ચૌદશ પૂનમને એક દિવસે માનવાની વાતે નિસ્ટાર અને ક્ષય કરે. '
પ્રમાણ રહિત સાબિત થાય છે. યદિ ક્ષીણ પૂનમ આટલા તેના લખાણ પરથી જે કે ગુજરાતમાં તે છઠને
ચૌદશમાં સામેલ મનાતી હોય તો પૂ. પંન્યાસજી મહારાજા ક્ષય થઈ શકે પરંતુ સંવત્સરી પર્વ કાંઈ ખાસ ગુજરાત માટે
એમજ ફરમાવત કે પૂનમના ક્ષયે તેરશને ક્ષય ન થાય; નથી, એ તે આખા હિંદુસ્તાન માટે છે તેથી માત્ર સૌરપક્ષના
જ્યારે અહીં તેઓ એથી ઊલટું જ જણાવે છે કે પૂનમના ગણિતને આશ્રય ગ્રહણ ન કરતાં જેપુર, ઉજેણને કાશીના ક્ષયે તેરશને ક્ષય કરવો એ શાસ્ત્રીય માર્ગ છે. પંચાંગો મંગાવવામાં આવ્યા કે જેનું ગણિત બ્રહ્મ પક્ષનું જ . ૫ર્વતિથિની વધઘટ થાય નહીં. એ નિયમે અહીં છે છતાં તે પંચાંગમાં પણ છઠને ક્ષય હોવાથી અને ! પાંચમને ક્ષય પણ ઈષ્ટ માન્ય નથી. યદિ પાંચમને ક્ષય પંચાંગોને બહુમત એ થવાથી અને નીચે પ્રમાણે સ્વીકાર્યો હોત તો તે મહાત્મા પાંચમને ક્ષય કરે અથવા નિર્ણય કરવામાં આવ્યો છે.
ચેથમાં પાંચમ આવી જાય છે એમજ સાફ જણાવત,
કિન્તુ તેમ ન કરતાં તેઓશ્રીએ મટી જહેમત ઉઠાવી અને ભાદ્રપદ શુદિ-૪ શુક્રવાર સંવત્સરી
પંચાંગ તપાસીને પુરવાર કર્યું છે કે પર્વતિથિની વધઘટ ભાદ્રપદ શુદિ-૫ શનિવાર પારણા
થાય નહીં એટલે કે તેઓશ્રીએ પાંચમા ક્ષય આજે નથી. ભાદ્રપદ શુદિ૬ ને ક્ષય
વી. તંત્રી કલ્યાણક પ્રસંગને અનુલક્ષીને જણાવે છે કે-માટે ચાથને આ પ્રમાણે જ નિર્ણય દેશાવરથી જુદા જુદા વિદ્વાન |
ક્ષય જ કબુલ રાખી ત્રીજમાં ચેથની પણ આરાધના માનવી. મુનિ વિગેરેના અભિપ્રાય મંગાવીને શ્રી મુંબઈના શ્રી સંઘે
( વીર પુ૦ ૧૫, અં. ૪, પૃ. ૫ ) મુનિરાજ શ્રી મોહનલાલજી સમક્ષ એકત્ર થઇને થોડા
| મુત્ર શ્રી કલ્યાણવિમ૦ જણાવે છે કે પર્વના ક્ષયે તેનું દિવસ પહેલા કરેલ છે. વળી સ્વર્ગવાસી મુનિરાજ ! કૃત્ય અપૂર્વમાં કીધા વિના ટકે જ નથી ( ઉ ૦, ૧૧).
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
