________________
હિતશિક્ષાના રસનું રહસ્ય.
૧૪૭ જે પ્રાણુ ઉચિત જાળવી જાણે છે તેની સર્વત્ર કીર્તિ થાય છે. ઉચિત સાનું જુદા જુદા પ્રકારનું હોય છે. પિતાનું, માતાનું, ભાઈનું, સ્ત્રીનું, પુત્ર- ' નું, સજજનેનું, ગુરૂનું, જ્ઞાતિભાઈઓનું, પરતીર્થીનું. આમ બધાનું ઉચિત, સમજીને જે બરાબર જાળવે છે, તેની ઉત્તમ પુરૂષે પણ સ્તવના કરે છે કારણ કે ઉચિત જાળવવું મુશ્કેલ છે. પ્રથમ પિતાના ઉચિતને અંગે કહે છે–જે મનુષ્યપિતાની ભક્તિ કરે છે, તેના પગ પૂજે છે તેના સૈ ગુણ ગાય છે. પિતાનું ઉચિત ત્રણ પ્રકારે જાળવવાનું છે. મનથી, વચનથી ને કાયાથી. મનથી હિત ચિંતવે, વચન અનુકૂળ બોલે, તેઓ જે કહે તે સેવકની જેમ માથે ચઢાવે, શરીર વડે તેમની શુશ્રુષા કરે, તેમના પગ ધુએ, સામું તો કદી પણ ન બોલે. આવા જે પુત્ર હોય તે જ ખરા પુત્ર કહેવા યોગ્ય છે. પિતાના પગનું મર્દન કરે, હાથને ટેકે આપીને ઉઠાડે, તેમનું વચન ઝીલી લેય, ભેંચે પડવા ન દેય, વચન પ્રમાણ કરે, જુઓ ! રામચંદ્ર પિતાના વચનથી રાજ્ય તજીને વનવાસ સ્વીકારી લીધું. સુપુત્ર હોય તે પિતાનાં વચન આનંદથી સાંભળે અને પિતાના ચિતમાં ન બેસે તે પણ તે પ્રમાણે કરે. ઉત્તમ પ્રકારે પિતાની સેવા કરે. રહસ્યની વાત હોય તે તેમને કહે. કદી પતે થોડું ભર્યું હોય તે પણ પિતાની સેવા કરનાર બુદ્ધિમાં બળવાનું થાય. કેટલીક વખત એક વૃદ્ધ જે વાત કરે અથવા ઉત્તર આપે તે સેંકડે યુવાન પણ ઉત્તર આપી શકે છે
એક વખત એક રાજાએ સભા સમક્ષ પૂછયું કે-જે રાજાને પાટુ મારે, તેને શું કરવું? આના ઉત્તરમાં યુવાને બેઠા હતા તે બોલી ઉઠ્યા કે-“તેને મારી નાખ.” રાજાએ તેને ઉત્તર બેટે કડી તેને નિજ છપા, એટલે એક વૃદ્ધ સભામાં બેઠેલ હતું તે બે કે-“સાહેબ ! તેને તે નવાં નવાં વસ્ત્ર પહેરાવવા અને આભૂષણથી ભાવ.” રાજા તે ઉત્તર સાંભળી પ્રસન્ન થયે, અને તેનું બહુમાન કર્યું. આની અંદર રહસ્ય એ હતું કે-રાજાને પાદુ કે મારે ? તે યુવાનો સમજી શકયા નહીં. વૃદ્ધે વિચાર્યું કે–રાજાને તે પાટુ બાળક મેળામાં લીધેલ હોય તે જ મારે, તેથી તેને તે વસ્ત્રાભૂષણ જ આપવા ઘટે એટલા માટે વૃદ્ધનું વચન સ્વીકારવું.
એકવાર એક હંસના સે બાળકો અને માટે ચાલ્યા. સાથે તેને વૃદ્ધ બાપ આવતો હતો તે તેમને ગમ્યું નહીં, એટલે એ બુઢાનું શું કામ છે? એમ કેટલાક બોલ્યા. બુઢાએ કહ્યું કે ભાઈ! હું સાથે સારો છું, કષ્ટને વખતે હું બચાવ કરી શકીશ.” તે પણ યુવાન હસેના ધ્યાનમાં આવ્યું નહીં. વૃદ્ધ પાછળ પાછળ ગયે. આગળ જતાં હસે એક ઝાડ ઉપર ચણવા બેઠા. ત્યાં કઈ પારાધીએ આવી પ્રથા સથી પાસ પાથરી રાખેલું હતું, એટલે બધા તેમાં સપડાઈ ગયા. પછી દુર બેઠેલા :
