________________
૧૪૩
શ્રી ચિદાનંદજી કૃત પદનું વિવેચન તનતા મનતા વચનતારે, પર પરિણતિ પરિવાર; તન મન વચનાતીત પિયારે, નિજ સત્તા સુખકાર, * મતિ. ૩ અંતર શુદ્ધ સ્વભાવમૅરે, નહીં વિભાવ લવલેશ; શ્રમ આપિત લક્ષથી પ્યારે, હંસા સહિત કલેશ. મતિ. ૪ ' અંતર્ગત નિહ ગહીરે. કાયાથી વ્યવહાર સિતાનંદ તવ પામીએ પ્યારે, ભવસાયરકે પાર. મતિ, ૫
ભાવા–અહે મતિવંતો ! જૂદા જૂદા દશનને ભાવ–પરમાર્થ (રહસ્ય) આ રીતે સ્થિર બુદ્ધિથી-શાતિથી તમે વિચારે. વસ્તુને વસ્તુગતે-યથાર્થ ઓળખી આદરીએ એમાં કશા વાદ-વિવાદને અવકાશ ન જ હોય. જ્યાં સૂર્યઉદય થયો હોય ત્યાં પ્રકાશ ઝળઝળાટ કરતે હોય, પણ અંધકાર-અંધારૂં હવું નજ સંભવે. ૧ - વિવેક હથિી અંતરમાં (આત્મામાં) અવલોકન કરાય તે ચૈતન્ય સ્વરૂપ આત્માને રંચમાત્ર (લગાર) વર્ણ–રૂપાદિક ઘટે નહીં તેમજ અરૂપી (નિરંજન) આત્માને વેષ લિંગાદિક પણ ઘટે નહીં. ફક્ત કમવશ આત્મામાં વ્યવહારવશ એ ઉપચાર કરી શકાય છે. કર્મ યુક્ત શામાં એ વ્યવહાર રહલેજ નથી. ૨
ત્રણે તન-મન-વચનને ભાવ-વ્યાપાર એ પરપરિણતિના પરિવારરૂપ અને તન-મન-વચન રહિત આત્માની સહજ સ્વાભાવિક શક્તિને જ ખરી આત્મપરિણતિરૂપ લેખવા ગ્ય છે. ૩
આત્માના શુદ્ધ સ્ફટિક સમાન નિષ્કષાય-વીતરાગ સ્વભાવમાં રંચમાત્ર વિભાવ-રાગદ્વેષાદિક પરિણતિ ઘટતી જ નથી. રાગદ્વેષાદિ વિભાગ પરિણતિને બ્રમવશ સારી સ્વભાવ પરિણતિ માની લેવાથી જ આત્મા જન્મ મરણજનિત અનંત દુઃખ-કલેશને સહેતે રહે છે. ૪
ક શુદ્ધ સ્ફટિક રત્ન સમાન ઉજવળ અધિકારી આત્માની તિરાગ માને પ્રગટ કરવાનું સાધ્યમાં રાખીને, સાધનરૂપ વિતરાગત વ્યવહારનું જે યથાવિધિ પાલન કરે છે તે મહાનુભાવ ભવસાગરને પાર પામી શકે છે. યંતઃનિશ્ચય દષ્ટિ હૃદય ધરી, પાળે જે વ્યવહાર; પુન્યવંત તે પામશેજી, ભવસમુદ્રને પાર, મનમોહન જિન” સર્વજ્ઞ વિતરાગક્ત વ્યવહાર સાધનને જે લવલેશ આદર કરતા નથી તે સંસારમાં ભટકે છે, પરંતુ આત્માનું શુદ્ધ સ્વરૂપે પ્રગટ કરી લેવામાં તેને ખાસ હેતુરૂપ સમજી, તેને યથાયોગ્ય આદર કરતા રહે છે તે આજ્ઞા આરાધક પુન્યશાળી આત્મા જહદી વિતરાગ દશાને પામી શકે છે. એથી ઉલટું જેઓ આત્માની ઉચ્ચદશાની માટી મેટી વાત કરીને જ વિરમે છે–તેવું શુદ્ધ સ્વરૂપ પ્રગટાવવા ખાસ સાધનરૂપ શ્રીવિતરાગત વ્યવહાર માર્ગનું સંસેવન કરતા
