Jain Dharm Prakash 1915 Pustak 031 Ank 06

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 9

જ્ઞાનસાર સૂત્ર વિવરણમ તપમાં સમાવેશ થાય છે. ઈષ્ટ અને કાર્યસિદ્ધિ કરી આપનાર તો અત્યંતર તપ છે, પરંતુ તેની ઉપહણ કરનાર-તેને પોષણ આપનાર બાહ્ય તપ છે. જેમ રસવતી નિષ્પાદક તો અગ્નિ છે પણ તેને પોષણ આપનાર કાઇ ઇંધનાદિ છે તેમ આમાં પણ સમજવું. આટલા ઉપરથી જ્ઞાનીઓએ કાર્ય કારણ ભાવ તરીકે બંને પ્રકારના તપની પૂણું આવશ્યકતા દર્શાવી છે. કારણ સિવાય કાર્યની સિદ્ધિ થઈ શકતી નથી. - ત્યાર પછી કત્તાં કહે છે કે-ઈદ્રીઓ માગે તે આપવું–તે દરે તેમ દોરાવું આવી પ્રવાહ પ્રમાણે ચાલવાની વૃત્તિ તો આબાળવૃદ્ધ સર્વને અનુકૂળ છે. તે કઈ શીખવવી પડે તેમ નથી. અનાદિ કાળને આ જીવને તેનો અભ્યાસ છે. આ બળવૃદ્ધ સને પુદગળના સંગથી સુધા લાગે છે અને તેના નિવારણ માટે યથેચ્છ ખાવું પીવું તે તો સેને ગમે છે, અને એવી રીતે જે પ્રાણી કર્મથી મુકાતો હોય તે પછી આ સંસારમાં કોઈ રહેજ નહીં-સર્વની મુક્તિ થઈ જાય, પરંતુ એ પ્રવાહ તે સંસારમાં પરિભ્રમણ કરવાનો છે. મોક્ષની ઈચ્છાવાળાને તો તેથી વિરૂદ્ધ વૃત્તિને અભ્યાસ કરવો પડે તેમ છે. તેમાં તો સામે પૂરે ચાલવાનું છે. ક્ષુધા લાગે ત્યારે તપ કરીને બનતા સુધી ન ખાવું, ખાવું ત્યારે પણ અ૫ ખાવું અને તે પણ ઇદ્રીઓને મદેન્મત્ત બનાવે તેવું ન ખાવું, પણ તે યં બરાબર ચાલ્યા કરે તેટલું જ ખાવું. આ પ્રમાણે પાંચ ઇંદ્રીઓ ને મન માટે સમજવું. જ્ઞાનીઓ એનેજ જે તપ કહે છે. અને એવી રીતે સામે પૂરે તરતાંજ ભવસમુદ્ર કિનારે પામી શકાય છે. બાકી પ્રવાહમાં વહન કરવાથી તે મહાન સમુદ્રમાં દાખલ થઈ જવાય છે અને તેમાં દાખલ થયા એટલે તે અનંત કાળ પર્યત ભટકયાજ કરવું પડે છે.
તપસ્યાને અંગે સુધા, તૃષા, શીત, તાપ ઇત્યાદિ અનેક પ્રકારનું કષ્ટ સહન કરવું પડે છે, પરંતુ જેમ અજ્ઞાનીઓ-સંસાર સુખના અભિલાષી–તેમાંજ રચા પચ્યા રહેનારાઓ માને છે તેમ જ્ઞાનીઓને તે દુ:સહ લાગતું નથી–તેને તે તેમાં આનંદ આવે છે; કારણ કે ખાવાપીવાને તેઓ ઉપાધિ માને છે અને તપસ્યા કરવાથી તેમનો આત્મા નિર્મળ થતો હોવાથી તેમની આત્મજાગૃતિ વધતી જાય છે. આ પ્રસંગ ઉપર કર્તા દત આપે છે કે જુઓ ! આ સંસારમાં ધનના અથી મન અનેક નકારનાં કષ્ટો સહન કરે છે કે જે કષ્ટને કહેતાં પાર આવે તેમ નથી, તેવાં કષ્ટો ધનાથી મનુષ્યને તેમાં ધનપ્રાપ્તિ થતી હોવાથી દુઃસહ લાગતા નથી, પણ ઉલટ તેમાં આનંદ આવે છે, તેમ તપસ્યાદિ કષ્ટથી પણ આત્મિક લાભ થતો હોવાથી તત્ત્વજ્ઞાનના અધીઓને તેમાં આનંદ આવે છે. સદુપાયમાં પ્રવૃત્ત અને જ્ઞાની એવા તપસ્વીઓને તેમાં ( તપમાં) ઉપેય