Jain Dharm Prakash 1909 Pustak 025 Ank 06

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 5

શ્રી જ્ઞાનસાર સૂત્ર સ્પષ્ટીકરણ.
૧૬૭ જ્ઞાન સર્વ પ્રકારે આદરવા યોગ્ય છે. મધ્યસ્થતા પૂર્વક નય ગમ ભંગ અને નિક્ષેપ યુક્ત સર્વાભાષિત સ્યાદ્વાદવાળું વચન સર્વથા પ્રમાણ કરવા ચગ્ય છે. સર્વથા રાગ દ્વેષ અને મેહથી રહિત એવું સર્વજ્ઞ અને સર્વદશી ભગવાનનું વચન કદાપિ પણ બાધિત હોઈ શકતું જ નથી. સર્વજ્ઞાતિ વચનને રૂચિ પૂર્વક શ્રવણ-મનન કરનાર પ્રાણી સમ્યગ જ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરે છે. આમ પુરૂષના વચનને–તેના શુદ્ધ આશયની અવબોધ થે તેને જ સમ્યગ્રજ્ઞાન અથવા તત્ત્વજ્ઞાન કહ્યું છે. આવા નિર્મળ જ્ઞાનની અપેક્ષા દરેક મિક્ષાથી જનને અવશ્ય રહે છે. તાત્પર્ય કે આવા તત્ત્વજ્ઞાન, તત્ત્વદર્શન અને તવ આચરણ વિના કેઈની કદાપિ મુક્તિ થતી નથી. માટેજ શાઅકાર આવા ઉત્તમ જ્ઞાનને સમ્યગ આદર કરવાને અને તેથી વિપરીત જ્ઞાન-કહો કે અજ્ઞાનનો ત્યાગ કરવા ભવ્ય પ્રાણીઓને આગ્રહ કરે છે; છતાં કોઈ વિરલા ભવ્ય
જ તેને આદર કરી શકે છે અને બીજા તે કેવળ અજ્ઞાનને જ આદર કરે છે. તે શાસ્ત્રકાર દષ્ટાંત દઈને બતાવે છે–
मज्जत्यः किनाऽझाने, विष्टायामिव शूकरः ॥
झानी निमज्जति झाने, मराल व मानसे ।। १ ।। ભાવાર્થ—જેમ ભેટ વિઝામાંજ મગ્ન રહે છે તેમ મૂઢ-અજ્ઞાની પ્રાણી અજ્ઞાનમાંજ મગ્ન રહે છે, અને જેમ હંસ પક્ષી માનસ સરોવરમાં મગ્ન રહે છે તેમ મેક્ષાથી-જ્ઞાની પુરૂષ તે કેવળ જ્ઞાનમાં જ રહે છે. જ્ઞાની પુરૂષને જ્ઞાન વિના બીજી લુખી વાતો માં રતિ પડતી જ નથી, સમ્યગ જ્ઞાનજ તેને પ્રિય લાગે છે. તેથી જ જ્ઞાની પુરૂષ પ્રતિદિન અભિનવ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા ઉદ્યમ કર્યા કરે છે. હવશ અજ્ઞાની જીવ તેથી ઉલટા વર્તે છે.
વિવરણ–બુંડની પાસે ભાતભાતની રસવતી મૂકશે તે પણ તે તેને અનાદર કરીને વિષ્ટાની ખાડમાં જઈ તેમાંજ મગ્ન થઈ રહેશે, તેમ મૂઢમતિ અજ્ઞાનને અનેક યુકત પ્રયુક્તિથી વિધવિધ ફાયદા બતાવી શાસ્ત્રાભ્યાસ કરવા તમે આગ્રહ કરશે તે તે સર્વને અનાદર કરીને પિતાને પ્રિય એવા અજ્ઞાનની જ પુષ્ટિ કરવા પ્રયત્ન કરશે: શત્ મોહવશ અજ્ઞાનીને અજ્ઞાનજ પ્રિય લાગશે. તેથી જ્ઞાનાભ્યાસ કરાવવા તેને માટે કરેલે તમારો પ્રયાસ નિષ્ફળ પ્રાયજ થશે. તેટલેજ અથવા તેથી ઓછો પ્રયત્ન જો તમે જ્ઞાન રૂચિવંત એવા જિજ્ઞાસુ જનને માટે કરશે તે તે સહેજે સફળ થઈ શકશે. કેમકે જેમ રાજહંસ પક્ષીને સ્વાભાવિક રીતે જ ગંદા--અશુચિ સ્થાન પસંદ પડતા નથી, તેથી તે માનસ સરોવર જેવા ઉત્તમ સ્થાનને જ પસંદ કરી તેમાંજ મગ્ન રહે છે, તેમ જ્ઞાનરૂચિ જીજ્ઞાસુ જનોને પણ સ્વાભાવિક રીતે જ અને