________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઉપમતિ ભવપ્રપ ચા કથાની પ્રસ્તાવના અનુવાદ. 'વતની છે અને ગુપ્ત સંવત ઈસ્વી સને ૩૧૯૬માં શરૂ થશે. આ ગણતરી લેતાં હરિભદ્રનો કાળ સમયની સાલ ઈસ્વી સને ૯૦૪ થાય એટલે ઉપમિતિ ભવપ્રપંચ કથા રચાયા પછી બે વર્ષે આવે. આ ખરૂં હોય; પણ દંતકથામાં ચાલતી વીર સંવત ૧૮૫૫ ની સાલ લઈએ અને ભૂલ તેમાંથી થઈ છે એમ ધારીએ તે દંતકથામાં ચાલતી સાલમાં થયેલી ભૂલનો ખુલાસે બીજી રીતે થઈ શકે છે. આ કલપના કરવાનું મારું કારણું નીચે મુજબ છે. પઉમ ચરિયને છેડે વિમલસૂરિ કહે છે કે તે ગ્રંથ તેમણે વીર નિર્વાણ પછી પ૩૦ (બીજી પ્રત મુજબ પર૦ ) વ ર ગ્રંથકર્તાની આ હકીક્ત નહીં માનવાનું કોઈ કારણ નથી; પણ તે ગ્રંથ ઈસ્વી સને ૪ માં લખાયે એ વાત માનવી મુશ્કેલ લાગે છે. મારા અભિપ્રાય મુજબ પઉમચરિય ઈસ્વી સન ત્રીજા કે ચોથા સૈકામાં રચાયેલું હોવું જોઈએ. ગમે તેમ છે પણ મહાવીર સ્વામિ નિર્વાણુ કાળની ગણતરી અત્યારની માફક એકજ રીતે થતી નહીં હોય એમ શક લાવવાના કોરણે છે અને જો તેમ ન હોય તે પ્રથમના વખતમાં નિર્વાણ કાળ ગણવામાં ભલ ચાલતી હતી અને તે ભલ પાછળથી સુધારવામાં આવેલી હોવી જોઈએ.
પણું આપણું ગ્રંથકાર તરફ નજર કરતાં પ્રશરિત ઉપરથી આપણને માલમ પડે છે કે ઉપમિતિ ભવપ્રપંચો કથા ગ્રંથ તેમણે ભલ્લમાલ નગરમાં આવેલા મુખ્ય ન દેરાસરમાં પ્રસિદ્ધ કર્યો હતો, અને દુર્ગસ્વામીની ગણા નામની શિધ્યાએ તે ગ્રંથની પ્રથમ પ્રત લખી હતી. મેં જે ઉપર “પ્રસિદ્ધ કર્યો ” લખ્યું છે તે “ગદિતા” શબ્દને બદલે લખ્યું છે એટલે ગ્રંથકાર તે ગ્રંથ બેલી ગયા અથવા કહી ગયા એટલે જૈન મંદિરમાં એકઠા થયેલા સંઘ રૂબરૂ તે ગ્રંથ તેઓ મોટેથી વાંચી ગયા, અને તેથી ગ્રંથની પ્રસ્તાવનામાં તેઓ શ્રેતાઓને આશ્રીને લે છે અને શ્રેતાઓને ધ્યાનપૂર્વક ગ્રંથ સાંભળવા કહે છે. તે વખતમાં ગ્રંથકારાની એવી રીત હતી કે કોઈ નવું પુસ્તક પ્રસિદ્ધ કર્યા પહેલાં ખાસ મેળાવડા સમક્ષ તે પુસ્તક વાંચવામાં આવતું. આ પ્રમાણે કર્યાની હકીકત વાડવા અને શ્રી કંય ચરિત્રમાં તે ગ્રંથોના કર્તઓએ ખુલ્લી રીતે લખેલી છે. ધાર્મિક વ્યાખ્યાન તરીકે આ ગ્રંથ વાંચવાને વિચાર સિદ્ધર્ષિને હશે એ વાત સંભવિત છે, પણ શ્રાવકેનું સંસ્કૃત જ્ઞાન ઓછું થવાને લીધે અને સંસ્કૃત ભાષા સમજનાર ઓછા થતા જવાથી આ રિવાજ બંધ પડેલે હે ઈએ. સાલ્વી ગણુએ આ ગ્રંથ પ્રસિદ્ધ કરવામાં એ ભાગ બજાવેલે હે ઈએ કે ગ્રંથ કતએ વખતે વખત ઉપમિતિ ભવ પ્રપંચો કથા ગ્રંથને કટકે કટકે છુટા છુટા
છે એ મારી મારી તરફથી તયાર થયેલી પ્રત છપાય છે.
For Private And Personal Use Only
