Jain Dharm Prakash 1912 Pustak 028 Ank 06

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 9

ભાવ-ઉપક્રમ.
થઈ શકશે એમ વિચારો તે રાજા ઉકત સ્થળ સામે ઘણે વખત જોઈ રહ્યા. તેથી દાંત આકારની કુશળતાવડે રાજાના હૃદયને વિચાર જ લઈ રાજાને હુકમ મેળવ્યા વગર અમાત્ય તેજ સ્થળે એક વિશાળ તળાવ બંધાવ્યું. અને તેની પાળ ઉપર સર્વ રૂતુ સંબંધી કૂલ ફળ નીપજે એવાં અનેક જતિનાં વૃક્ષે વવરાવ્યાં. અન્યદા તેજ માર્ગે જતાં રાજાએ તે વિશાળ સરોવર દેખીને પૂછ્યું કે “માનસ પરોવર જેવું રમણિક આ સરોવર કોણે બનાવ્યું ? ? ત્યારે અમાત્યે કહ્યું કે “આપે જ.” ચકિત થઈને રાજા બે કે “શી રીતે? મેં આ સરવર કરાવવા કેને ક્યારે આજ્ઞા આપી છે?” ત્યારે અમાત્યે બનેલી બધી હકીકત સંભળાવી. તેથી “અહો ! આ અમાત્ય પારકા ચિત્તને કેવો સમજી જાય છે” એમ વિચારી પ્રસન્ન થયેલા રાજાએ તેની આજીવિકામાં વધારે કરી આપવાદિકવડે તેના ઉપર અનુગ્રહ કર્યો. એ આદિક સંસાર ફળ આપનાર બીજે પણ અપ્રશસ્ત ભાવ ઉપક્રમ પિતાની બુદ્ધિવડ સુર જનેએ જાણી લે. - હવે પ્રશસ્ત એટલે રૂડો ભાવ ઉપકમ શાસ્ત્રકાર બતાવે છે.
અત્રે પ્રસંગે જે રૂડા મનને શિવ્ય સ્વહિતાર્થે શ્રત અભ્યાસાદિક માટે શુભ હેતુથી ઇગિત આકારાદિવડે ગુરૂ મહારાજના હદગત ભાવ જાણી લઈ ગુરૂ મહારાજને પ્રસન્ન કરવા પ્રવર્તે તે મેક્ષ-ફળને આપવામાં હેતુરૂપ હોવાથી પ્રશસ્ત ભાવ ઉપક્રમ કહેવાય છે. તેને જ અત્ર અધિકાર છે. ગુરૂ મહારાજના ચિત્તને પ્રસન્ન રાખવું તે નિમિત્તે હરેક રીતે ગુરૂની અનુકૂળતા સાચવવી એ શિષ્યનું ખાસ કર્તવ્ય છે. ઇગિત આકાર પ્રમુખમાં કુશળ હોય તે શિષ્ય તેવી સર્વે અનુકૂળતા સાચવીને ગુરૂનું ચિત્ત સુપ્રસન્ન રાખે છે. અને એવી અનુકુળ પ્રવૃત્તિથી ગુરૂ મહારાજ પ્રસન્ન થઈ વિનીત શિષ્યને શાસ્ત્ર-રહસ્ય સારી રીતે બતાવે છે.
કદાચ કુશળ શિષ્ય પ્રત્યે પૂજ્ય ગુરૂ એમ કહે કે “હે વત્સ ! આ ઉજવળ કાગને તું ને ! ” ત્યારે પણ તેમનું તે વચન શિષ્ય માન્ય જ રાખવું અને તેનું રહસ્ય જાણવાની ઈચ્છા હોય તે બીજે વખતે એકાન્તમાં ગુરૂ પ્રત્યે તેનું કારણ પૂછવું. સુવિનીત શિષ્યની તેવી જિજ્ઞાસા ગુરૂ મહારાજ પૂર્ણ કરેજ. જેમ રાજાની ઇચ્છાથી ગુરૂ મહારાજાએ “ગંગા નદી કઈ મુખી વહે છે? ” એમ શિષ્યને તપાસી લાવવા કહ્યું. તે શિખે બરાબર તપાસીને જણાવ્યું. તેમ ગુરૂ મહારાજ રાંબંધી સર્વ કઈ કાર્ય કરવામાં શિષ્યવળે સાવધાન રહેવું.
એ વાતને પરમાર્થ કથાનક ઉપરથી ફુટ સમજશે માટે તે કહે છેકન્યકુજ નગરમાં કેઈએક રાજાએ આચાર્ય સાથે વાત પ્રસંગે કહ્યું કે રાજપુત્ર વિનયવંત હોય છે. ત્યારે આચાર્યે જણાવ્યું કે “સાધુએ વિનયવંત