Jain Dharm Prakash 1922 Pustak 038 Ank 05

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533443/1

Page #1

શ્રી जैन धर्म प्रकाश.
जं कल्ले कायव्वं, तं अज्जंचिय करेहु तुरमाणा । बहुविग्घो हु मुहतो, मा अवरहं पडिरकेह || १ || “જે કાલે કરવું હેય ( જીભ ય ) તે આજેજ અને તે પણુ ઉતાવળે કર, કારણકે એક સુહૂત્ત (એ ઘડી) પણ ઘણા વિઘ્નવાળુ હોય છે, માટે અપાર સુધી પણ ખમીશ નહીં. ( વિલ"બ કરીશ નહીં. )
પુસ્તક ૩૮ સું. ] શ્રાવણુ–સંવત ૧૯૭૮૦ વીર સંવત ૨૪૪૮. [ ૫ મા. कर्मथी त्रास पामी चेतने करेलो पोकार.
( રાગ મનજારા. )
ખ્રીયા કરૂં કરસસે હારા, ચક રહ્યો ભમી જગ સારા; અનાદિ સંબધી મિથ્યાત, ચેતન ગુણને ઢીએ લાત, માહ મદિરા છાકે ધેલે!, ભવનાટકમાં કરી ખેલા, પરભાવે વીય હુલાવ્યુ, ચડ્યો મીણેા ભાન ભૂલાવ્યું, ત્રતાદિક ઉદ્દે આવે, બાળચેષ્ટાએ કાળ જાવે, ચેત ચેત ચેતન ચિત્ત ધારી, પરભાવ દિશાએ વારી,
ન
મુજે ભત્ર અટવીપે ડારા; તાપણું નહિ આયા પારા. માંહુને અજ્ઞાન જસ ભ્રાત; કરે ગુણસ્થાનકથી પાતરે. અલમસ્ત બન્યા અલબેલા; છીએ દુતિ મારગ સહેલારેકીયા—૩ દુશમનનું દળ બુલાવ્યુ; કાંઠાનું નાવ લાગ્યુ રે. અહિત સકળ મન ભાવે; પણ સાધ્ય દ્રષ્ટિ ન થાવેરે. હિત શિખામણ છે સારી; સ્વમેળે વરે શિવનારી · ૨.
આધવજીભાઈ ગીરધર,
ક્રીયા−૧
ક્રીયા—૨
ઝીયા—૪
થ્રીયાપ
ઝીયા ૬

Page #2

૧૩૨
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
-
-
-
वखत जाये वेगथी.
( રામ લક્ષ્મણ વનમાં સિધાવતાએ રાગ) ઉઠે સજન ઉઘ દરે કરી. થાઓ પરહિત કરવા તૈયાર, ધરી બહુ પ્યાર, વખત જાયે વેગથી. સ્થાપે સુંદર શાળા જ્ઞાનની, આપે વિદ્યા વિવિધ પ્રકાર, અનુભવસાર, વખત જાયે વેગથી. રૂડા નીતિના ગ્રંથ ભણાવજે, કરજે શુભ ગુણથી ભરપૂર, વિવેકી શુર, વખત જાયે વેગથી. તન ધન ને વન અસ્થિર છે, તેને ન કરે ચતુર વિશ્વાસ, જાણે તે તે પાસ, વખત જાયે વેગથી. પૂર્વે જીવદયા પાળી હશે, વળી પડ્યા હશે સત્પાત્ર, કરેલ બહુ યાત્ર, વખત જાયે વેગથી. પામ્યા લક્ષ્મી પૂરવ પુન્યવેગથી. સ્થિતિ પૂર્ણ થતાં જાયે દૂર વગાડી તૂર, વખત જાયે વેગથી. દાન દે વિદ્યાનું ભલી પેરે, નહીં આવે તેની તોલે કે, ખરેખર હેઈ, વખત જાયે વેગથી. સુખ મળશે વિદ્યાદાન આપતાં, ટળશે જ્ઞાનાવરણીય કર્મ, અને શિવ શર્મ, વખત જાયે વેગથી. શિખ સાંભળી સજન જાગજે, ધન ખર્ચે જ્ઞાનશાળામાંય, સુંદર બાવા ચાહ્ય. વખત જાયે વેગથી.
ભાઇલાલ સુંદરજી મહેતા-ઝીંઝુવાડા,
૧
महावीर प्रभुने चरणे અર સુમન સદા સા, મહાવીર વીર ચરણે અર બરાસ ચંદન, મહાવીર વીર ચરણે. કરૂણા નિધાન અભૂત, સિદ્ધાર્થ નૃપતિ મુત; નમું વીશલા સુનંદન, મહાવીર વીર ચરણે. ચરણે હલાવ્યે મેરૂ, દાનવ કીધે સમ*એ;
નામું નિશદિન એવા, મહાવીર વીર ચરણે. - “સુમે” એમ વાંચવું.
૩

Page #3

- મહાવીર પ્રભુને ચરણે.
૧૩૩
ફણીધર થકી ન બીતાં, દૂર કીધ મિત્ર જોતાં; બળવાન બાલ્યકાળે, નમું વીર વીર ચરણે. ૪ દાનેશ્વરી દયાળ, કરૂણુ નિધિ કૃપાળુ કલ્યાણકારી નમીએ, મહાવીર વીર ચરણે
વન વિષે ઉપાડી, દીક્ષા ધુર જગાવી; જેણે નિજાત્મ તિ, નમું વીર વીર ચરણે. તપસ્યા કીધી અતિશય, કરવા સ્વકર્મને ક્ષય; નમું ઉગ્ર જે વિહારી, મહાવીર વીર ચરણે.
પસર્ગને વધાવ્યા, શાંતિ ક્ષમા વધાર્યા જગજતુને ક્ષમાવ્યા, નમું વીર વીર ચરણે. કણે ખીલા નખાવ્યા, ચરણે અગન ધખાવ્યા; ન, લેશ જે ડગ્યા ના. મહાવીર વીર ચરણે.. ચરણે ડર્યો ભયંકર, કૂર સર્ષ પ્રાણઘાતક; તેના બન્યા ઉદ્ધારક, નમું વીર વીર ચરણે. ૧૦ હિંસક પશુ સ્વરૂપે, કષ્ટો દીધાં કુદેવે પ્રણયું તથાપિ નિશ્ચળ, મહાવીર વીર ચરણે. ૧૧ બાકુળ સાટે તારી, શ્રી ચંદના કુમારી; શિવસુખના દાતારી, નમું વીર વીર ચરણે. ૧૨ ઝરણું વહાં દયાના, દુરમન પ્રતિ ક્ષમાના સમદ્રષ્ટિવાન્ પ્રણમું, મહાવીર વીર ચરણે. ૧૩ કર્મો બધાં ખપાવ્યાં. વીતરાગ ભૈ ગવાયા; વંદુ ત્રિકાળ જ્ઞાની, મહાવીર વીર ચરણે. સિંગ્યા વચન સુધામય, ભવ્યાત્મના જે તારક; મિથ્યાત્વના વિનાશક, નમું વીર વીર ચરણે. સદગુણથી અલંકૃત, દેવેન્દ્રથી પરિવૃત્ત; સમ્યકત્વદાયી પ્રણમું, મહાવીર વીર ચરણે. વિશ્વોપકારી બંધુ, સંભીરતાએ સિંધુ અકલંકી પૂર્ણ ઇન્દુ, નમું વીર વીર ચરણે. ચિંતા કરી રહ્યાં કે, સંગમતણું ગતિની;
એવા ઉદાર નમીએ, મહાવીર વીર ચરણે. નિષ્કર્મ ને નિરાગી. નિષી ને હિતિષી; શાસનપતિ સમે, નમું વીર વીર ચરણે. ૧૯

Page #4

૧૩૪
શ્રી જન ધમ પ્રકાશ.
અહેરાત્ર નામ હાલું, “મહાવીર એ ઉચ્ચારીએ; સુંદર અને શ્રી વીરતા, વચને સદાય સ્મરીએ. ૨૦
- સુંદરલાલ ડાહ્યાભાઈ -હાઆત્મ નિવેદન.
- 0:0 – ( લેખક-સદગુણાનુરાગી કપૂરવિજય) આ વખતે (ચાલુ વર્ષમાં) દેવ દેગે વઢવાણ કેમ્પથી વિહાર કર્યા પછી ફરતાં ફરતાં માંડલ, વિરમગામ, સાણંદ, ગોધાવી, અમદાવાદ થઈને પેથાપુર, માણસા, સમ, મેસાણા, બસનગર, વડનગર, ઉમતા, સીપર, તારંગાઇ, ખેરાળુ, ઉંઝા ઉપર થઈને પરમહંત શ્રી કુમારપાળ ભૂપાળની જ્યાં વીરહા વાગતી અને હેમચંદસૂરીશ્વરની દેશના ધ્વનિ ગાજી રહેતી તે પાટણશહેરનાં તીર્થસ્થળમાં ભારે વિશાળ અને મનહર ચામાં બિરાજમાન થયેલી અનેક પ્રભુપ્રતિમાને જુહારવાનું સૌભાગ્ય અને પ્રસ થયું. અદાદજી નામથી ઓળખાતી ધર્મશાળામાં કેરવાનું કહ્યું. અષ્ટાપદજીના દેરાસરનું વિશાળ ભોંયરું તેમાં પ્રભુ દર્શન કરતાં અનુભવાતી અપૂર્વ શાંતિનું યથાર્થ ખ્યાન આપી નહિ જ શકય, ફક્ત એટલું જ કહી શકાય કે આ અદભૂત અનુભૂત દશ્ય અંતરમાંથી અનુપમ ચિરસ્થાયી અસર ઉપજાવી છે તે ભાગ્યેજ કાવિ ભૂંસાઈ શકે. સ્થિરતાવાળા આત્માથી યાત્રાળુ જનેએ એ અપૂર્વ લાભ હાંસલ કરવા ભૂલવું ન જોઈએ. વળી પંચાસરાજી વિગેરે પવિત્ર ધામ પણ શાતિથી ભેટવા લાયક ભેટવાજ. પાટણથી પગરસ્તે ત્રણેક ગાઉ દૂર “ચારૂપ” તીમાં ચામળા પાર્શ્વનાથજીના ઘણા પુરાતન અતિ અદભૂત બિંબ છે. દશન કરતાં શંખેશ્વરજી પ્રભુ સાંભરે છે અને અતિ આહાદ ઉપજાવે છે. આ બિંબ લાખ વર્ષ પહેલાં નિર્માણ થયેલા છે એમ જુના લેખ ઉપરથી સાબીત થઇ શકે છે. ઢેઢક ભાઈઓની પેરે જેમનું મન પ્રભુપ્રતિમાજીનાં દર્શન પૂજનાદિક કરવામાં સાશંક રહેતું હોય તેમને પણ આવા ચમત્કારિક જિનબિંબથી આદ્રકુમારની જેમ સહેજે ઉપકાર થવા સંભવ હોવાથી આ ટુંકા જીવનને સફળ કરવા એકાદ વખત સાક્ષાત અનુભવ કરી જેવા સાદર સૂચના કરી લેવી ગ્ય ધારું છું. લગભગ ત્રણેક માસ સુધી કંઈને કંઈ નિમિત્ત વેગે પાટણમાં રહ્યા બાદ જેઠ શુદિ પૂર્ણિમાના દિવસે ચારૂપ તીર્થને ભેટી લેવા મન લલચાયું. ત્યાં એકાદ દિવસ વધારે અનુકૂળ સંગે મળતાં ટકા

Page #5

આત્મ નિવેદન.
૧૩૫
અંજળ જેગે વસા શહેર તરફ અમારું પ્રયાણ થયું. વદિ પાંચમ બુધવારે અત્ર આગમન થયું. આ તરફના લેકે પ્રાયે ભેળા ભદ્રક ને ધર્મચિવાળા છે. કચ્છ કાઠિયાવાડ અને ગુજરાતમાં મોટે ભાગે જ્યાં ત્યાં આપણું લેકમાં ખાન પાન પ્રસંગે ગેબરાઈ કરવાને કુરીવાજ પડેલો છે. તે દૂર કરવા વર્ષો થયાં સહદય સાધુજને તથા શાસનહિત સમજનારા શ્રાવક-શ્રાવિકએ પ્રયત્ન સેવી રહ્યા છે. અહીં ચાતુર્માસ કરવા આગેવને તરફથી આગ્રહ થતાં તેમને ઉત ખામી સંબંધી એગ્ય સૂચના થતાં તે તેમને ગમ્યું અને આખા શહેરના સાધમ ભાઈઓને એકઠા કરી એકમત કરી ઉકત સુધારે તરત દાખલ કરવા નિશ્ચય ઉપર આવ્યા અને અમને નિવેદન કર્યું. અંશા છે કે તેઓ તેને આદર જલદી કરી અત્યાર સુધી ખાન પાન પ્રસંગે રીસાઈ ગયેલી શુટિને ફરી દાખલ કરશે. આની અસર આસપાસના ગામમાં વસનારા જૈનો ઉપર સારી થવા પામી જણાય છે. વિહાર દરમિયાન આવેલા જેન વસ્તીવાળા ગામ નગરમાં આવા કુરીવાજે ચીવટથી દૂર કરવા ત્યાંના સ્થાનિક ભાઈ બહેનનું લક્ષ ખેંચવા બનતું જ છે. કહેતાં આનંદ થાય છે કે પ્રાયે દરેક સ્થળે એ બાબતની શાન્તિપૂર્વક સમજ આપતાં સુજ્ઞ ભાઈ બહેનેએ હવે પછી શુદ્ધિ રાખવા સહર્ષ સ્વીકાર કર્યો છે. આ મહારે જતિ અનુભવ છે. જુદે જુદે સ્થળે ચાતુર્માસ રહેલા શાસનરસિક સાધુ સાધ્વીઓને સાદર નમ્રતાપૂર્વક નિવેદન કરવાનું કે એ અનિષ્ટ દેશમાંથી ભાઈ બહેને ઉગરી જાય તે સફળ પ્રયત્ન તેઓએ કર તારી રાખવે. ગોબરૂ પાણી પીવાથી, બીજાને પાવાથી અને તે વડેજ રસોઈ બનાવી ખાવાથી, ખવરાવવાથી અને સાધુ સાધ્વીઓને વહેરાવવાથી કેટલી બધી હાનિ થવા પામે છે? વપરહિત રક્ષાય તેમ સહુ સાવધાનતાપૂર્વક વર્તશે. ઈતિશમ.
કૃષ્ણચરિત્રમાંથી સ્વપરહિતાર્થે ઉદ્ધતમ્. માગુસની બધી વૃત્તિઓની સંપૂર્ણ તિ અને સામંજસ્ય તે મનુષ્યત્વ. જેને તે બધી વૃત્તિઓની રતિ અને સામંજસ્ય પ્રાપ્ત થયાં હોય તે આદર્શ મનુષ્ય. ( ધર્મ તત્ત.).
એ મનુષ્યત્વ-ધર્મનું ઉપાદાન તે આપણી વૃત્તિઓનું અનુશીલન, પ્રફુ રણ તથા ચરિતાર્થતા. એ વૃત્તિઓના ચાર વિભાગ થઈ શકે છે. શારીરિક, જ્ઞાનાજની, કાર્યકારિણું તથા ચિત્તરંજની.
બાકી.

Page #6

૧૩૬
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રમશ.
પ્રભુપૂજા પ્રસંગે ભવ્યાત્માઓને ઉપચોગાથે બે બોલ.
૧ જેમ અનાદિ કર્મ—મળ હરવા ( પખાળવા ) અત્યંત હર્ષભર ઈન્દ્રાદિક દેવ અને માનવ પ્રભુનો પવિત્ર જળવડે અભિષેક કરે છે તેમ ભવ્યનેએ રાગ દ્વેષ અને કષાયજનિત અનાદિ તાપ હરવા ( સમાવવા ) નિમિત્તે શ્રી જિનેશ્વર પ્રભુના અંગે સર્વોત્તમ બાવનાચંદનાદિક શીતળ દ્રવ્યોવડે વિલેપન પૂજા કરવી ઘટે છે. - ૨ પ્રભુના સર્વે મસ્તકથી ચરણ પર્યત ઉક્ત શીતળ દ્રાવતી ભાવિક જનેએ સદાય વિલેપન કરવું જોઈએ. માત્ર અમુક અંગે તિલક કરવા કરતાં સર્વોગે સર્વોત્તમ શીતળ દ્રવતી વિલેપન કરવાને અભ્યાસ ભાવિક જાએ રાખવું જોઈએ.
૩ ચિત્તપ્રસન્નતાની વૃદ્ધિ નિમિત્તે નિરંતર ઉત્તમ પ્રકારના સુગંધી ને ખીલેલાં તાજાં પુષ્પવતી પૂષ્પપૂજા કરવી જોઈએ. સોયથી વધીને નહીં પણ કાચા સૂત્રના દેરાવતી ઢીલી ગાંઠ દઈને ગુંથેલી ફૂલની માળા પ્રભુના કંઠે ઠરાવવાને અપૂવ લાભ પણ તથાપ્રકારની સામગ્રી વેગે લઈ શકાય છે.
૪ કાંટાની અણી લગાર સરખી બેસી જવાથી આપણને અપાર દુઃખ થાય છે તે અત્યંત સુકોમળ પુપને તીણ સેયની આવતી વિધવાથી કેટલું ભારે દુઃખ થતું હશે તેને ખ્યાલ-વિચાર જરૂર કરવું જોઈએ. -. ૫ પ્રભુપૂજા પ્રસંગે પુષ્પાદિકને નાહક કિલામણુ ઉપજાવવી વ્યાજબી નથી. વિધિ યુક્ત બનેલી પુષ્પમાળા મળી ન જ શકે તે ભાવિકજને છુટાં ફૂલ ચડાવીને સંતોષ માને.
૬ દશાંગારિક ઉત્તમ સુગંધી ધૂપ પ્રભુ પાસે ઉખેવતા સુવાસના યોગે અનાદિ કુવાસના દૂર કરી જેમ ધૂપઘટા ઉંચી જાય છે તેમ ભાવિક આત્માઓ પણ ઉંચી ગતિ સાધી શકે છે.
૭ ગાયના સુગંધી ઘીવડે પ્રભુ સમીપે દીપક પ્રગટાવી અનાદિ અજ્ઞાન અંધકાર ફેડી-દૂર કરી શકીએ.
૮ પ્રગટાવેલ દીપક જયણા યુક્ત ફાનસ પ્રમુખમાંજ સંભાળીને રાખો. જેથી નાહક અન્ય જતુઓની વિરાધના થવા ન પામે. ઘરમાં પણ દયાળુ ભાઈ બહેનેએ જયણાથીજ દીપક પ્રમુખ રાખવાં ઘટે, તે પ્રભુ ભક્તિપ્રસંગે તે ખાસ જયણા-જીવદયાને લગારે વિસારી ન જ શકાય.
આજકાલ જ્યાં ત્યાં ગામ કે નગર ચૈત્ય ( દેરાસર ) માં જયણાને ઉપગ બહુજ ઓછા રહે છે એ ખેદની વાત છે. ખેટે દેખાવ-બાહ્યા

Page #7

એ બાલ.
૧૩૭
ડંબર કરવા કરતાં વિધિયુક્ત થાડુ પણ ધમ સાધન કર્યું છતુ હિતરૂપ થઈ શકે છે; છતાં મુગ્ધના તે લેાકરજન તરફ દોરાઈ જઈ વિધિમાગને સાવ ભૂલી જાય છે. દેખાદેખી જણાયા વગર સેકા દીવા ઉઘાડા કરી હ મનાય છે તે કરતાં એકજ દીવા જયણાયુક્ત આત્મલક્ષથી કરાય તે ઉત્તમ છે.
2
૧૦ અક્ષય સુખ પામવા પ્રભુ સમીપે અખંડ અને ઉજ્જળ થેામાવતી સ્વસ્તિક-સાથીએ ચાર ગતિને ચૂરવા કરવાના છે.
૧૧ પ્રભુ પાસે જેવા તેવા ઘણા તંદુલ ઢાકવા કરતાં ઘેાડા પણ શ્રખંડ અને ઉજવળ ત’કુલ-ચેાખા વાપરવા સહુએ લક્ષ રાખવુ જોઇએ.
૧૨ સરસ અને ઉત્તમ વિવિધ જાતના ફળ કેવળ આત્મકલ્યાણ નિમિત્તે પ્રભુ પાસે ઢાકવા તે મેાક્ષાર્થી જનને ઉચિત છે.
૧૭ ફળવડે ફળ પામીએ-મેક્ષ ફળ મેળવવા સરસ ફળ ઢાંકવુ" ઘટે, ૧૪ જન્મ જરા અને મરણુ જનિત અનંત દુઃખ-પર ંપરાથી છુટવા અને પ્રભુ સમુ અણુાહારી પદ પામવા ઉત્તમ પ્રકારનાં પવિત્ર પકવાન્નાસ્ટિક પ્રભુ પાસે પ્રતિક્રિન ભાવિક જના ઢાકે છે.
૧૫ શરીર અને વસાદિકની શુદ્ધિ સાચવી પ્રસન્ન મનથી પ્રભુ પાસે ઢાકવા ચેાગ્ય પકવાન્નાદિક પવિત્રતા તરફ લક્ષ રાખીનેજ તૈયાર કરવાં, તેમાં વિદેશી ભ્રષ્ટ ખાડ પ્રમુખ વાપરવા ન ઘટે. અભક્ષ્ય વસ્તુથી નીપજતી અને મલીન મિશ્રણવાળી ખાંડ સાકર અને કેશર જેવી વસ્તુથી બને તેટલા પરહેજ રહેવુ' થાડી કે ઘણી શુદ્ધ પવિત્ર વસ્તુનેાજ સર્વત્ર ઉપયેાગ કરવેશ જોઈએ. (સ. કે.વિ.)
કૃષ્ણ ચરિત્રમાંથી સ્વપરહિતાર્થે ઉષ્કૃતમ્
જે વૃત્તિઓ દ્વારા આપણે સૌંદર્યાદિકનું અવલાયન કરી નિળ અને અતુલ આનદ ભાગવીએ છીએ, તેનું નામ ચિત્તરંછની વૃત્તિ, તેનુ પૂરેપૂરૂ અનુશીલન થાય તેા સચ્ચિદાન દમય જગત તથા જગત્મય સચ્ચિદાનન્દ સ્વરૂપના સ’પૂર્ણ અનુભવ થાય. એ વૃત્તિનું અનુશીલન ન થાય તે ધર્મોની હાાને થવાના સ‘ભવ છે.
મળ
પોતાના ધર્માંસંયુકત અધિકાર કાઈએ છોડી દેવા ન જોઇએ, છ કરતાં ક્ષમા વિવેકીને મન એટલી બધી ઉત્કૃષ્ટ હોય છે કે ખળ વાપરવા કરતાં અર્ધો હક છેડી દેવા એ વધારે સારૂ
પારકાનાં રાજ્ય લઈ લેનાર-પચાવી પાડનાર માટા ચાર-લુંટારા છે અને બીબ નાના ચાર છે, નાના ચાર છુપી ચોરી કરે છે ત્યારે માટા ચાર જાહેર • રીતે કરતા રહે છે.
(બાકી)

Page #8

શ્રી નથ
પ્રકાશ.
મૃત્યુ–મહોત્સવ ભાષા-ટીકા.
૧ મૃત્યુમાર્ગમાં પ્રવૃત્ત એવા મહને જ્યાં સુધી મેલનગરે પહોંચું ત્યાં સુધી વીતરાગ ભગવાન સમાધિ અને બેધરૂપ સુખસાધક ઉત્તમ ભાતું આપે. અપ્રમત્ત ભાવે રત્નત્રયીની પ્રાપ્તિ અને આરાધના મુને હે ! એજ અક્ષય સુખસાધક ભાતું છે. - ૨ હે આત્મા ! કરમિયાના સમૂહથી ભરેલું આ જાજરૂ દેહપિંજર નષ્ટ થતું હોય ત્યારે ત્યારે વ્હીવું નહીં, કેમકે તું તે જ્ઞાનસ્વરૂ૫-જ્ઞાનના પિંડરૂપ ( અરૂપી ) છે. દેહ નઈ થયે હારૂં જ્ઞાનસ્વરૂપ કાંઈ નષ્ટ થતું નથી.
એમ સમજી તું સ્વસ્થતાને ધારણ કરી - ૩ હિ જ્ઞાની આત્મા ! મૃત્યુ-મહત્સવ પિતાને પ્રાપ્ત થયે છતે હારે
હીવાનું પ્રજનજ શું છે ? કેમકે જૂના-જીર્ણ દેહને તજ નવીન-ઉત્તમ દેહને ધારણ કરતે આત્મા પિતાના સ્વરૂપથી યુત થતો નથી. સમાધિ મરણ કરનાર પિતાના જીર્ણ દેહને તછ રત્નત્રયીના આરાધનથી ઉત્તમ પ્રકારના ઉત્તરોત્તર સુખવાળા સ્થાનને જ પામે છે.
૪. મૃત્યુ પહેલાં વિવેકપૂર્વક જે કાંઈ સારું આચરણ કરાય છે, જીવયણા, કપાયજય, ઈન્દ્રિયદમન, પાપત્યાગ અને યેગશુદ્ધિ પ્રમુખથી પિતાના આત્માને સુરક્ષિત કરાય છે. તેનું શુભ ફળ-પરિણામ સ્વર્ગલોકના સુખ ભોગવવારૂપ થાય છે, તે પછી જ્ઞાની એવા પુરૂષને મૃત્યુને ભય હોયજ શા માટે ?
૫ ગર્ભાધાન–ગર્ભવાસથી માં દેહ-પિંજરમાં પડેલે દુખ સંતાપ આત્માને મૃત્યુરૂપ [ન્યાયી] રાજાના પ્રસાદ વગર છુટી શકતા નથી. સમાધિ મરણ એ ભારે ન્યાયી રાજા છે. એનું શરણ સાવધાનતાથી કરનાર સર્વ પ્રકારનાં દુઃખથી મુક્ત થઈ અક્ષય સુખ સાધી શકે છે. - ૬ આત્મદર્શ–આત્મજ્ઞાનીઓ સર્વ દુઃખને દેનાર દેહ-પિંડની મમતા દૂર કરીને મૃત્યુ ( સમાધિ મરણ ) ની કૃપાથી યથાર્થ સુખસંપદા પ્રાપ્ત કરી શકે છે. એ વાત નિઃશંક છે.'
૭ મૃત્યરૂપી કલ્પવૃક્ષ સાક્ષાત્ પ્રાપ્ત થયે છતે જે આત્માથે કલ્યાણ સાધી શકતો નથી તે સંસારના ચીકણું કાદવમાં ખુંચે છતે પછી શું કરી શકશે ? કાંઈજ નહીં. - ૮ જેનાથી કર્ણ શરીરાદિકને નાશ થઈ બધું નવુંજ થવા પામે છે

Page #9

મૃત્યુ-મહોત્સવ ભાષા–ટીકા. તે મૃત્યુ ઉત્તમ જનેને હર્ષ-આનંદ માટે કેમ ન હોય ? કેક તેઓ તે પરિણામદશી હોવાથી જેના અંતે સુખ-તિ થાય તે મૃત્યુને દુઃખરૂપ નજ લેખે.
- ૯ જે આત્મા દેહ-પિંડમાં રહ્યો છતે સુખ દુઃખને સદા જાણે છે-જ્ઞાયક સ્વભાવથી સર્વ ભાવને જાણી શકે છે અને કર્મચના અનુસાર પતે પરભાવમાં પ્રયાણ કરે છે, તે ત્યાં પણ સ્વસ્વભાવની રક્ષા જેવી ને તેવી કરે શકે છે. તે પછી વસ્તુતઃ મરણને ભય જ્ઞાનીને નજ હોવો ઘટે.
૧૦ સંસારમાં જેમનું ચિત્ત ખુલ્લું ( લીન થયેલું ) છે તેવા અને મૃત્યુ ભય–ત્રાસરૂપે હોઈ શકે, પરંતુ જ્ઞાન અને વિશગ્યવાસિત બને તે આનંદ માટે જ થાય છે. સાવધાન સ્વરૂપ સ્મરણ કરનારને મૃત્યુ કશી. હાનિ કરી જ શકે, પરંતુ એનામાં એાર જાગૃતિને જ પ્રેરે.
૧૧ સુકૃતને ભેગવવાની ઈચ્છાથી જ્યારે આત્મા પરલોકમાં ગમન કરે છે ત્યારે દેહાદિક કઈ તેને રેકી શકતાં નથી. એવે સમયે રત્નત્રયીની આરાધના કરવા અધિક સાવધાનતા રાખવી એકાન્ત હિતકારી છે.
૧૨ મૃત્યુ વખતે જવર શ્વાસાદિક ગજનીત જે દુઃખ થાય છે તે દેહ ઉપરની મમતા દૂર કરવા અને માસુખ માટે રત્નત્રયીની સાધના - સિત ભાવે કરી લેવા બને તેટલી સાવધાનતાપૂર્વક પ્રયત્ન કરવા માટે છે, એમાં જ્ઞાની મહાશયે હિતબુરિશી જણાવે છે.'
૧૩ જગતને તાપ–સંતાપકારી જણાતું મૃત્યુ જ્ઞાની અને તે જ માટે થાય છે. કા કુંભ મે અવિનાને તાજ સહન કરે છે તે તે લોકમાં પાત્રતા ક્રમે છે, તેમ સમભાવે મૃત્યુને તાપ સહન કરનાર ભવ્યાત્મા અશોક સુખરૂ૫ મેક્ષાને પાત્ર થઈ શકે છે.' . ૧૪ વ્રત નિયમ અર્થે ભારે કિયાક સહન કરવાથી સારૂ જે શુભ ફળ મેળવી શકે છે તે મૃત્યુકાને સમરિચિતની રથસ્થતા–પ્રસન્નતા સાચવી રાખવાથી સહેજે-વિના કષ્ટ મળી શકે છે.
- ૧૫ દીનતા રહિત-અદીન પરિણામે શાતિ-સમતા સહિત કાળ કરનાર મનુષ્ય નરક અને ર્નિચરૂ૫ દુર્ગતિને પામતું નથી અને જે ધર્મધ્યાન ધ્યાત છત્તે અનશન પ્રમુખની આરાધના કરીને કાળ કરે છે તે તે દેવલેકમાં ઈન્દ્રપણું કે મહયિકપણું પામી શકે છે.
- ૧૬ તપસ્યા કરી હોય, વ્રત પાળ્યાં હોય અને શ્રુત-જ્ઞાનને અભ્યાસ કર્યો હોય એ બધા સાનુકાન કર્યાનું ફળ સમાધિયુક્ત મૃત્યુ જાણવું. સમાધેિમરણવડેજ એની સાર્થકતા છે, તેથી તેને પ્રસંગે ખુબ સાવધાનતા રાખવી ઘટે. સમાધિમરવડે એ બધાંય લેખે થાય છે..

Page #10

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
૧૭ ઢાકાક્તિ એવી છે કે જેના અતિ ઘણા પરિચય થાય તેના પ્રત્યે અનાદર મા અરૂચિ પ્રગટે અને બીજી કોઈ નવીન વસ્તુ ભણી ખાદર-રૂચિ જાગે’ એ વાત પ્રસિદ્ધ છે; તા પછી લાંખ વખતના પરિચયવાળા શરીરના નાશ અને અભિનવ શરીરને લાભ થતાં શા માટે છટ્ઠીવુ ? મળીન-નિઃસત્ત્વ દેહ છૂટી જાય અને તપ જય સંયમને ઉત્સાહિતભાવે સેવન કરવાથી ઉત્તમ સખળ દેહની પ્રાપ્તિ થાય તેમાં તે વસ્તુતઃ લાભજ છે, હાનિ નથી; તા પછી તેવા ક્ષત્રુવિનાશી દેહ ઉપરના ખેાટા મમત્ત્વથી ભય Àાકાદિક કરી આજી શા માટે મગાડવી ? શાણા જના તા સમય ઓળખી વધારે સાવધાનતાજ રાખે, જેથી ઉપર જણાવ્યા મુજખ બહુધા સ્વગતિનેજ પામે.
૧૪૦
૧૮ પછી સ્વલાકમાં આયુષ્યની સ્થિતિ પર્યન્ત દિવ્ય સુખ ભાગવી આયુષ્ય ક્ષયે ત્યાંથી ચવી ઉત્તમ પવિત્ર કુળમાં અનેક જનાવ ચિન્તવન કરતા આવી મવતરે. ત્યાં ભક્તિકારક જનાને બહુ પ્રકારે વાંછિત ધન આપે; વળી પેાતે લેાઞ વિલસી આયુષ્યની સ્થિતિ પ્રમાણે પૃથ્વીમ`ડળમાં રહી નૃત્ય કરવાના સ્થાનુમાં નૃત્યકાર જેમ લેાકને માનદ ઉપાવી વિસર્જન થઈ જાય છે તેમ સતજના લોકોને આનંદ ઉપજાવી સંસારના ત્યાગ કરી અપ્રમત્ત ભાવે ઉત્કૃષ્ટ તપ સક્રમને આરાધી ઉત્કૃષ્ટ વધતી જતી પરિણામની ધારાથી નિમળ ધ્યાનયોગે સકળ કમળના સર્વથા ક્ષય કરીને અક્ષય-અવિનાશી એવું માક્ષપદ પામે છે.
ઉપસંહાર—ઉપરાત મૃત્યુ મહાત્સવ સ'ખખી ઉલ્લેખ તેની ભાષા–ટીકા સહિત મૂળ સંસ્કૃત અનુષ્ટુપ શ્ર્લોકો નાતિ શુદ્ધરૂપે આત્મહિતએધ નામની એક જુની બુકમાં જોવામાં આવ્યેા. તે સ્વપરને હિતકારી જાણી સારરૂપે સ્વભાષામાં સહુને સરલતાથી સમજાય તેમ ઉતાર્યો છે. ખચીત ભાઇ હૈને તે વાંચી વિચારી મૃત્યુના કલ્પિત ભય નિવારી નિભય બની તેને પ્રસંગે રાખવા ચેાગ્ય સાવધાનતાથી પવિત્ર રત્નત્રયીરૂપ નિજધર્મનું આરાધન કરવા ઉજમાળ અને અને અનંત જન્મ જરા મરણુ જનિત અનંત દુઃખના પાશમાંથી સર્વથા મુક્ત થવા પામે, એટલે કલ્યાણ, હિંસાદિક પાપના સર્વથા ત્યાગ કરી અહિંસાદિક નિર્દોષ માતુ‘ સેવન કરનારને મૃત્યુને શા માટે ડર હોય ? સહુને અભય આપે તે પાતે અભયજ અને અને નિ યપણે નિર્દોષ મેાક્ષમાગ માંજ વિહરનારાઓ સ્વપરનુ' અન ત કલ્યાણુજ સાધે, તે પછી તેવા મહાપુરૂષોને મન મૃત્યુ મહીસવરૂપજ હાય એમાં આશ્ચય જેવુ શુ છે ? ઇતિશમ્.
( સ. ૭. વિ. ).

Page #11

શ્રી ચિદાનંદજી કૃત પદોનુ વિવેચન.
શ્રી ચિદાનંદજી (કપૂરચંદજી) કૃત પાનુ. વિવેચન.
૧૪૧
પદ ચાલું- રાગ માર્
ન્યાય. અધ૦
મધ૦ ૨
અધ નિજ આપ ઉદીરત રે, અજા કૃપાણી જકડ્યા કિણું તેડે સાંકળા રે, પકડ્યા કિભું તુજ હાથ; કાણુ ભૂપકે પહરૂચે પ્યારે, રહત તિહારે સાથ. વાંદર જિમ મદિરા પીએ રે, વીડકિત ગાત; ભુત લગે કાતુક કરે પ્યારે, તિસ ભ્રમકે ઉતપાત. કીર અધ્યા જિમ ટ્વેખીએ રે, નલિની ભ્રમર સંયેાગ; ઋણુવિધ ભયા જીવકુ જ્યારે, બંધનરૂપી રાગ. બધું ભ્રમ આરાપિત અધથી રે, પર પરિણતિ સગ એમ; પરવશતા દુઃખ પાવત પ્યારે, મર્કટ મુઠી જેમ. અધ મેહ દશા અળગી કરી ૨, ધરા સુસવર શેખડ
ચિદાનંદ 'તવ દેખીએ પ્યારે, શશી સ્વભાવકી રેખ. ૫૦ ૫
અધ ૧
સરત વ્યાખ્યા—ચિદાનંદજી મહારાજ઼ .કહે છે કે હે મુગ્ધ જીવ ! તું નવા નવા કર્મ-અધ થાય તેવું સ્વચ્છંદી વતન નિષ્રયાજન–વગર કારણે કર્યો કરે છે. જેમ કાઇ કસાઈ એક મુગ્ધ કરીને મારવા નાની તલવાર કે છરી લઈ વધસ્થળે જતા હતા, તેવામાં અચાનક પેલું શસ્ર તેના હાથમાંથી સરી પી રેતાળ જમીનમાં દટાઈ ગયુ, તેને તે કમનશીખ બકરીએ શીંગડાવતી ખાદી બહાર કાઢયું; તેથી તેજ કાતિલ શસ્ત્રવતી કસાઈએ તેના પ્રાણ લીધા, તેમ તું પણ સ્વચ્છૐ ચાલી જાતેજ દુ:ખી થાય છે. તુ ધારે તે સહજ વિવેકથી ચાલી, એવાં દુ:ખથી ઉગરી શકે ખરા, તને પગ એડી પરાણે કાણે નાખી છે ? તને હાથ-કડી કેાથે કરી દીધી છે? કયા રાજાના ખીજમતદારો તારી પછવાડે લાગી રહ્યા છે ? કે જેથી વગર ઇચ્છાએ પરાણે નવા ક્રમઅધ કરવા તને ફરજ પડે છે ? જેમ કાઈ વાંદરે દારૂ પીધેા હોય, વળી તેને વીંછી કરડ્યા હાય, અથવા તેા કોઈને ભૂત વળગ્યુ. ડાય તે વિવિધ પ્રકારની ચેષ્ટા કરે છે તેમ મિથ્યાત્વ-અજ્ઞાન વશ વિપરીત આચરણથી નવા મ બધ થાય એવા તું ઉત્પાત કરે છે. જેમ પાપને પકડી લેવા પારાધી લેાકા એવું એ પ્રહારનું મંત્ર ગાઠવે છે કે તેના ઉપર બેસતાંજ તે યંત્ર ચક્કર ચક્કર ફરવા માંડે છે, એટલે એ અજ્ઞાન પેાપટ તેમાંથી છટકી ઉડી જવાને બદલે ભ્રમવશ માતાને પકડાઈ ગયેલા-પાશમાં આવી પડેલા જાણી દુ:ખી થાય છે, તેષ મિ

Page #12

૧૪૨ .
' , ' શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
થ્યાત્વ-જ્ઞાનવશ ન ન કર્મ-રેગ વહોરી લઈ તું દુઃખી થાય છે. વળી જેમ માંકડ (વાંદર) કેઈ એક સાંકડા મોઢાના ધાન્યના વાસણમાંથી ધાન્ય કાઢી ખાવા તેમાં અજ્ઞાનવશ હાથ નાખે છે અને ધાન્યની મુઠી ભરી બહાર કાઢવા મથે છે, પણ તે કેમે કરી બહાર નીકળી શકતી નથી, એટલે ચીચીઆરીઓ પાડતે દુઃખી થયા કરે છે, તેમ મુગ્ધ જીવો મિથ્યાવાગે જડ વસ્તુ સાથે ભળી જઈ, તેમાં મમત્વ બાંધી અવન કમબંધ કરી પરતંત્ર બની હાથે કરીને દુઃખી થ્રયા કરે છે. આવી ગૂઢ અજ્ઞાન દશાવશ મુગ્ધ
કઈક ન કરવાનાં કામ કરે છે, અને સ્વચ્છતા૩૫ પ્રમાદ મદિરાનું યથે૨૭ પાન કરી દુઃખી થયાં કરે છે, તેથી જ પરમ ઉપગારી ચિદાનંદજી જેવા સન્ જ્ઞાન અને ચારિશ્વ-કરણીમાં રસિક ગુરૂમહારાજ આવા મુગ્ધ-મૂહ અને સજાવે છે કે વિષય, કષાય, નિદ્રા, વિકથાદિક પ્રમાદાચરણ તજી, મન ઈન્દ્રિયાદિકને કાબુમાં રાખી જે સાચે રસ્તે ચાલવા પ્રયત્ન કરશે, તેજ તે દુખ-દુગતિકાર વિભાવ-વિષને શમી અમૃત સમાન સુખને-શીતળતા આપનારી આત્માની સહજવાભાવિક સ્થિતિને પામી શકશે.
સાબોધ-મેહવિકળ (મુગ્ધ) જીવ આવાસન અને મિશ્યાવ-કષાયવશ, ઈન્દ્રિયેના ગુલામ બની એવાં એવાં વિપરીત આચારણ કરે છે કે જેથી જન્મ મરણનાં અનંતા દુખ સહેવાં પડે એ અવન કર્મબંધ તે કરતેજ રહે છે.
હ મદિરા પીને મદોન્મત્ત બની મુગ્ધ જીવ અને કુચેષ્ટાઓ કર્યા કરે છે; જેથી પરિણામે ભારે દુખ-સંકલેશ સહીને અધોગતિને પામે છે, અને એવી કુબુદ્ધિ સૂજે છે કે તે દુઃખનાં હેતુરૂપ દુરાચરણને પણ સુખના હેતુરૂપ માને છે અને આચરે છે. ઉપરોક્ત ઉગ્રવિષ સમાન, અનેક ભવ પર્યન્ત સંતાપકારક પરમ શરૂપ મિથ્યાત્વને ટાળી, પરમ અમૃત સમાન સુખદાયક અને શીતળતાઘરક, આત્માની ભારે ઉન્નતિકારક, સદ્ગતિદાયક અને અનુક્રમે સકળ કર્મલેશને નિવારી પરમ નિવૃત્તિરૂપ અક્ષય અવિનાશી એક્ષસુખ સાથે મેળવી આપનાર સભ્યન્ દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રને શુદ્ધ ભાવથી આદરવા પરમ ઉપકારી ગુરૂ મહારાજે સમજાવે છે.
ઇતિશમ ' આ
પદ પાંચમું –રાગ કાફી. મતિ મત એમ વિચારે, મત મેતીયનકા ભાવ: મતિ વસ્તુ ગતે વસ્તુ લહે રે, વાદવિવાદ ન કેય; સૂર તિહાં પરકાશ પીયારે, અંધકાર નવિ હોય. મતિ. ૧ રૂ૫ રેખ તિહાં નવિ ઘટેરે, મુદ્રા ભેખ ન હોય; ભેદજ્ઞાન દષ્ટિ કરી પ્યારે, રે અંતર જોય. મતિ. ૨

Page #13

૧૪૩
શ્રી ચિદાનંદજી કૃત પદનું વિવેચન તનતા મનતા વચનતારે, પર પરિણતિ પરિવાર; તન મન વચનાતીત પિયારે, નિજ સત્તા સુખકાર, * મતિ. ૩ અંતર શુદ્ધ સ્વભાવમૅરે, નહીં વિભાવ લવલેશ; શ્રમ આપિત લક્ષથી પ્યારે, હંસા સહિત કલેશ. મતિ. ૪ ' અંતર્ગત નિહ ગહીરે. કાયાથી વ્યવહાર સિતાનંદ તવ પામીએ પ્યારે, ભવસાયરકે પાર. મતિ, ૫
ભાવા–અહે મતિવંતો ! જૂદા જૂદા દશનને ભાવ–પરમાર્થ (રહસ્ય) આ રીતે સ્થિર બુદ્ધિથી-શાતિથી તમે વિચારે. વસ્તુને વસ્તુગતે-યથાર્થ ઓળખી આદરીએ એમાં કશા વાદ-વિવાદને અવકાશ ન જ હોય. જ્યાં સૂર્યઉદય થયો હોય ત્યાં પ્રકાશ ઝળઝળાટ કરતે હોય, પણ અંધકાર-અંધારૂં હવું નજ સંભવે. ૧ - વિવેક હથિી અંતરમાં (આત્મામાં) અવલોકન કરાય તે ચૈતન્ય સ્વરૂપ આત્માને રંચમાત્ર (લગાર) વર્ણ–રૂપાદિક ઘટે નહીં તેમજ અરૂપી (નિરંજન) આત્માને વેષ લિંગાદિક પણ ઘટે નહીં. ફક્ત કમવશ આત્મામાં વ્યવહારવશ એ ઉપચાર કરી શકાય છે. કર્મ યુક્ત શામાં એ વ્યવહાર રહલેજ નથી. ૨
ત્રણે તન-મન-વચનને ભાવ-વ્યાપાર એ પરપરિણતિના પરિવારરૂપ અને તન-મન-વચન રહિત આત્માની સહજ સ્વાભાવિક શક્તિને જ ખરી આત્મપરિણતિરૂપ લેખવા ગ્ય છે. ૩
આત્માના શુદ્ધ સ્ફટિક સમાન નિષ્કષાય-વીતરાગ સ્વભાવમાં રંચમાત્ર વિભાવ-રાગદ્વેષાદિક પરિણતિ ઘટતી જ નથી. રાગદ્વેષાદિ વિભાગ પરિણતિને બ્રમવશ સારી સ્વભાવ પરિણતિ માની લેવાથી જ આત્મા જન્મ મરણજનિત અનંત દુઃખ-કલેશને સહેતે રહે છે. ૪
ક શુદ્ધ સ્ફટિક રત્ન સમાન ઉજવળ અધિકારી આત્માની તિરાગ માને પ્રગટ કરવાનું સાધ્યમાં રાખીને, સાધનરૂપ વિતરાગત વ્યવહારનું જે યથાવિધિ પાલન કરે છે તે મહાનુભાવ ભવસાગરને પાર પામી શકે છે. યંતઃનિશ્ચય દષ્ટિ હૃદય ધરી, પાળે જે વ્યવહાર; પુન્યવંત તે પામશેજી, ભવસમુદ્રને પાર, મનમોહન જિન” સર્વજ્ઞ વિતરાગક્ત વ્યવહાર સાધનને જે લવલેશ આદર કરતા નથી તે સંસારમાં ભટકે છે, પરંતુ આત્માનું શુદ્ધ સ્વરૂપે પ્રગટ કરી લેવામાં તેને ખાસ હેતુરૂપ સમજી, તેને યથાયોગ્ય આદર કરતા રહે છે તે આજ્ઞા આરાધક પુન્યશાળી આત્મા જહદી વિતરાગ દશાને પામી શકે છે. એથી ઉલટું જેઓ આત્માની ઉચ્ચદશાની માટી મેટી વાત કરીને જ વિરમે છે–તેવું શુદ્ધ સ્વરૂપ પ્રગટાવવા ખાસ સાધનરૂપ શ્રીવિતરાગત વ્યવહાર માર્ગનું સંસેવન કરતા

Page #14

૧૪૪
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ,
નથી, પણ તેને અનાદર કરે છે તે બાપડા ઉભય ભ્રષ્ટ બને છે. જેનાથી રાગ દ્વેષ અને માહ વિલય થાય એવા શુદ્ધ જ્ઞાન અને કરણીરૂપ ભાવ અધ્યાત્મ કલ્યાણાર્થી જીવને આદરવા ચેાગ્ય છે. બાકીના બાહ્યાડંબરરૂપ અધ્યાત્મા ભાસ તા કેવળ મહિતરૂપ સમજી પરિહરવા ચેાગ્યજ છે.
સારાધ—શ્રીમાન્ આનઘનજી મહારાજ કહે છે. તેમ અભિમતે વસ્તુ વસ્તુગતે કહે રે, તે વિરલા જગ જોય. ’ જો આત્મામાં હૃદયમાં સાચા જ્ઞાન–વિવેક સૂર્ય ઉગ્યેા હાય તે પછી રાગ દ્વેષ અને મેહજનિત અધકાર ત્યાં સ’ભવેજ કેમ ? નિશ્ચય દૃષ્ટિથી વિચારતાં આત્મા શુદ્ધ જ્ઞાનાદિ ચેતનવાળે છે. મન અને ઇન્દ્રિયાને પણ અગાચર છે. શબ્દ, રૂપ, રસ, ગધ અને સ્પર્શી રહિત છે. શક્તિરૂપે સિદ્ધ સમાન છે, અજર અમર છે. એ શક્તિને વ્યક્ત-પ્રગટ કરવાને સજ્ઞ-સદશી ભગવાને એકાન્ત હિતબુદ્ધિથી ભવ્યંજનાના હિત માટે અતાવેલ પવિત્ર રત્નત્રયીનું આરાધન કરવાની જરૂર છે. તેમાંજ તન મન વચનની એકાગ્રતા કરવી ઉચિત છે. એથી ઉલટે માગે તન મન વચનના ઉપયોગ કરવાથી તા ભવ-ભય વધતા જાય છે. તેથીજ તેમને પરપરિણામ . કહેવા ઘટે છે. જેથી રાગ દ્વેષ અને હાર્દિક પરિણતિ ઘટે, યાવત્ નિર્મૂળ થાય તેજ તત્ત્વજ્ઞાન, તત્ત્વ દર્શન અને તત્ત્વ આચરણુ, કહેા કે આત્મજ્ઞાન, આત્મદર્શન અને આત્મરમણતા લેખે છે; બીજા અલેખે નિષ્ફળ થવા પામે છે. પવિત્ર રત્નત્રયીને યથાવિધિ આરાધીને અનંત ભબ્યાત્માએ કલ્યાણભાવી થઈ શકે છે. ઇતિશમ્
કૃષ્ણ ચરિત્રમાંથી સ્વપરહિતાર્થે ઉષ્કૃતમ્
જેનાવડે જીવનું રક્ષણ થાય તેનુ ંજ નામ ધર્મ. તે ધનુ... જેને ઋતુમાદન તે સ અને જેને તેનુ અનુમેાદન-સંમતિ નહીં તે અસત્ય જાણવુ.. તેથી સર્વ લોકોનુ જેવડે હિત થાય તે સત્ય અને જેનાથી અહિત થાય તે મિથ્યા કહેવાય. જેને લોકો સત્ય કહે. તે ધમ-દ્રષ્ટિથી મિથ્યા હાઈ શકે અને જેને મિથ્યા કહેતા હોય તે સત્ય હૈઇ શકે. તેવી જગાએ મિથ્યા સત્ય સ્વરૂપ અને સત્ય મિથ્યા સ્વરૂપ હોઇ શકે છે.
જેને કેાઈએ અન્યની ઘાત થાય એવા પ્રશ્ન પૂછ્યા ઢાય તેણે ચૂપકીદી પકડી રહેવુ એજ ઉચિત અથવા જે રીતે તેના બચાવ થાય તેમ વતવુ... તે ઉચિત.
અનુચિત પ્રયાગ કે વ્યવહાર તે અધ.
પારકા રાજ્યે પચાવી પાડનારા મોટા જગજાહેર ચારે અને બીજા તેથી નાના.
મારી
―*::*:

Page #15

હિતશિક્ષાના રાસનું રહસ્ય.
हितशिक्षाना रासनु रहस्य.
અનુસંધાન પૃષ્ટ ૮૪ થી,
- એક શહેરમાં એક શ્રેષ્ટીને કમળ નામે પુત્ર હતું. તે ધમથી તદન અજ્ઞાત હતા અને વિમુખ હતો. ધર્મ શું તે જાણતેજ નહીં, તે પછી વ્રત નિયમની તો વાત જ શી ? તેના પિતાએ અંત સમયે બહુ આગ્રહ કરીને તેને એટલે નિયમ કરાવ્યું કે- તારે આપણા પાડોશી કુંભારના માથાની તાલ જોયા પછી જમવું' કમળ પિતાની શરમે તેટલો નિયમ ગ્રહણ કર્યો. પિતા પરલોકવાસી થયા. કમળ પૂર્વોક્ત નિયમ પાળ્યા કરે છે.
એકઠા કમળ શ્રેણીપુત્ર બહારથી આવીને જમવા બેઠે, ત્યાં નિયમ સાંભર્યો, એટલે એકદમ ઉઠ-૫ કુંભાર ઘરે નહોતે. પૂછતાં ખબર પદ્ય કે–સીમમાં માટી દવા ગયે છે. એટલે કમળ સીમમાં આવ્યું. તે વખતે કુંભાર માટી ખોદતાં નિધાન નીકળ્યું હતું તે બહાર કાઢવાની મહેનત કરતો હતો. તેવામાં માથું ઉંચું કરતાં તેની તાલ દેખાવાથી કમળ બોલી ઉઠયો કે- દીઠી દીઠી ' એટલે કંસાર જાણ્યું કે આ નિધાન દેખી ગયો? તેથી કુંભારે તેને. બોલાવવા સાદ કર્યો. પણ કમળ તે ભૂપે હતો એટલે ઘરે આવીને જમવા બેઠે. કુંભારે જાણ્યું કે “આ વાણીઓ ને સજદરબારમાં આ વાત જણાવશે તે જરૂર બધું જશે, માટે તેને ભાગ આપીને વાત ન કરે એમ કરૂં.” એમ વિચારી નિધાન છાનુંમાનું લઈને તે કમળને ઘરે આવ્યા. અને તેને એકાંતમાં નિધાન દેખાવને કહ્યું કે તમને આંખમાંથી અર્થો અધ ભાગ આપીશ પણ તમારે આ વાત કઈને કહેવી નહીં. કમળ શેઠ તરત સમજી ગયો ને અધ ભાગ લઈ કુંભારને રવાને કર્યો. કુંભારના ગયા પછી કમળશેઠ વિચારે છે કે જે આટલો નામ માત્ર-હાંસીરૂપ નિયમ લીધું હતું તે તેથી પણ મને આટલો બધો લાભ થયો, તે પછી બીજા સારા નિયમ કર્યા હોય તે કેટલો લાલ થાય?'
' ! આમ વિચારી તેણે ગુરૂમહારાજની જોગવાઈઓ અનેક પ્રકારના નિયમો ગ્રહણ કર્યા અને પરિણામે સુખી થયા.
આ પ્રમાણે જે મનુષ્ય માતપિતાની કે ગુરૂની શીખ માને છે તે સુખી થાય છે ને નથી માનતા તે દુઃખી થાય છે, ભીખ માગે છે, માટે સમકિત પૂર્વક અનેક પ્રકારના નિયમો ગ્રહણ કરવાવડે મનરૂપી માંકડાને વશ રાખો. કેમકે આ માનવ ભવ સંસારમાં પરિભ્રમણ કરતાં મહામુશકેલીઓ પ્રાપ્ત થાય તે છે, તેની પ્રાપ્તિ ખરેખરી દુલભ છે." જુએ દેવતાઓ વિષયસુખમાં નિમગ્ન હોય છે, નારકી જીવે ને અત્યંત દુઃખી હોય છે અને તિય

Page #16

૧૪૬
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.. વિવેક વિનાના હોય છે. ધર્મ થઈ શકે તે તે માત્ર માનવના ભવમાંજ છે. માટે હે જીવ! તું કેમ ચેતતું નથી. સંસારના કામગ વિષ જેવા ને શલ્ય જેવા છે, સુખની હાનિ કરનારા છે અને તેનું સેવન કરવાથી દુર્ગતિમાં લઈ જનારા છે. આ ઇદ્રિયરૂપી ઘેડા બહુજ ચંચળ છે અને સ્વેચ્છાએ ઉન્માર્ગે ચાલનારા છે. તેને જે તે પ્રવીણ સારથી થઈને કબજે રાખી શકશે, તે તારે આત્મા દુર્ગતિમાં પડશે નહીં. કર્તા કહે છે કે –
બાંભણ ધોય મ ધોતીયા, પૃથ્થર ચીર મસાડ; છે નર ઈતિય આપણા જે જુલુઇ મેલડ. . ૧ જિગહ મેહકછોટડી, જીત્યું ન જાયે મ;
ષભ કહે જે વશ કરે, તે નર જગમાલે ધન્ય છે - ૨ આંખ ન મીંચીશ મીંચ મન, નય નિહાળી ને,
એ મન મીચીશ આ૫ણ, અવરન દુજો કેય. શિત ગમાઇ સેવત, દિવસ ગમા ખાસ
હીરા જિ મનુજ ભવ, કેડી ભલે જાય. * ' “ હું બ્રાહ્મણ-આત્મા ! તું ધોતીયા પથર ઉપર પેઈને તેને પ્રગટ શા માટે ફાડી નાખે છે, તારી ઇન્દ્રિયો ઉપર કચરે લાગે છે તેને છે કે જેથી તે જુદી જુદી ચાહના કરતી બંધ થાય પાંચ ઇતિમાં છ મુખ્ય છે. તે મહરાજની વહાલી સ્ત્રી છે. તે અને મન બે જયા જાય તેમ નથી, તેથી વિષયદાસજી કહે છે કે જે તે બેને વશ કરે તેને આ જગતમાં અપવાદ છે, હું આંખ શા માટે નીચે છે? મનને મીચ અને હૃદયનેત્ર ઉધાસ નિહાળી જેિ કે તારું કર્તવ્ય શું છે? જે મનને શીશ કરીશ તે પછી બી નું કોઈ કાંઈ કરી શકે તેમ નથી. હે ચેતન ! તે પ્રમાદને તોથ થઈને રાસ તે સુવામાં–ઉંઘવામાં ગુમાવી છે અને દિવસે ખાવા પીવામાં મે લહેર કરવામાં ગુમાવ્યા છે, પણ જે મૂર્ખ ! આ હીરા મનુષ્યને ભવ તે કેના મૂલ્યમાં ચાલ્યો જાય છે તેનું કાંઈ ભાન છે ? જે મનુષ્યભવવડે મોક્ષનું સાધન થઈ શકે તે મનુષ્યભવ ફેગટ ખાલી ચાલ્યા જાય છે.” - જે પ્રાણી મનુષ્ય જન્મ પામીને વ્રત નિયમ અંગીકાર કસ્તા નથી તે મનુષ્યજન્મને એળે ગુમાવી દે છે. નિયમ ધારણ કરનાર પ્રાણી આ જગમાંઆ ભવમાં પૂજાય છે અને પરભવમાં સુખી થાય છે–સદ્ગતિ પામે છે, તેથી નિયમ ગ્રહણ કરી સમકિત ધારણ કરી ઉચિત જાળવવું. કોઇની વાણી સાંભળીને તેમાં દેષ લગાડ નહીં. ઉપશમાળામાં શ્રીધમદાસગણીએ આજ ઉપદેશ આપે છે.

Page #17

હિતશિક્ષાના રસનું રહસ્ય.
૧૪૭ જે પ્રાણુ ઉચિત જાળવી જાણે છે તેની સર્વત્ર કીર્તિ થાય છે. ઉચિત સાનું જુદા જુદા પ્રકારનું હોય છે. પિતાનું, માતાનું, ભાઈનું, સ્ત્રીનું, પુત્ર- ' નું, સજજનેનું, ગુરૂનું, જ્ઞાતિભાઈઓનું, પરતીર્થીનું. આમ બધાનું ઉચિત, સમજીને જે બરાબર જાળવે છે, તેની ઉત્તમ પુરૂષે પણ સ્તવના કરે છે કારણ કે ઉચિત જાળવવું મુશ્કેલ છે. પ્રથમ પિતાના ઉચિતને અંગે કહે છે–જે મનુષ્યપિતાની ભક્તિ કરે છે, તેના પગ પૂજે છે તેના સૈ ગુણ ગાય છે. પિતાનું ઉચિત ત્રણ પ્રકારે જાળવવાનું છે. મનથી, વચનથી ને કાયાથી. મનથી હિત ચિંતવે, વચન અનુકૂળ બોલે, તેઓ જે કહે તે સેવકની જેમ માથે ચઢાવે, શરીર વડે તેમની શુશ્રુષા કરે, તેમના પગ ધુએ, સામું તો કદી પણ ન બોલે. આવા જે પુત્ર હોય તે જ ખરા પુત્ર કહેવા યોગ્ય છે. પિતાના પગનું મર્દન કરે, હાથને ટેકે આપીને ઉઠાડે, તેમનું વચન ઝીલી લેય, ભેંચે પડવા ન દેય, વચન પ્રમાણ કરે, જુઓ ! રામચંદ્ર પિતાના વચનથી રાજ્ય તજીને વનવાસ સ્વીકારી લીધું. સુપુત્ર હોય તે પિતાનાં વચન આનંદથી સાંભળે અને પિતાના ચિતમાં ન બેસે તે પણ તે પ્રમાણે કરે. ઉત્તમ પ્રકારે પિતાની સેવા કરે. રહસ્યની વાત હોય તે તેમને કહે. કદી પતે થોડું ભર્યું હોય તે પણ પિતાની સેવા કરનાર બુદ્ધિમાં બળવાનું થાય. કેટલીક વખત એક વૃદ્ધ જે વાત કરે અથવા ઉત્તર આપે તે સેંકડે યુવાન પણ ઉત્તર આપી શકે છે
એક વખત એક રાજાએ સભા સમક્ષ પૂછયું કે-જે રાજાને પાટુ મારે, તેને શું કરવું? આના ઉત્તરમાં યુવાને બેઠા હતા તે બોલી ઉઠ્યા કે-“તેને મારી નાખ.” રાજાએ તેને ઉત્તર બેટે કડી તેને નિજ છપા, એટલે એક વૃદ્ધ સભામાં બેઠેલ હતું તે બે કે-“સાહેબ ! તેને તે નવાં નવાં વસ્ત્ર પહેરાવવા અને આભૂષણથી ભાવ.” રાજા તે ઉત્તર સાંભળી પ્રસન્ન થયે, અને તેનું બહુમાન કર્યું. આની અંદર રહસ્ય એ હતું કે-રાજાને પાદુ કે મારે ? તે યુવાનો સમજી શકયા નહીં. વૃદ્ધે વિચાર્યું કે–રાજાને તે પાટુ બાળક મેળામાં લીધેલ હોય તે જ મારે, તેથી તેને તે વસ્ત્રાભૂષણ જ આપવા ઘટે એટલા માટે વૃદ્ધનું વચન સ્વીકારવું.
એકવાર એક હંસના સે બાળકો અને માટે ચાલ્યા. સાથે તેને વૃદ્ધ બાપ આવતો હતો તે તેમને ગમ્યું નહીં, એટલે એ બુઢાનું શું કામ છે? એમ કેટલાક બોલ્યા. બુઢાએ કહ્યું કે ભાઈ! હું સાથે સારો છું, કષ્ટને વખતે હું બચાવ કરી શકીશ.” તે પણ યુવાન હસેના ધ્યાનમાં આવ્યું નહીં. વૃદ્ધ પાછળ પાછળ ગયે. આગળ જતાં હસે એક ઝાડ ઉપર ચણવા બેઠા. ત્યાં કઈ પારાધીએ આવી પ્રથા સથી પાસ પાથરી રાખેલું હતું, એટલે બધા તેમાં સપડાઈ ગયા. પછી દુર બેઠેલા :

Page #18

૧૪૮
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
વૃદ્ધને પૂછવા લાગ્યા કે- હવે અમારે શું કરવું?' બુઢાએ કહ્યું કે–“ તમે સે અચેતન થઈને પડ્યા રહે છે, એટલે તમને લેવા આવનાર પાસમાંથી કાઢી કાઢીને નીચે ફેંકી દેશે. બધાને ફેંકી દેય એટલે એકી સાથે બધા ઉડી જજે.” હંસોએ તે શિખામણ ધ્યાનમાં રાખી. પછી પરાધી આવ્યું, એટલે બધાને મુવેલા જાણીને દૂર ફેંકી દીધા. બધા નીચે પડ્યા, એટલે એક સાથે ઉd ગયા. પછી વૃદ્ધના બહુ વખાણ કરવા લાગ્યા અને માફી માગવા લાગ્યા. આ પ્રમાણે જે વૃદ્ધની શિખામણ માનશે તે સુખી થશે અને તેની કીર્તિ વૃદ્ધિ પામશે.
માતાપિતાની શિખામણ માનનાર સંબંધી કર્તાએ અહીં બહુ કર્યું છે. પછી સુપુત્રે પિતાને શું કહેવું તે સમજાવ્યું છે. સુપુત્ર માતા પિતાને કહે કે “તમે જિનપૂજા કરે, ગુરૂવંદન કરે, તીર્થયાત્રા કરે, પ્રતિક્રમણ પિસહ સામાયિકાદિ કરે, સાતે ક્ષેત્રમાં આપણી શક્તિના પ્રમાણમાં યથેચ્છ દ્રવ્ય વાપરે, દીન દુઃખીને ઉદ્ધાર કરે, અનુકંપાદાન આપો, સુપાત્રદાન સારી રીતે આપો, તમારી બાકીની જીંદગી ધર્મધ્યાનમાંજ વ્યતીત કરો.” આ પ્રમાણે કહેનાર સુપુત્રજ માતાપિતાના ગુણને શીંગણ થઈ શકે. આ પ્રસંગમાં સિદ્ધાંતમાં પણ બહુ કહેલ છે, તે હવે ગ્રંથકાર કહે છે –
(અપર્ણ.)
જેન કેમની ઉન્નતિ માટે કરવા જોઈતા સુધારા.
(લેખક:-મહાસુખ હરગોવન દેશી, મુંબઈ)
જ્યારે પારસી, ભાટીઆ આદિ અન્ય કામોને આપણે વિચાર કરીએ છીએ ત્યારે આપણને માલુમ પડે છે કે તે તે કેમેએ જમાનાને અનુસરી ઘટતા સુધારા કરી પોતાની કમની ઉન્નતિ કરવામાં મોટે ભાગે ફત્તેહ મેળવી છે. હવે જ્યારે જૈનમે પોતાની કેમની ઉન્નતિના સંબંધમાં શું પ્રગતિ કરી છે તેને વિચાર કરીએ છીએ ત્યારે આપણને એમ જ લાગે છે કે જૈનકેમ આ બાબતમાં શરિયામ નિષ્ફળ નીવડી છે. તેથી પોતાની કેમની ઉન્નતિમાં જેનોએ કેટલે ફાળે આપ જોઈએ અને તેને અંગે શું શું કાર્યો કરવાં જોઈએ, એનું હું અત્રે ટુંક વિવેચન રજુ કરીશ.
કેળવણી–આ દિશાએ આપણે ઘણી ખરી કે મે કરતાં પછાત છીએ. માના પૂરાવામાં મી. નરેતસ બી. શાહે જેનોની કેળવણીના સંબંધમાં થોડાક ૧ખત અગાઉ પ્રગટ કરેલ પુસ્તક બસ થશે. ધારાસભા અથવા મ્યુનિસિપલ

Page #19

જેન કામની ઉન્નતિ માટે સુધારા.
૧૪૯ કેરપરેશન જેવી સંસ્થાઓમાં મેમ્બર તરીકે ગણ્યા ગાંઠ્યા એકાદ બે જૈનોજ
સ્થાન ભોગવે. કોઈ પણ દેશી રાજ્યમાં દીવાન આદિ મોટી જગ્યા ઉપર કોઈ પણ જૈનને ન જોઈએ ત્યારે આપણને કેટલે ખેત થાય એ સહેજે કલ્પી શકાય તેવું છે. દેશી રાજ્યોમાં જ્યાં જુઓ ત્યાં જૈનેતરેજ દીવાનપદ જોગવી રહ્યા છે. આપણને પાલીતાણા, ગિરનાર આદી તીર્થસ્થળોએ આપણું ધાર્મિક લાગણું દુઃખાવાના જે પ્રસંગે બનતા રહ્યા છે એ કેટલેક અંશે જેનેતરે દીવાન હોવાને આભારી છે. જે જેનો કેળવણીમાં આગળ વધ્યા હતા તે તેઓ આવી મટી જગ્યાઓ મેળવવાને ભાગ્યશાળી થતે, કે જેથી આપણને તીર્થસ્થળની બાબતમાં પૂરતો ન્યાય મળી શકતે. માટે જૈને એ કેળવણીની બાબતમાં જેમ બને તેમ આગળ વધવું જોઈએ. મેટી મોટી પાઠશાળાઓ, હોટેલો, બેસ્ડગે વિગેરે સ્થાપવા જોઈએ, તેમજ મહાવીર જૈન વિદ્યાલય, શ્રી પાલીતાણા બાળાશ્રમ જૈન ગુરૂકુળ વિગેરે સંસ્થાઓને બનતી મદદ કરી પગભર કરવી જોઈએ. હવે હું ' સ્ત્રી કેળવણી વિષે બે બોલ કહીશ. સ્ત્રીકેળવણીની બાબતમાં તો આપણે તેથી પણ વધુ પશ્ચાત્ત છીએ. આપણી બહેનને નાનપણમાં ધાર્મિક નૈતિક સંગીતાદિ જ્ઞાન આપવાની અત્યંત આવશ્યકતા છે. તેઓ ભવિષ્યની પ્રજાની માતાઓ છે. જે તે કેળવાયેલી હોય તે તેઓની સંતતિ ઉપર તેઓના સારા સંસ્કાર પડી શકે છે, અને તેઓને ગ્રહસંસાર બહુ સુખી નીવડે છે. માટે સ્ત્રીકેળવણીને સારૂ ચોગ્ય પાઠશાળાઓ સ્થાપવી જોઈએ, તેમજ શ્રી મુંબઈ માંગરોળ જૈનસભા જેવી સંસ્થાને પૂરતી મદદ આપીને ઉત્તેજન આપવું જોઈએ.
સેવાધર્મ-જેન શ્રીમંતોએ જેમકેમની ઉન્નતિમાં મોટો ફાળો આપવો જરૂરી છે. કેળવણી આપવાની જરૂર હોય ત્યાં કેળવણું આપીને, ઉઘોગ કરવા માટે નાણાની મદદ જોઈતી હોય ત્યાં તેની મદદ આપીને, ધંધે ન કરી શકે તેવા ગરીબ નિરાશ્રીતને વીશીઓ ( કી મદદ નહિ લેવા ઈછે તે શેડો નામનેજ દર રાખીને ) ખેલીને અગર ગુપ્ત મદદ આપીને, વિગેરે અનેક રીતે સેવાધર્મ બજાવી શકાય છે. “ સ્વામીભાઈઓની સેવા ” એના જેવું અન્ય કઈ મેટું પુણય નથી અને તે પણ જે ગુપ્તદાનરૂપે હોય તે તે અત્યંત લાભદાયક છે. સેવાધર્મના સંબંધમાં એક ઠેકાણે સન્મિત્ર સુનિ કપૂરવિજયજી મહારાજે કહ્યું છે-“દેવદર્શને જવું, ત્યાં માળા ફેરવવી ને
પ્રભુની ચરણપૂજા માત્ર કરવી એટલાથી નભે નહીં; મનુષ્ય પોતાના જાતિ* બંધુઓ તરફ પણ પોતાની ફરજો અદા કરવાની છે.” જૈનશાસ્ત્રોમાં સેવા
ધર્મને ઘણું જ મહત્ત્વનું અને મોટા પુણ્ય હાંસલનું કાર્ય કર્યું છે. આ કાર્ય - કરવાને લાભ માટે ભાગે શ્રીમંતેને જ મળી શકે એ સ્વાભાવિક છે; સાધા

Page #20

૧૫૦
શ્રી જૈનધમ પ્રકાશ,
*
રણ માણસો કરતાં આ સબધમાં શ્રીમતાની ક્રૂર માટી છે. તેઓએ તે કીર્તિની આશા રાખ્યા વગર પેાતના નિરાશ્રીત ખંધુઓને ગુપ્ત મદદ કરતાંજ રહેવુ... જોઇએ. સ્વામીભાઇની તન, મન અને ધનથી બની શક્તી સેવા કરવી એ એક જાતનું સ્વામીવાત્સલ્યજ છે. આપણે લક્ષાધિપતિ હાઇએ અને આપણા જ્ઞાતિમ એ કેળવણી લીધા વિના રહે, ઉદ્યાગાદિકના અભાવે દરિદ્રતા ભાગવે, આપણે આલીશાન મ્હલેામાં મ્હાલતા હોઇએ અને આપણા જ્ઞાતિ અઆને રહેવાને હવા ઉજાસવાળી એરડી પણ મળે છે કે નહિ તેની દરકાર પણ ન કરીએ. આપણે રાજ માલ મિષ્ટાન્ન ઉડાવતા હુઈએ અને આપણા જ્ઞાતિ
એને દરિદ્રતાને અંગે લાંઘણુંા થતી હાય, તેા પછી આપણી સાહ્યબી અને લક્ષાધિપતિપણાથી પશુ શુ ? મહાન દેશભક્ત મી. અરીંઘાષના શબ્દોમાં કહું તે પેાતાની જરૂરીઆત કરતાં વધુ રાખવુ એ ચારી છે.” વળી તે કહે છે. ખરેખર પેાતાનુ અને પોતાના પરિવારનુ` પોષણ કરવાનુ` કામ તે પશુઆ પશુ કરે છે.” દરેક માણસને થાડે ઘણે અંશે ધર્માભિમાન, જ્ઞાત્યભિમાન અને દેશાભિમાન ડાવુ જ જોઇએ. મધ્યમવર્ગ પણ પૈસાથી નહિ તા બીજી ઘણી રીતે સેવાધમ બજાવી શકે છે. લેખક લેખેાદ્વારા તેમજ વક્તાએ ભાષણેાદ્વારા સેવાધમ બજાવી શકે છે. માટે દરેક જૈનબંધુએ સેવાધમતુ‘ ચચા, પાલન કરવા ઉત્સુક રહેવા ખાસ વિનંતિ છે.
એક્યતા—ઐક્યતામાં પણ આપણે ઘણાજ પશ્ચાત્ત છીએ. ઐક્યતાથી ગમે તેવાં મહાભારત કાર્યો પાર પડી શકે છે. ગંજીપાની રમતમાં પણ રાજાને એકા ( ઐક્યતા ) જીતે છે. એક સળીથી કચરો સાફ થઇ શકતા નથી પણ ઘણી સળીઓના એકઠા થવાથી (સપથી ) કચરો સાફ થઇ શકે છે. સંપમાંજ સુખ રહેલું છે એ સમજ્યા છતાં આપણે ઐક્યતા સાધી શક્યા નથી એજ દીલગીરી છે, આપણામાં ખારીક ખારીક મતભેદોને લીધે શ્વેતાંબર, દિગંબર, સ્થાનક્વાસી તેમજ અન્ય ગચ્છાદિક કેટલાય ભેદો જોવામાં આવે છે. તેમજ શ્રીમાળી, એસવાળ, પારવાડ આદિ કેટલાય જ્ઞાતિવિભાગેા નજરે પડે છે. આ બધું શું સૂચવે છે ? મને તે આ બધું અધોગતિનું મૂળજ દેખાય છે. એકજ પરમપૂજ્ય પરમાત્મા મહાવીરના પુત્રામાં આટલા આટલા ગચ્છસૈા તેમજ જ્ઞાતિભેદ્યા શાલે ખરા કે ? જો આ બધા ધાર્મિક તેમજ વહારિક ફીરકાઓ એક થાય તેા અનેક કજીઆ ટંટાએ નાબુદ થાય, અરસપરસ પ્રેમભાવના પ્રગટે, જૈનોની વસ્તી વધવાની સાથે જૈનધમ ના ઉદ્યોત થાય. એકજ પરમાત્મા મહાવીરના બન્ને પુત્રા શ્વેતાંખર અને દિગંબર ભાઈએ સમજીને એ અરસપરસ એખલાસથી વતે તેા કાર્ટોના કછુઆમાં બંનેની નાહક લાખા

Page #21

જૈન કામની ઉન્નતિ માટે સુધારા.
૧૫૧
રૂપીઆની ખરમાદી થતી અટકે. આ રીતે ઐક્યતાથી જૈનકામને અભ્યુદય થાય એમ મારૂં માનવું છે.
હાનિકારક રીવાજે,
રડવા કુટવાના રીવાજ—આપણા કઇ સ્વજનના વિચાગ ( મૃત્યુ ) એ આપણે માટે ખરેખર અસહ્ય હોઇ શકે, પરંતુ રડવા કુટવાના જે રીવાજ આપણામાં ઘુસી ગયા છે તેમાં કેટલેક અંશે મને તે ખાસ સ્વાર્થ જ લાગે છે, એટલુ જ નહિ પણ તેમાં મેટે ભાગે કેવળ દંભ અને દેખાવજ છે એમ કહેવામાં કાંઇ પણ સહરાગત થતી હુંય એમ મને લાગતું નથી. આપણી તા એજ જ હાવી જોઈએ કે મરનારનું મૃત્યુ સુધારવું યાને બીજા શબ્દોમાં હુ તા મરનારને છેવટની ઘડીએ બની શકેતુ ધરહસ્ય સંભળાવવુ અને કોઇ પણ સાંસારિક આધિવ્યાધિમાં તેનું ચિત્ત ન જાય તેની ખની શકતી સંભાળ રાખવી કે જેથી ધમ ધ્યાનમાં મૃત્યુ પામી મરનારની સદ્ગતિ થાય. આ રીતેજ આપણુ મરનારના આત્માને શાંતિ આપી શકીએ છીએ, નહિ કે રટવા કુટવાથી. આપણી સ્ત્રીઓમાં છાતી કુટવાના રીવાજ તા એટલેા બધા હાનિકારક છે કે જ્યારે આપણને ખરેખર ખેદના વખત ડાય છે ત્યારે રસ્તે જનાર અન્ય માણસેાને આ રીવાજ નવાઇરૂપે જોવા અને હાંસી કરવા રૂપ થઈ પડે છે. તેમજ છાતી કુટનાર ખાઇએને શારીરિક નુકશાન થાય છે તે તેા જુદું જ. કદાચ કાઈ માથુસ આ રીવાજ ખરાબ ગણી રડવાકુટવામાં આછા ભાગ લે અગર ખીલકુલ ભાગ ન લે તે તેવા આશામીની નિંદા કરવામાં આપણા લેાકેા બાકી રાખતા નથી. એ કાંઇ ઓછા ખેદની વાત ન કહેવાય. હું ઇચ્છું છું કે જૈના આ રીવાજને સર્વથા તીલાંજલી આપવામાંજ પેાતાની આાઈન-ફરજ સમજે.
કન્યાવિક્રય—આવા સુધરેલા અને પ્રગતિમય જમાનામાં પણ આ રીવાજ હસ્તી ધરાવે છે એ જોઇ મને તે અજાયબી ઉપજે છે. પેાતાના સ્વાથની ખાતર પૈસાના લાલચુ મામા પેાતાની નિર્દોષ કુમારિકાનું ધાળે દિવસે લીલાઊ કરે છે; અને પૈસાની લાલચમાં તે બિચારીને ગમે તેવા બુઢાને પરણાવીને તે નિર્દોષ ખાળિકાની જી*દગી બરબાદ કરી દે છે. ખીખી થાય વર નેગ ત્યારે મીયાં થાય ઘાર જોગ ” એ કહેવત પ્રમાણે જ્યારે તે ખાઇ ભર યુવાવસ્થામાં પ્રવેશ કરે છે ત્યારે તે બુઢા તે નિર્દોષ ખાળિકાની સત્યાનાશી ફેરવા બદલ પરમાત્માના દરમારમાં જવાબ આપવા જાય છે. પૈસાના આવા લાલચુ માળા) કસાઈ કરતાં પશુ ખુરા છે, કેમકે કસાઈ અન્ય જીવાને મારવા છતાં પાતાનાં સંતાનાને તા લાડ લડાવી, ઉછેરીને તેઓનું ભલુ ઈચ્છે છે, જ્યારે

Page #22

૧૫૨
શ્રી ન ધર્મ પ્રકાશ.
કન્યાવિક્રય કરનારા માબાપે પિતાનાં સંતાનોને મારે છે યાને બીજા શ
બ્દોમાં કહું તે તેઓની જીંદગી ધુળધાણી કરી નાંખે છે. આ રીતે જ્યાં જ્યાં ફ્રેન્યાવિક્રય યાને કન્યાનું વેચાણ થતું હોય ત્યાં ત્યાં મહાજન સમસ્ત તે બંધ થવા પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. પરમાત્મા આ ક્રૂર અને ઘાતકી માબાપને બુદ્ધિ આપે !
બાળલગ્ન- આપણું લેકેનું શારીરિક બંધારણ નબળું જોવામાં આવે છે તેમજ આપણામાં વિધવાનું પ્રમાણ વધુ જોવામાં આવે છે તેનું મુખ્ય કારણ મને તે બાળલગ્ન જ લાગે છે. અનુપ્રાપ્તિ થયા પહેલાં સ્ત્રી પુરૂષને સંગ વૈદ્યક શાસ્ત્રના સિદ્ધાંતોથી વિરૂદ્ધ છે. સ્ત્રીનું વિર્ય પંદર વર્ષે અને પુરૂષનું વીર્ય વીશ અથવા બાવીશ વર્ષે પરીપકવ થાય છે. તે ઉમ્મર થવા પહેલાંને સંગ શારીરિક દષ્ટિએ હાનિકર્તા છે. જો હું ભૂલતે ન હોઉં તો આપણા જૈનશાસ્ત્રમાં પણ લગ્નને માટે સ્ત્રીની એગ્ય વય ૧૬ વરસની અને પુરૂષની ૨૫ વરસની કહી છે. જો કે જમાને બદલાવાથી આપણે ઉપરોક્ત ઉમ્મરનો આગ્રહ ન કરી શકીએ, પરંતુ હાલના જમાનામાં લગ્નને માટે સ્ત્રીની વય ૧૪ થી ૧૫ વરસ તેમજ પુરૂષની ૨૦ થી ૨૨ વરસ વ્યાજબી ગણી શકાય. પરંતુ આપણે શું જોઈ રહ્યા છીએ? માબાપ પોતાના બાર તેર કે ચિદ વરસના પુત્રને લગભગ તેજ વયની અથવા એકાદ વરસે નાની કન્યાની સાથે પરણાવી દે છે અને તેમ કરવામાં પોતે લહાવો લીધો ગણે છે. પરંતુ આ અજ્ઞાન માબાપ સમજતા નથી કે તેઓએ હા નથી લીધે પણ ચાલુ રીવાજના ભાગે તેમજ અજ્ઞાનતાથી તેઓ પોતાના સંતાનોના દુશમન બની રહ્યા છે. આ રીવાજ બંધ કરવાના બે રસ્તા (ઉપાયો) છે. એક તે સ્ત્રી પુરૂષના લગ્નની વય દરેક ગામના મહાજન તરફથી નક્કી થવી જોઈએ. બીજું સગપણ (સગાઈ યાને વિવાહ) કરતી વખતે ખાસ ધ્યાનમાં રાખવું જોઈએ કે વર કરતાં કન્યાની વય ઓછામાં ઓછી ચાર પાંચ વરસ નાની છે? બાળલગ્ન અટકાવવાથી જેમકેમને બે ફાયદાઓ થશે. એક તે જેનોની શારીરિક સ્થિતિ સુધરશે, અને તેમ થવાથી માનસિક અને શારીરિક બળના કારણે સારાં સારાં કાર્યો કરી શકાશે. બીજે ફાયદે આપણામાં બાળ વિધવાનું પ્રમાણ મોટુ હેવાની હિંમેશની ફર્યાદ દૂર થશે.
વૃદ્ધલગ્ન જેટલે દરજજે બાળલગ્ન હાનિકારક છે તેથી પણ વૃઢલગ્ન વધુ નુકશાનકારક છે. જે કન્યાવિક્રયને ઉત્તેજન આપનાર કોઈ પણ હોય તે વૃદ્ધ ઉમ્મરે વિષયતૃપ્તિ માટે અથવા તે એક યા બીજા કારણસર વૃદ્ધ વયે લગ્ન કરનારાજ છે. તેઓ પૈસાના જોરથી નાની ઉમ્મરની કન્યાઓ મેળવવામાં

Page #23

ન કોમની ઉન્નતિ માટે સુધારા.
૧૫૩ ફાવી શકે છે, પરંતુ ટુંક વખતમાં તેઓ પિતાની પાછળ બાળ વિધવાઓને રડતી અને કકળતી મૂકીને મૃત્યુ પામે છે. આ રીતે તે નિદૉષ બીચારી ( બાળવિધવા ) ની જીંદગી બરબાદ થઈ જાય છે. માટે દરેક ગામના મહાજન સમસ્તે એવા ઠરાવ કરવા જોઈએ કે અમુક ( ૪૫ વરસ ) વયથી મોટી ઉમ્મરના માણસને કેઈએ કન્યા આપવી નહિ. આ રીતે વૃદ્ધલગ્નને અંત આવી જશે.
મરણું પાછળનાં જમણે કેટલાક ગામમાં મરણ પાછળ તુરત અથવા અમુક વખતે જમણે કરવામાં આવે છે. કેટલાક ગામમાં મરનારની પાછળ ઘણા લાંબા વખતે પણ જમણે કરવામાં આવે છે. ગમે તેવાં જમણ છે, મરણુ બાદ તુરતનાં હે, અમુક દિવસે પછીનાં હે અથવા અમુક વરસ યા વરસે પછીનાં છે, અને આવાં જમણે ગમે તેવાં પવિત્ર સ્થળોએ ધર્મના ન્હાના નીચે કરવામાં આવતાં હોય તે પણ તે મરણ પાછળનાં હોવાનાં કારણે
હ્યા અને સમજુ માણસ માટે હું ત્યાજ્ય માનું છું. આવાં જમણે સદંતર બંધ થવાં જોઈએ. અલબત્ત અમુક મરનાર માણસના પુણ્યાર્થે કરવામાં આવતી નકારશીની હું તરફેણમાં છું. તેમજ સંઘ, ઉપધાન, ઉજમણા, શાંતિસ્નાત્ર આદિ ધાર્મિક ક્રિયાઓ પાછળ કરવામાં આવતી નકારાશી તેમજ પશુષણાદિક પવિત્ર દિવસોમાં કરવામાં આવતાં જમણની પણ હું ખાસ તરફેણમાં છું, અને તે એટલાજ ખાતર કે તેથી જૈનશાસનની ઉન્નતિ થાય છે. આ નકારશી આદિ જમણે ખરેખર સવામીવાત્સલ્ય જ છે. પરંતુ મરણ પાછળનાં તે કઈ પણ જમને નષ્ટ ઉપમા જ આપી શકાય અને તેવા જમણે ડાહ્યા પુરૂને તો ખરેખર વક્ય જ હોવા જોઈએ.
સ્વચ્છતા–આપણે રહેવાના ઘરની અંદર પૂરેપૂરી સ્વચ્છતા જાળવવી જોઈએ. આપણે માટલીમાંથી પાણી કાઢવા માટે અને પીવા માટે એક જ વાસણ ઘણે ભાગે વાપરીએ છીએ. આ કેટલી ગેબરાઈ ( અસ્વચ્છતા ) ગણાય? એટલું જ નહિ પણ આ પ્રમાણે તેનું તેજ ભાજન વાપરવાથી જૈનધર્મવા સિદ્ધાંત પ્રમાણે અસંખ્યાતા સંમુછિમ-લાળીઆ જ સમયે સમયે ઉત્પન્ન થાય છે અને મારે છે, માટે દરેક જેનબંધુએ માટલીમાંથી પાણી કાઢવા માટે નાં તેમજ પીવા માટેનાં ભાજને જુદાં જુદાં રાખવાં. આ સિવાય જમણવારેમાં પણ આપણે શું જોઈએ છીએ. જમણવારમાં આપણે બીલકુલ સ્વચ્છતા
જાળવતા નથી, જરૂર કરતાં વધારે લઈએ છીએ ને છાંડીએ છીએ. આ પ્રમાણે - છાંડવામાં જમા કરનારને કેટલે ગટને બગાડ થાય છે ? તેને જમનારાએ * ભાગ્યેજ ખ્યાલ કરતા હશે. જે જરૂર જેટલું અથવા ઓછું લઈએ તે છાંડવાને

Page #24

૧૫૪
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
પ્રસંગ ભાગ્યેજ અની શકે. છાંડવાના રીવાજ અધજ કરવાને બીજો પણ એક રસ્તા ( ઈલાજ ) છે અને તે એજ કે-પીરસવાવાળાએ વધુ રાખવા. ૫ક્તિએ ( હારમાં ) બેસાડવાની ગાઠવણ કરવી. એક પંક્તિ (પંગત યાને હાર ) જમીને ઉઠ્યા બાદજ બીજી પ`ક્તિને બેસાડવાની ગાઠવણ કરવી. વળી છાંડવાથી થતી હિંસાને માટે એ ખેલ કહીશ. છાંડવાથી જે ઘણું એઠું પડે છે તે એઠવાડમાં અસંખ્યાતી જીવાત, મચ્છરો વિગેરે ઉત્પન્ન થાય છે અને મરે છે, જેના ભાગીદાર જમનારાઓ થાય છે, એ સ્હેજે સમજી શકાય તેવું છે. અહિંસા કે જે જૈન સિદ્ધાંતાના મૂળ પાયેા છે તે સિદ્ધાંત અનુસાર પશુ છાંડવુ' એ મહા પાપ છે. દરેક માણસ જો આટલું સમજી જાય અને છાંડવાન પડી ગયેલા રીવાજ સદતર અધ કરે તે આપણે જીવદયા પણ કેટલી પાળી ગણાય ? આ પ્રમાણે આપણે આપણાં ગૃહસ‘સારમાં તેમજ જમવારામાં પૂરતી સ્વચ્છતા રાખવી એ આપણી ખાસ ક્રૂરજ છે.
સાધારણ ખાતુ —આપણે દરેક ઠેકાણે દેરાસરાની અંદર સાધારણ ખાતામાં તેાટ જોઇએ છીએ. કેટલેક ઠેકાણે તે સાધારણમાં તાટા હેાવાથી, ખાસ જરૂરી પ્રસંગે દેવદ્રવ્યમાંથી અમુક રકમ સાધારણ ખાતે ઉધારીને લે છે; અને આવી લીધેલ રકમમાંથી ઉપાશ્રયા બધાવેલા તેમજ જમણુવારા થયેલા સાંભળ્યા છે. દેવદ્રવ્યમાંથી આવી રીતે લીધેલ રકમ વ્યાજ સાથે પાછી દેવદ્રવ્યમાં સુપ્રત કરવી એ ખાસ ધાર્મિક ક્રમાન છે; પરંતુ આપણે શું જોઇ રહ્યા છીએ ? કેટલેક ઠેકાણે વરસાના વરસા સુધી આવી રકમ પાછી સુપ્રત કરાતી નથી અથવા કહા કે, કરી શકાતી નથી. આ રીતે આપણાં જૈનશાસ્ત્રનાં સિદ્ધાંતા મુજબ તેવાં જમણા જમનાર અથવા તેવા ઉપાશ્રયાના ઉપભેાગ કરનાર પણ દેવદ્રવ્ય ભક્ષણુના પાપના-ભાગીદાર થાય છે, કાણુ જાણે કેટલાય ગામે આવા ભયંકર પાપના ભાગીદાર થયા હશે અને થતા હશે ? દેવદ્રવ્ય ભક્ષણ એ મહા પાપ છે અને એવા પાપથી જેમ બને તેમ મુક્ત રહેવુ જરૂરી છે. જૈન કામનો અવનતિનું
આ પણ એક કારણ છે. સાધારણ ખાતાનેા હીસાબ ચાખ્ખા રાખવા તેમજ સાધારણ ખાતામાં ખચ પૂરતી આવક કરવાને ખાસ ગાઠવણ કરવી. દેવદ્ર~માંથી સાધારણ ખાતે લેવાની પ્રથા જેમ બને તેમ ઓછી કરી સાધારણુ ખાતામાંજ ખરચ પૂરતી શ્રાવક કરવાને પૂરતુ લક્ષ આપવુ જોઇએ.
દેવમંદિરના વહીવટ—દેવદેિશને વહીવટ ઘણે ભાગે સંઘ તરફથી નીમેલા દ્ર્ષ્ટીએ કરે છે. આવા ટ્રસ્ટીઓની સામા આજકાલ કેટલાક તરફથી અસ તાષ ખતાવવામાં આવે છે. કેટલાકેા તરફથી જાહેર વર્તમાનપત્રમાં વહીવટ પ્રગટ કરવા ઘેાડા વરસેા પહેલાં હીલચાલ કરવામાં આવી હતી,

Page #25

જૈન કેમની ઉન્નતિ માટે સુધારા. હીલચાલ બારીક રીતે વિચાર કરતાં આપણ દેવદ્રવ્યની લાખે ની મીલકતને નકેશાનકર્તા હેવાથી ‘જેનોના મોટા ભાગ તરફથી વ્યાજબી રીતે વી કાઢવામાં આવી હતી. આ લેખકે પણ તેવી હીલચાલથી વિરૂદ્ધજ છે. દેરાસરોના વહીવટદાર ( ટ્રસ્ટીઓ ) ના વહીવટની સામાં ગમે તેટલે અસંતોષ હાય પણ ટીકાકારો તરફથી માત્ર ટીકા કરવાને બદલે કાંઈકે રચનાત્મક
જના બતાવવામાં આવે તે વધુ લાભદાયક થશે. અને હું દેરાસરજીના કે ટસ્ટીઓને એક સૂચના કરીશ તે તે અસ્થાને નહિ ગણાય. એક દેરાસરજીમાં ગમે તેટલા વધુ પૈસા હોય છતાં અન્ય દેરાસરમાં જીર્ણોદ્ધારાદિ કારણસર પૈસાની જરૂર હોય તે પણ આપવામાં આનાકાની થાય, અરે અમુક મુદત સુધીમાં લીધેલ નાણાં પાછાં આપવાની કબુલાત આપવા છતાં પણ આપવામાં આનાકાની થાય એ શું ઓછું ખેદનજક છે? જે આ સ્થિતિ બંધ થાય અને ગમે તે જૈન પછી તે શ્રીમંત હાય યા ગરીબ હોય પણ તેને દેરાસરને વહીવટ જેવાને પૂરતે હક્ક છે એ ખ્યાલ ટ્રસ્ટીઓમાં આવે, અને તે પ્રમાણે અમલ થાય તે સ્થિતિ કાંઇક સંતોષકારક ગણી શકાશે. આવી એકાદ બે બાબત સિવાય મને તો ટેસ્ટીઓના વહીવટ સામે વધુ અસંતોષ નથી. તેઓ બીનસ્વાર્થ પણે કામ કર્યું જાય છે અને તેઓના કાર્યમાં વધુ સગવડતા કરી આપવી એ આપણું જેનેની ફરજ છે. હવે જમાને એ આવ્યું છે કે દેરાસરાના પૈસા પ્રોમીસરી નોટમાં કે લેનેસાં નહિ રોકતાં જૈને માટે સસ્તા ભાડાંની ચાલીએ બંધાવવા તરફ વધુ ધ્યાન આપવાની જરૂર છે. આમ કરવાથી એક પંથ ને દે કાજ થશે. જેનોને રહેવાને મકાન મળે અને દેરાસરોના પૈસાન એગ્ય વ્યાજ (ભાડારૂપે) ઉપજે, એટલું જ નહિ પણ પ્રેમીસરી નેટે અને તેમાં શેકાયેલી મીલકત (નાણાં ) ની કિંમત ઓછી થઈ જાય છે તે ભય પણ આપણને ન રહે. આશા છે કે ટ્રસ્ટીઓ મારી આ સૂચના ઉપર બનનું લક્ષ આપશે. આ લગ્નમાં કરવામાં આવતા ખર્ચે–આપણામાં લગ્ન વખતે જે ખર્ચ કરવામાં આવે છે તે ઓછા કરવાની ખાસ જરૂર છે. લગ્ન વખતે કેટલાક કામોમાં મોટા પ્રમાણમાં ન્યાત (જ્ઞાતિજમણે) કરવામાં આવે છે તે પ્રમાણમાં પણ ઘટાડો કરવામાંજ જૈન કમને લાભ છે. તેમજ કેટલાક ગામોમાં સોપારી, ખારેક, નાળીયેર વિગેરે મોટા પ્રમાણમાં વહેચવા વહેચાવવાને જે ખર્ચાળ રીવાજ છે તેને બદલે ખાસ શુભ શુકનની ખાતર સાત અથવા ચિદની સંખ્યામાં વહેંચવા વહેંચાવવાને રીવાજ થી અત્યંત જરૂરી છે. આ પણ લગ્નમાં રાંડેને નાચ કરાવવાને-કહેવાતે સુધરેલે રીવાજ દાખલ નથી

Page #26

૧૫
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ.
થયા એ ઘણુ જ ખુશી થવા જેવું છે. આ રીવાજ મને તે અલકુલ સારી નથી લાગતા; અને ખાવા રાખ રીવાજથી મચી જવા ખાતર આપણે મગરૂર થવાનું છે. તે સિવાય દારૂખાનું ફ્રોડવુ', ફ્રૂટાણાં ગાવાં, ગુલાલ વિગેરે નાખી શારીરિક નુકશાન થાય તેવાં તાફાન કરવાં વગેરે રીવાજોમાં કેટલાક સુધારા થતા જોવામાં આવે છે એ ખરેખર આનંદની વાત છે. અમુક એક ખાખતના રીવાજ થઈ ગયા, પછી તે રીવાજ છે એટલાજ ખાંતર સાધારણ અથવા ગરીબ વર્ગને પણ તેવા કહેવાતા રીવાજોના ભાગે માટા અને ખીનજરૂરી ખર્ચીમાં ઉતરવુ પડે છે, જે તેને કેટલું ભારી પડતુ હશે તેના ખ્યાલ આલીશાન મહેલેામાં રહેનારાઓને ભાગ્યેજ આવી શકે, માટે કાંઇ નહિ તે સાધારણ તેમજ ગરીબ વર્ગની સ્થિતિ સુધારવાની લગણીથી દારવાઇને પણ ખર્ચાળુ અને બીનજરૂરી ખર્ચો બંધ કરવા એ જૈનકામના ભલાની ખાતર અત્યંત જરૂરી છે. જૈન વિધિ પ્રમાણે લગ્ના કરવાની ઘણીજ જરૂર છે. આવા જૈન વિધિ પ્રમાણે લગ્ન થતાં જોવાને લેખક અત્યંત ઈંતેજાર છે. આશા છે કે આટલું જૈન ધર્માભિમાન બતાવશે. (અપૂર્ણ.)
→ સૌંદર્યતા.
સૌંદર્ય' ખેલવુ એ તા, પ્રભુના ઉપયોગ છે;
પાષવું પૂજવું એને, એ એના ઉપભાગ છે. [ કલાપી.
સ્વાભાવિક રીતે આપણાં નેત્રે દિવસે સૂર્ય પ્રતિ, નિશાએ ચંદ્ર પ્રતિ વા તારા પ્રતિ, વર્ષાઋતુમાં ઉપરાસાપરી થતાં વિદ્યુતના ચમકાર પ્રતિ, અને નિરંતર સાનુ, રૂપ અને ઝવેરાત પ્રતિ આકર્ષાય છે. હવામાં રમત ગમત ખેલતા કાઈ નિર્દોષ પતંગઆને લેાચુ બક પેઠે આકર્ષી અડચડાવી નાખનાર દીપકનુ જળહળ થતુ ઉજ્જવળ સૌંદય છે. વિશ્વના પ્રેમઘેલા અણુઘડ પ્રવાસી યુવકે, માતાપિતા, સ્નેહી, મિત્રા વિગેરેના બેપરવાઇથી ત્યાગ કરી કોઇ અપરિચિત સ્થાન તરફ્ ચાલ્યા જાય છે, એ ઉદ્ધતાઇ ભર્યો' કાર્યોંમાં એ કોઇ પ્રેમી પ્રેમદાના સાંદ ના અલૌકિક ચમત્કાર હોય છે. શાંત સુધારસ ઝીલતી રાગ દ્વેષ વિનાની પ્રતિમાની સ તા અને તેમાંથી પ્રાદુર્ભૂત થતાં અનેક આત્મીય રહસ્યા ભક્ત જનાના કુમળા દીલમાં આનદનાં ઝરણાં વહાવે છે. સમશેરની સૌંદર્યતા સાહસિક સબળ શૂરવીરાને શૂરાતન સમર્પે છે. કવિએના કલ્પના પરિપૂર્ણ અને રૂ જેવાં પાચાં હૈયામાં અનુપમ વિચારસરિતા

Page #27

સંદર્યતા.
૧૫૭ વહન કરાવનાર એ સુષ્ટિની વર્ષાઋતુની અને વસંતઋતુની કેવળ સંદર્યતાજ છે. અડગપણે બ્રહ્મચર્ય પાલનાર ઋષિમુનિઓની પવિત્રતા પર પાણી પ્રસરાવનાર અને ચારિત્રપર શૂન્ય મૂકાવનાર પણ એજ હળાહળ વિષ સમાન સૈદયતા છે. સૌંદર્યતાને ચમત્કાર ખરેખર આ વિશ્વમાં તે અદ્ભુત છે. સુંદરપણું એજ . સંદર્યતા; પણ તેને ઓળખવાની જરૂર છે.
એ એક દેશ નથી, એવું એક નગર નથી અને એવું એક સદન નથી કે જ્યાં એ સૌંદર્યની પૂજા ન થતી હોય. પ્રત્યેક મનુષ્યને અને પ્રત્યેક પક્ષીને એ પ્રાપ્ત કરવાની તીવ્ર આકાંક્ષા હોય છે. કેઈ ચસમાના ચળકાટમાં, કઈ પિતાના ગંભીર રાખેલા વદનકમળમાં અને કઇ પરદેશી, ઝીણુ રંગબેરંગી રેશમી વા સુતરાઉ વસ્ત્રોમાં પિતાની સાંદર્યતા માની બેસે છે. કઈ સાબુવડે બેચાર વખત ઘસી ઘસી સ્નાન કરવાથી થતી બગલાની પાંખ જેવી સફેદ ત્વચામાં પિતાની સાંદર્યતાની પરિસીમાં બાંધે છે, કેઈ અત્તર જેવા સુગંધી પદાર્થો વડે સુવાસીત બનતા અને ચળકતા ગુચછા અને ચાંચ પાડેલા કેશમાં અથવા તો સુવર્ણમાં કે ઝવેરીઓના ચંદ્રની કાન્તિને લજાવે તેવા કિંમતી ઝવેરાતમાં મઢાઈ જવામાં પોતાની સાંદર્યતાની સંપૂર્ણતા થયેલી માની બેસે છે, પરંતુ વાસ્તવિક રીતે એવી સદસ્યતાની માન્યતા કપોલકલ્પિત છે.
સોંદર્યતાના બે પ્રકાર પાડી શકાય. એક આંતરિક અને બીજી બાદ્ય. જેને માટે આપણે સૈ મથી રહ્યા છીએ તે બાહ્ય સુંદરતા છે. બાહ્ય સુંદરતામાં માયાને હાથ હોય છે. અને આંતરિક સુંદરતામાં પવિત્રતાને વાસ હોય છે. જ્યારે આપણે કઈ બાળકના રતાશ મારતા મુખનું દર્શન કરીશુ ત્યારે તે મલીન હોવા છતાં આપણે તેને સ્પર્શ કરી તેના વડે આપણું ખેાળા મલીન કરીશું, હાયે આપણે આપણને ધન્યભાગ્ય માનીશું. તેથી વિરૂદ્ધમાં કોઈ દંતવિહીન ગલીત અંગવાળા ખડખડ પાંચમ પ્રતિ દષ્ટિ દેડાવીશું તે એવાને જોતાં જ આપણું નાસિકા ઇન્દ્રિય ચઢી જશે અને કપાલપ્રદેશ પર કરચલી બંધાશે. તેનું બેશું સાંભળવાને બદલે તીરસ્કારી કાઢીશું. આમ જે વ્યક્તિને આપણે શૈશવ અવસ્થા— આનંદ ઉલટભેર રમાએ છીએ તે જ વ્યક્તિ જે એકાએક વૃદ્ધના સ્વરૂપમાં ફેરફાર થઈ જાય તો તેજ વ્યક્તિ પર આપણને અણગમે છુટશે. આ પ્રમાણે બે ભિન્ન ભિન્ન ભાવનાઓને જન્મ આપનાર એ બાહ્ય સુંદરતા છે. બાળક નિર્દોષ અને કપટ રહિત હોય છે અને એની નિર્દોષતા, ભેળાપણું વિગેરે આત્મિય સદ્ગુણ બહાર ઝળકી ઉઠી આપણને આકર્ષે છે. તેથી જ કહેવું છે કે – Heaven

Page #28

૧૫૮
શ્રી જૈનયમ પ્રકાશ.
lies about us in our childhood. આપણી શૈશવાવસ્થામાં પરમાત્મા. આપણી પાસે જ હોય છે.
બાહ્ય સુંદરતા ક્ષણિક વા નાશવંત છે. આત્મિક સુંદરતા આત્માની પેઠે શાશ્વત વા ચિરંજીવી હોય છે. આત્મિક સુંદરતા વિના બાહ્ય સુંદરતા મેળવવા મથવું એ દ્રવ્ય વિનાની કથળીને દ્રવ્યપૂર્ણ કોથળી તરીકે બતાવવા જેવું જ હાસ્યાસ્પદ છે. બાહ્ય સુંદરતાને આધાર વિત્ત ઉપર છે, જ્યારે આત્મિય સાંદર્યતાની પ્રાપ્તિને આધાર સંયમ અને મને નિગ્રહ ઉપર અને પાપનાં ગરનાળાનાં મજબુત બંધ ઉપર છે. સાંદર્યતાના યજ્ઞમાં હોમાતાં વિત્તને પ્રાપ્ત કરવા આપણે પ્રાત:કાળથી સૂર્યાસ્ત સુધી તનતોડ મહેનત કરવી પડે છે, કપાળ પરથી પ્રસ્વેદબિંદુ ક્ષણે ક્ષણે સારવા પડે છે, અને ચિંતારૂપ ચિતામાંથી બહાર નીકળવા વારે આવતો નથી; વધારામાં આપણા મનુષ્યજીવનની અમુલ્ય ઘીઓને આત્માના હિતની વાત તેમાં નહીં વર્તાતી હોવાને લીધે નિરર્થક વ્યય કરવો પડે છે; છતાંયે તે સોંદર્યતા ટકતી નથી, પાણીના પરપોટાની પેઠે પુટી જાય છે અને બરફની માફક કાળચક્રની ગરમી ને સ્પર્શ થતાં ગળી જાય છે. અતિમ સમયે તેનું ચમત્કૃતિભર્યું પરિવર્તન થઈ જાય છે. કોમળ અને માંસલ અગે ગળી જઈ હાડકાં તરી આવે છે, ત્વચા પર કરચલી પડવાથી સ્નાયુઓ બહાર દીસી આવે છે; મસ્તકના રેશમી કેશ સફેદ થઈ જાય છે; દાંત રહિત હાં ખાડાખઆવાળું લાગે છે અને પિસી ગયેલી નિસ્તેજ કરમાયેલી આંખો બીહામણી દેખાય છે. મહેમાંથી, નાસિકામાંથી અને ફીકી ચક્ષુઓમાંથી મલીન પદાર્થો બહાર દેખા દે છે અને આખું હાડપીંજર સમાન શરીર પડું પડું થતું હોય તેમ ધ્રુજ્યા કરે છે.
ઉપર્યુક્ત પરિવર્તન થઈ જનારા સાંદયને મેળવવા માટે અને તેને ટકાવી રાખવા માટે નિષ્ફળ પ્રયાસ કરવા કરતાં શાશ્વત સાંદર્યતા મેળવવા મથવું એજ આપણાં જીવનનું કાર્ય હોવું જોઈએ. શાશ્વત સુંદરતા મેળવવામાં આપણે પરમાત્મા મહાવીરના કથન પ્રમાણે વર્તવું પડશે, સસ્પંથે પળવું પડશે, અઢાર પા૫સ્થાનને નિવારવા પડશે વિગેરે વિગેરે ધર્મક્રિયાઓ કરવી પડશે. આ એક રીતે જેટલું સહેલું છે તેટલું જ બીજી રીતે અઘરું છે. સહેલું લાગનાર વીર છે અને કઠણ લાગનાર કાર્યર છે. વીર કર્મશત્રુને હંફાવી વિજય મેળવે છે, અને કાયર કર્મશત્રુના કારાગૃહમાં સડે છે. આત્મિય સુંદરતા દ્વારા બાહ્ય સુંદરતા મેળવવા એજ બહાદુર અને કર્મવીરેનું લક્ષણ છે. શાશ્વત સુંદરતા એકજ વેળા મેળવવાથી આપણને અનેક ભવમાં બાહ્ય સંદરતા અને સુખની પ્રાપ્તિ થાય છે. આત્માની પવિત્રતા અને કર્મકલંક રહિતપણું એજ આત્મિક સુંદરતા અને એ જ શાશ્વત સુંદરતા.

Page #29

સંદર્યતા. એટલે જેટલે દરજજે આપણા આત્માની નિમળતા તેટલે આપણા સૌંદર્યની ઉજ્વળતા. જ્યાં સુધી આત્મા કર્મબદ્ધ છે ત્યાં શરીર૫ર બાલ્દા સુંદરતાનું અસ્તિત્વ અસંભવિત છે. શરીરમાં થયેલો બગાડ જેમ ગુમડાં. ગાંઠો, કેટ વિગેરે નાના પ્રકારના રોગ તરીકે બહાર ફૂટી નીકળે છે તેમ આત્માની મલીનતા લાપણું, લંગડાપણું, હેરાપણું, કાણા વા અંધ પણુ, કુબડાપણુ અથવા વામનપણું ઈત્યાદિ રૂપોમાં બહાર દ્રષ્ટિગોચર થવાનીજ. રાજકુમાર અને ગરીબપુત્રના સ્વરૂપમાં, રાજપુત્રી અને ગરીબ કન્યાના સંદયમાં, અસરા અને માનુષી ની સુંદરતામાં જે કોઈને લીધે આકાશ જમીનને તફાવત જણાતા હોય તે તે આત્માની ઉજવળતા અને મલીનતાને લીધેજ છે.
જ્ઞાનની આશાતના એ વિસારી દેવા જેવી વાત નથી. જ્ઞાનાવરણીય કર્મ એ એક મહાનું કર્મ છે કે જે સાને ભગવ્યે જ છુટકે. જ્ઞાનની વધતી ઓછી પ્રાપ્તિને આધાર જ્ઞાનાવરણીય કર્મનાં આછાં વધતાં શોપશમ ઉપર છે, આપણાથી આ જમાનામાં હસતાં હસતાં જે કર્મ બંધાય છે તેમાં શું શું અનિષ્ટ પરિણામ આવશે તે આપણી સમક્ષ આ દુઃખી સંસારમાં નજરેનજર પ્રત્યક્ષ દેખાય છે.
જ્યારે જ્યારે આપણી નજરે કેઈ અંધ, મુંગે અથવા મનુષ્યાવતારમાં તિર્યંચના જેવા કષ્ટ સહન કરતે જોઈએ ત્યારે ત્યારે આપણે ક્ષણભર થંભી જઈએ ને એ કર્મનાં આવાં માઠાં ફળ વિષે વિચારમાળા ફેરવવી શરૂ કરીએ. જે એવાં માઠાં ફળ ન ભેગવવા ઈચ્છા થાય તે તુરત આપણે તે કર્મબંધનથી વિરમીએ. વળી લાગેલાં કર્મને તપશ્ચર્યાના પવિત્ર જળવડે ધોઈ નાખીએ. જ્ઞાનની આ શાતનાની વિશેષતા એ ભવાન્તરમાં અગણિત કન્ટેને આમંત્રણ કરે છે. એવા કર્મથી આપણે સતત્ દૂરજ ભાગવું ઉચિત છે. એ કર્મ સાથે સાથે સદાય મેળવવા મથવું એ એક મ્યાનમાં બે તલવાર મનરાવવા બરાબર છે. તન, મન અને ધનથી જ્ઞાન અને જ્ઞાનીઓની પૂજા, બહુમાન, આદર અને તેની ભક્તિ એ એ કર્મના વિનાશના સાધન છે. ગમે તેવા ચીકણું કમજ પશ્ચાત્તાપ– હાર્દિક પશ્ચાત્તાપ અવિલંબ પણે ઉમૂલન કરી મૂકે છે; અને એ કર્મથી આત્મા મુક્ત દશા ભેગવે છે.
હા પસ્તાવે, વિપુલ ઝરણું, સ્વગથી ઉતર્યું છે; પાપી હેમાં, ડુબકી દઈને, પુન્યશાળી બને છે. [કલાપી.]
બ્રહ્મરાને નાશ-એ પણ સૌદર્યવિનાશક અમોઘ શસ્ત્ર છે. શરીર પર થતાંચેપી રોગો, નિબળતા અને અસ્થિરપણું વિગેરે બ્રહ્મચર્યના ત્યાગથીજ ઉદુભવે છે. વિશ્વમાં પ્રચલિત રોગેમાંના ઘણાખરા એને અમલ નહીં કરવાનાજ પરિણામ જણાય છે. પ્રફુલ્લીત રતુંબડાં ગાલને બદલે ઉંડા ઉંડા ખાડા પાલ

Page #30

૧૫૮
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ.
about u ગા ગી પાસે મ્હાંના બીહામણાં હાડકાં દેખાડનાર એ બ્રહ્મચ ના ત્યાગજ છે. મ્હાંની ગતાને હરાવી કૃષ્ણુ વ નું જોર જમાવવામાં પણ એનાજ હાથ છે. નેત્રના ચળકાટ દૂર કરી તે પર મલીનતા પ્રસારનાર, યાદશકિત અને મજબૂત શરીરના અન્ત આણનાર એ ત્યાગ આપણે એક મહાન્ શત્રુ છે. એના ત્યાગ ન કરવાથી મનુષ્ય કાંન્તિમય, તેજસ્વી અને અતિશય વીયવાન્ અને છે. કહેલું પણ છે કે- તેનસ્વિનો મહાવીયા વેયુ: બ્રહ્મચર્યતઃ । વિષયલેલુપતા એજ શારિરીક તેમજ આત્મિક સૌંદયતાને નિમૂળ ઉખેડવાને બસ છે.
બાહ્ય સુંદરતાને મેળવવા નિ:સંશય આપણે સાતે બ્યસનોને તિલાંજલી આપવી જોઈએ. એ કાવડે આપણે આત્મિય સાંદયતાને ખીલવી શકીએ. ધુમ્રપાન, મદિરાપાન, દુષ્ટ વિકારે ત્તેજક આહાર, માંસ ભક્ષણ, રાત્રિèાજન અને નાસ્તિકતા એ બધાં આપણા બેઉ પ્રકારના સોંદર્યના વિકાસની આડે આવનારાં છે. તેએનાથી બની શકે તેટલું આપણે દૂર રહેવુ. ચેાગ્ય છે.
સૌંદર્યાં વેડફી દેતાં, ના ના સુ'દરતા મળે;
ક્રમ
સૌંદર્યો પામતા પહેલાં, સૌંદર્ય બનવું પડે. [ કલાપી. ] ગુજરૃર કવિરત્ન કલાપી પણ આપણને એવુ જ સમજાવે છે. આત્મિક સાંઢય તા પ્રતિ મીનદરકારી બતાવ્યાથી આપણને કદી પણ બાહ્ય સુંદરતા મળતી નથી. એવા સાંઢયતાની સ્પૃહા રાખ્યા પહેલાં આપણા હૃદયને આપણે સુંદર અને સ્વચ્છ ખનાવવુ પડશે, આત્માને ઘેાડા ઘણા અંશે પણ રહિત બનાવવા પડશે; પણ આપણા હૃદય તા ક્રોધાગ્નિ, કામાગ્નિ, વિરહાગ્નિ, ચિંતાગ્નિ વિગેરેથી ખળી રહ્યા છે. આપણાં ચિત્ત અને મ્હાં અભિમાનથી અક્કડ થઇ ગયાં હાય છે; આપણી ચિત્તભૂમિપર રાગ દ્વેષ લેાભ અને સ્વા વિગેરે એક બીજાઆની સખીઓ ઝેરી રાસ રમી રહી હૈાય છે, વિષયાના દુર્ગંધમય ધુમાડે આપણા આત્માને કૃષ્ણવર્ણી બનાવી રહ્યા હાય છે, ત્યાં એવી સાંદતા મેળવવાને પ્રયાસ રણુમાં ડાંગર વાવવા જેટલેાજ સફળ છે. જ્યાંસુધી પરમાત્મા મહાવીરના દોરેલા પથે પરવરશું નહીં, ત્યાંસુધી આપણે એ અલૈકિક નૂરને મેળવવાની વાત આકાશકુસુમવત્ લેખવી જોઇએ. જૈન સિદ્ધાતેમાંથી ભણ્યાલય વસ્તુઓનું જ્ઞાન મળી આવે છે, છતાં આપણે મના કરેલી અભક્ષ્ય વસ્તુના આહાર કરી શરીરની અને આત્માની સુ દરતાને નાશમાગે' વાળીએ છીએ, અનેક રાગાને જન્મ આપીએ છીએ. રોગીષ્ઠપણામાંતીત્ર વેદનાએ સહન કરવામાં આત્માના શ્રેયની કરણી ક્યાંથી સૂઝે ? એ તીવ્ર વેદનાઓ ભેળવતાં આપણે અન્ય કોઇને શું દોષ દઇએ ? આપણાં કૃત્યતેજ દોષ જોઇએ ને વિચારીએ કે

Page #31

સાંદર્યતા.
Nothing can work me damage, but myself. આ બનડના સૂત્રને અનુસરીએ.
દુર્ગધમય જગાએ જતાં જેમ આપણું નાક ચઢી જાય છે અને લલાટ પ્રદેશ પર કરચલીઓ પી જઈ મુખ કદરૂપું થઈ જાય છે, તેમ આત્માના સંબંધમાં થાય છે જ. સાંદર્યને ટકાવી રાખવા અગર તે તેને વધારવામાં સમભાવની પ્રથમ આવશ્યકતા છે. આપણાં સાંદર્યનું અભિમાન અને અસુંદર વસ્તુપ્રતિ અણગમે એ બેઉ આપણું બાહા અત્યંતર સાંદર્યને વિનાશ કરવા બસ છે. સાંદર્ય પ્રતિ પ્રેમપ્રવાહ વહાવી આપણે જેટલી સુંદરતા મેળવીએ તેટલી સુંદરતા અસુંદર વસ્તુપ્રતિ તિરસ્કાર કર્યાથી નાશ પામે છે. સમસ્ત જગતનું કલ્યાણ ઈચ્છનારા મહાત્માઓ અને સંતે કે જે પોતાની કઈ સ્તુતિ કરે, વા નિંદા કરે, માર મારે વા પંપાળે, સુવાસિત વસ્તુ મૂકે વા કુવાસીત વસ્તુ મૂકે, પુષ્પમાળા પહેરાવે વા કંટકમાળ પહેરાવે, માન આપે વા અપમાન કરે તે પણ તેમના પ્રતિ સમભાવ અને ક્ષમાદષ્ટિ રાખી પોતાનું ચીંતવેલું કાર્ય કરવામાં એકતાર થઈ રહે છે. તેમના મુખાવિન્દ તરફ ક્ષણભર જ્યારે આપણે અવકીએ છીએ ત્યારે આપણે તેમની પવિત્રતા અને સૌદર્યતા પાસે આપણી અપવિત્રતા અને તુચ્છ સુંદરતા તરી આવતી જઈએ છીએ અને શરમના માર્યા પૃથ્વી ખણીએ છીએ. તેમના મુખ પર છવાઈ રહેલા અલકિક ચળકાટવડે અંજાઈ જઈએ છીએ અને તેમના વદનકમળ પર આનંદ યુક્ત વીલસી રહેલી દૈવી પ્રભાવશાળી છાયા જોઈ આપણું લઘુતા અનુભવીએ છીએ. આપણે પ્રાસાદમાં હોઈએ કે જગલનાં ઝુંપડામાં હેઈએ,ગરીબ વા શ્રીમંત હાઈએ, સુસ્વરૂપી વસ્તુ જોઈએ વા કદ્દરૂપી વસ્તુ જોઈએ, તે પણ જ્યારે અંતઃ કરણમાં સમાન પ્રસન્નતા વ્યાપશે ત્યારે જ આપણે એ સદા યુગલના અરે ! એવી એક કેઈ દૈવી પ્રકારની સુંદરતાના અધિકારી થઈ શર્શિ
તપશ્ચર્યાથી સંદર્યને વિનાશ થાય છે એના જેવી બીજી અર્ધસ માન્યતા શું હોઈ શકે ? તેથી ઉલટું તપશ્ચર્યા કર્મવિચછેદ કરવાને ઉત્તમ ઉપાય છે. કમ રહિતપણામાંજ આત્માની શોભા છે–સુંદરતા છે. પરમાત્મા મહાવીર પ્રભુએ ઘોર તપશ્ચર્યા કરી તેથી તેમની કાતિને લોપ થવાને બદલે, અદ્વિતીય કાન્તિ માન બન્યા, અને પ્રાપ્ય ભામંડળ તેમના વદનકમળ આસપાસ ભ્રમણ કરવા માંડ્યું. એવીજ તપશ્ચર્યાના પ્રભાવવડે શ્રી શ્રીપાળ મહારાજાને કેન્દ્ર ગયે. તપશ્ચર્યા વડે શારીરિક દૈબલ્ય વૃસિંગત થાય છે એ જુદી વાત, પણ આત્માના બળથી ઇંદ્રાસન ડોલી જાય, તેવી અનંતી શક્તિ આગળ એવી દુર્બળતાના શા હિસાબ? એવી શારીરિક દુર્બળતાની ગણતરી કરવી એ “ધકણાં

Page #32

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. - about us તણની પાસે પુમડાં વિણવા જવું” એ કહાણીને અમલમાં મૂકવા બરબર છે પશ્ચર્યાવડેજ આભવ અને અન્ય માં આપણે કેઈ દેવી રૂપવાળા થઈએ છીએ. તપશ્ચર્યા આપણા આત્માને અને તત્પશ્ચાત્ આપણુ તનુને જેવું તેજસ્વી અને દેદિપ્યમાન બનાવે છે તેવું પિયર્સ સાબુ, પફપાઉડર, સુંદરતા વધારવાની ઔષધિઓ, વિવિધ પ્રકારનાં રસમર્દન, ચાહ; કેફી અને સેન્ટ વિગેરે ખર્ચાળ વસ્તુઓ બનાવવા અસમર્થ છે. એના સેવનથી સંદર્ય વધવાને બદલે ઘટેજ જાય છે. તેના સતત્ અભ્યાસને લીધે આપણને તેના વિના નભતું નથી. આપણે તેના લીધે શરીરના–એક નાશવંત પુદ્ગલ પિંડના ગુલામ જેવા થઈ પડેએ છીએ. શરીરની ગુલામીમાં આત્માની સ્વતંત્રતા અને સુંદરતા ન સંભવી શકે.
(અપૂર્ણ) કેટલાક પ્લેકા. * લેખક-સર પ્રભાશંકર દલપતરામ પટ્ટણી. કે. સી. આઈ. ઈ.
જેવી જેને નજર ન પડે વક્ર તાલેવાની, ખાયે જેઓ ઉદર ભરીને પંક્તિ દૂર્વાકુરની; થંડાં વારિ નદીસરતણાં પી નીરાંતે ભમે છે, તેવી સાદી હરિણશિશુની અંદગાની ગમે છે. જે ચીજો કે વસુવિભવથી લેકને મેહ થાય, ને જે મેહે હૃદય જનનાં પાપ માટે તણાય; એ પૈસે કે વિભવ અમને સ્વમમાં યે હશે મા, એવાં હોયે સુકૃત કદી તે સુકૃતો યે થશે મા. સુઓનું પણ હૃદયથી જે ભલું ઈચ્છનારા; (ખી દેખી અવર જનને દુઃખી જે થનારા; 'જે પોતાનાં પરજન વિષે ભેદ ના લેખનારા, એવા વાંસે હરિહર ફરે થ સદા ચેકીવાળા. જે કે કયારે સલિલથકી હું સર્વદા રાખું લીલે, તે એ જ્યારે ઋતુસમયમાં મેસસીએ ને ખી; ત્યારે તે જે બહુ શ્રમ કરી પાઈને પ્રેમપાણી. ઉછેર્યો હેં કુમળી વયથી તે થયું ધૂળધાણું. મારી આખી અવનિ પરની જીદગાની વિષે મેં, રાખી હૈયે મુજ અર પરે દષ્ટિ જે રીતની તે; એવી ચે જે મુજ છે તો તું રાખશે શ્રી મુરારિ, પે હારે અનુણું થઈને પાડ માનીશ ભારી.