________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેનધમ પ્રકાશ, પ્રપંચ કથાના પહેલા પ્રસ્તાવમાં સિદ્ધર્ષિ જે હકીકત કહે છે તેથી ટેકે મળે છે. તે પ્રસ્તાવનામાં ભિક્ષુક નિપુણ્યકને સુધારણાના આખા વખતથી તે છેવટે
પિતાને પેટ ખોરાક ત્યજી દે છે અને પાત્ર જોઈ નાંખે છે એટલે અલંકાર વિનાની ભાષામાં બે લતા તે ભિક્ષુક દીક્ષિત થાય છે ત્યાં સુધી ધર્મબોધકરેને તે ભિક્ષુકને ઉપદેશ આપતા તથા રસ્તે બતાવતા વર્ણવવામાં આવ્યા છે. સિદ્ધાર્ષિ પિતેજ કહે છે કે આ રૂપકથામાં ધર્મબોધકર તે હરિભદ્રસૂરિ છે અને ભિક્ષુક નિપુણ્યક તે પિતે સિદ્ધવજ છે તે કંઇ પણ શક વિના જણાય છે કે સિદ્ધાધિને દિક્ષા લેતા સુધી શિક્ષણ આપનાર તથા ધર્મપથે ચઢાવનાર હરિભદ્ર તેિજ હતા.
જોકે સિદ્ધર્ષિના પિતાના કહેવા મુજબ સિદ્ધર્ષિ હરિભદ્રસૂરિના સમકાલિન હતા છતાં જેનામાં ચાલતી દંતકથા આ બંને પ્રખ્યાત ગ્રંથકર્તાઓ વચ્ચે આશરે ૪ સૈકાને અંતર દેખાડે છે. આ પરંપરા પ્રમાણે હરિભદ્રસૂરિને કાળ સંવત ૫૮૫માં થયે અને ઉપમિતિ ભવપ્રપંચ કથા રચ્યાને સંવત ગ્રંથમાં ગ્રંથતને કહેવા મુજબ ૯દર છે. હરિભદ્ર અને સિદ્ધિર્ષિના સમયકાળની ઉપર લખેલી દંતકથા ૧૩મા સંકામાં પણ પ્રચલિત હતી એમ જણાય છે. કારણકે પ્રભાવક ચરિત્રના કર્તા જો કે હરિભદ્ર અને સિદ્ધિર્ષિના સમયના વર્ષ લખવા નથી પણ તે બને સમકાલિન હતા એમ માનતા હોય એમ જણાતું નથી; કારણકે હરિભદ્રના કે સિદ્ધર્ષિના ચરિત્રમાં તેઓ આ વાત લખતા નથી. વળી જે આ બંનેને જે તે સમકાલિન માનતા હતા તે હરિભદ્રનું ચરિત્ર ૯માં શૃંગમાં અને સિદ્ધર્ષિનું ચરિત્ર ૧૪મા શૃંગમાં આપતા નહીં પણ જો તેઓ આ બંનેને ગુરૂ શિષ્ય તરીકે માનતા હોય તે તેમના ચરિત્ર જોડાજોડ આપત. આ દંતકથાની પ્રસ્તુત વિષયના સંબંધમાં ખરી કીંમતને નિર્ણય કરવા માટે હરિભદ્ર અને સિદ્ધર્ષિના સમયકાળના વખતને અને તેના સંબંધ ધરાવનાર બીજા વિષ ની પરિચલના કરવાની આપણી ફરજ છે.
ગ્રંથની પ્રશસ્તિના છેડે સિદ્ધાર્થ કહે છે કે જ્યારે ચંદ્ર પુનર્વસુ નક્ષત્રમાં હતું ત્યારે ગુરૂવારે ૯૬૨ના જેઠ સુદ પના રોજ આ ગ્રંથ પૂરે છે. આમાં ૯૬૨નું વર્ષ વીર, વીકમ, ગુણ, શક કે કયા સંવતનું છે તે લખ્યું નથી, જે ૯૬૨ની સાલ વિક્રમ સંવતની છે એમ લઈએ તે વિક્રમ સંવત ૯દરના વર્ષની તમામ હકીક્ત ખરી પડે છે. વિક્રમ સંવત ૯૬૨ના જેઠ સુદ ૫ ના રોજ ઈવીસન ૯૦૬ના મે માસની ૧લી તારીખ આવે છે. તે દિવસે ચંદ્રમા પુનર્વસુ નક્ષત્રમાં સૂર્યોદયથી મધ્યાન્હ પછી સુધી હતેવાર પણ તે દિવસે ગુરૂ હતું. પણ જે તે તારીખ વીર સંવત પ્રમાણે ગણો તે તા. 9મી મે ઇસ્વીસન ૩૬ આવે છે.
For Private And Personal Use Only
