________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધમ પ્રકાશ.
વાત સાથે મુખ્ય બાબતમાં મળતી આવે છે. પ્રભાવક ચરિત્રમાં સિદ્ધર્ષિ સંબં ધીની આ વાત તદન બીન ઐતિહાસિક છે એમાં કોઈ શક નથી; અને ઉપમિનિના પહેલા પ્રસ્તાવમાં સિદ્ધએિ પિતા સંબંધી જે ધર્મશ્રદ્ધા પ્રકટ કરી છે તેમાં આ બાબત બીલકુલ ઇસારો કર્યો નથી, તેથી આ વાતને જે પુરૂના સંબંધમાં અમુક વાતે બની હોય તે પુરૂ કરતાં વધારે પ્રખ્યાત પુરૂના સંબંધમાં તે જુદી વાતે જોડી દેવાની વાણુના દૃષ્ટાંત તરીકે આપણે ગણવી જોઈએ.
સિદ્ધિર્ષિએ ઉપમિતિ રચ્યું એ હકીકત આવે છે ત્યાં સુધી પ્રભાવકચરિત્રમાના વર્ણનને ભાગ મુકી દઈએ. સિદ્ધર્ષિએ રચેલી ઉપદેશમાળા ઉપરની વૃત્તિ તથા કુવલયમાળા કથા ગ્રંથની ગર્ષિના ગુરૂભાઈ દાક્ષિયાં મકરી તરીકે ઉપેક્ષા કરી, તેથી તેના જવાબ તરીકે સિદ્ધિએિ ઉપમિતિ ગ્રંથ રચે એમ તેમાં કહ્યું છે. (જુઓ પ્રભાવક ચરિત્ર, શુંગ ૧૪ લેક ૯૦ થી ૯૬) બીજી કઈ સાધનોથી દાક્ષિણ્યચંદ્રસૂરિ કોણ હતા તે જણાયું નથી અને સિદ્ધર્ષિ વિરચિત કુવલયમાળા સ્થાની પ્રત કે ઈ ઠેકાણે છે નહીં તેમ તે ગ્રંથની શાખ બીજા કેઈ ગ્રંથકારે મારા જેવા પ્રમાણે આપેલી નથી.
પ્રભાવક ચરિત્ર મુજબ ઉપમિતિ રચ્યા પછી સિદ્ધર્ષિએ પિતાના ગુરૂને ત્યાગ કર્યો હતો અને બે સિદ્ધાંત શીખવાને માટે વેબદલે કરીને બધે પાસે તેઓ ગયા હતા અને છેવટે તેઓએ બદ્ધ ધર્મ અંગીકાર કર્યો હતે. પછી જ્યારે વચન આપ્યા પ્રમાણે તેઓ પિતાના પ્રથમના જૈન ગુરૂને મળવા ગયા ત્યાં તે ગુરૂએ હરિભદ્રસૂરિ વિરચિત લલિતવિસ્તરા ગ્રંથ તેઓના હાથમાં આપે અને તે ગ્રંથ વાંચવાથી શ્રી સિદ્ધર્ષિ પાછા જૈન ધર્મ માં આવ્યા. આ હકીકત એતિહાસિક તરીકે માની શકાય તેવી નથી. કારણકે સિદ્ધર્ષિનું ધર્મપાલટન પ્રભાવક ચરિત્રના કહેવા પ્રમાણે ઉપમિતિ રચાયા પછીનું હોઈ શકે નહીં કેમકે ઉપમિતિની પ્રશસ્તિમાંજ હરિભદ્રનું પુસ્તક લલિતવિસ્તરાની અસરથી સિદ્ધર્ષિનું જૈન ધર્મમાં પલટનપાનું થયું હતું એમ લખેલું છે. (જુઓ ઉપર પાને ૩-૪, કોનું ભાષાંતર) સિર્ષિને જૈનદીક્ષા ગ્રહણ કરાવવામાં હરિભકે જે ભાગ લીધેલો તેને પહેલા પ્રસ્તાવની ભમરૂપ થામાં “પાવત:” અથતું “ભાવથી” શબ્દથી વર્ણવ્યું છે અને હરિભદ્ર અને સિદ્ધિવિના સમયકાળનો નિર્ણય કરવામાં મેં તેને ઉપર ઉપયોગ કર્યો છે. રૂપકથાના ધર્મબંધકર એટલે સિદ્ધષિ સંબંધમાં હરિભદ્રસૂરિને બે જાતના કુવિકાર દૂર કરવાના હતા ( જુએ ગ્રંથનું પાનું ૧૦૮) એક અભિસંસ્કા
૧ અને ડોકટર કવેટના પાને ૬૪ મે નોટ માં કહેવા મુજબ આ વાત થોડી તો દેશદ મળતી આવે છે. * આ કલિક અનાદિ કવાસનાઓથી થાય છે, જુઓ આ ગ્રંથનું પાનું ૮૩, લીટી ૨૦
For Private And Personal Use Only
