________________
[૪૧૮]
શ્રી જન સત્ય પ્રકાશ
એ રીતે હતાં. ટીકાકારની વ્યાખ્યા પ્રમાણે આ છ દિશાચાર શિથિલ થયેલા, ભગવાનના શિષ્ય હતા. અને ચૂર્ણિકારની વ્યાખ્યા પ્રમાણે પ્રભુ પાર્શ્વનાથના સંતાનીયા હતા. આ છ દિશાચરે પૂર્વાવમાંથી ઉઠરીને અષ્ટાંગ નિમિત્ત, ગીત નિબંધ અને ગાન નિબંધને રચે છે, અને ચારિત્રપતિત હેવાથી શુદ્ધ સ્થાનના અભાવે ગોશાલકને આશરે રહેલ છે.
આ સ્થળમાં ગોશાલકે આ છ દિશાચર પાસેથી અષ્ટાંગ - નિમિતને અભ્યાસ કર્યો હતો, એ ઉલ્લેખ સ્પષ્ટ શબ્દમાં નથી. છતાં પણ પૂર્વાપરના પાઠને આધારે આ અર્થ માનવો જ પડે છે. અત એવ કલ્પસુબાધિકા વગેરેમાં નીચે પ્રમાણે જણાવેલ છેઃ
" त्यक्तवतश्रीपार्श्वनाथशिव्यात् अष्टांगनिमित्तं चाधीत्याहंकारेण सर्वज्ञोहमिति ख्यापयति स्म ।"
અર્થ--ચારિત્રપતિત પાર્શ્વનાથના શિષ્યની પાસેથી અષ્ટાંગ નિમિત્તને ભણીને અહંકારથી હું સર્વજ્ઞ છું એવી પ્રસિદ્ધિ ગોશાલકે કરી હતી. સારાંશ એ આવ્યો કે આ છ દિશાચર પાસેથી ગોશાલકે અષ્ટાંગનિમિત્તને અભ્યાસ કર્યો હતો. હવે આ ગોશાલક અષ્ટાંગમહાનિમિત્તના, સામાન્ય માણસને અવિદિતસ્વરૂપવાળા નિર્દેશ માત્રથી, સર્વપ્રાણુ ભત છવ અને સર્વ સમ્બન્ધી, અસત્ય ન કરાવી શકાય એવી, નિમિત્તના વિષયભૂત છ વસ્તુ જણાવે છે. તે છ આ પ્રમાણે છે. (૧) લાભ, (૨) અલાભ, (૩) સુખ, (૪) દાખ. (પ) જીવન અને (૬) મરણ. આથી ગોશાલક શ્રાવસ્તી નગરીમાં જિન નહિ છતાં, જિન તરીકે, અરિહંત નહિ છતાં અરિહંત તરીકે, કેવલી નહિ છતાં કેવલી તરીકે પિતાને ઓળખાવવા લાગ્યો. આ ઘટનાથી શ્રાવસ્તી નગરીમાં ભારે ચર્ચા ઉભી થઈ. જગે જગ પર લોકોના ટોળેટોળાં મળી વાત કરવા લાગ્યાં કે હે ભાઈઓ, ગાશાલક પિતાની જાતને જિન તરીકે જણાવે છે તે કઈ રીતે માન્યું જાય? આ અવસરે શ્રમણ ભગવાન મહાવિર પ્રભુ પધાર્યા. એકવાર શ્રી ગૌતમસ્વામી ગોચરી અર્થે નીકળ્યા ત્યારે જનસમૂહના મુખે તે જ વાત તેમણે સાંભળી. આથી તેમણે શ્રી મહાવીર પ્રભુ પાસે સકલ વૃત્તાન્ત નિવેદત કર્યું, અને પૂછયું કે ભગવાન, આ હકીકત કઈ રીતે બની? હું ગેહાલકનું ચરિત્ર જન્મથી આરમ્ભીને સાંભળવા ચાહું છું. ત્યારે પ્રભુ મહાવીરે જણાવ્યું કે-હે ગૌતમ, ગોશાલક પિતાને જિન કહેવરાવે છે, પરંતુ તે હકીકત મિચ્યો છે. આ બાબતમાં હું નીચે પ્રમાણે જણાવું છું—
મંખલિ નામને એક મંખ-ચિત્રો બતાવી આજીવિકા ચલાવનાર ભિક્ષુ હતે. તેને ભદ્રા નામની ભાર્યા હતી. એકદા આ ભદ્રા- ગર્ભવતી થઈ. આ મંલિ મંખ ચિત્રફલકને હાથમાં લઈ ગામોગામ ચિત્ર બતાવી આજીવિકા ચલાવો, ગર્ભિણું ભદ્રા સાથે સરવણ નામના સન્નિવેશમાં આવી પહોંચ્યા. ત્યાં ગેબદુલ નામના બ્રાહ્મણની ગૌશાલાના એક ભાગમાં પિતાની ચીજ વસ્તુ મૂકી, ગામમાં ભિક્ષાટન કરતા, રહેવાનું સ્થાન શોધવા ગયે. પરંતુ અન્યત્ર સ્થાન નહિ મળવાથી જયાં ચીજ વસ્તુ મૂકી હતી ત્યાં જ આવીને રહ્યો. આ અવસરે ગર્ભકાળ પૂર્ણ થવાથી ભદ્રાએ એક પુત્રને જન્મ આપે. અને ગૌશાલામાં ઉત્પન્ન થયેલ હોવાથી તેનું નામ ગોશાલક રાખ્યું. આ ગોશાલકે પિતાના ધંધામાં પ્રવીણ અને ઉમર લાયક થતાં, તે જ ધંધો શરૂ રાખે. હે ગૌતમ ! મેં ૩૦ વર્ષ ગૃહસ્થાવાસમાં પસાર કરી એક દેવદૂષ્યને લઈને પ્રવજ્યા અંગીકાર કરી
