________________
અક૭]
જૈનદર્શનમાં માંસાહારની ભ્રમણા
[૩૩]
“લગભગ ઈ. સ. ૧૯૦૦માં આચારાંગ સૂત્ર (શ્ર. ૨, અ-૧, ઉ–૧૦.) ને લગતી આ ચર્ચા ઉત્પન્ન થઈ. મંસ અને મચ્છને મુખ્યાર્થ માંસ અને મત્સ્ય થત હોવાથી એ અર્થ મેં ઈ. સ. ૧૮૮૪માં કરેલા ભારે અનુવાદમાં સૂચવ્યું હતું. પરંતુ જૈનેએ આ સામે વાંધે ઉઠાવ્યા અને તેમણે પૌવત્ય પવિત્ર પુસ્તકોના સંપાદક છે. મેકસ મુલરનું ધ્યાન તે તરફ ખેંચ્યું. આથી મારે અનુવાદ વ્યાજબી હતો એ દર્શાવવા મેં એમ સૂચવ્યું હતું કે અત્યારે માંસાહારને જેવો તીવ્ર નિષેધ કરાય છે તે પ્રાચીન સમયમાં મોટે ભાગે હતું નહિં. પરંતુ મારી આ સૂચના જૈનેને માન્ય થઈ શકી નહિ. વિશેષમાં શ્રીયુત ખીમજી હીરજી કયાનીએ મુંબઈમાં ચાતુમાં સાથે રહેલા જૈન મુનિવરનું નિવેદન મને પત્રકારે જણાવ્યું. તેમાં તેમણે લખ્યું કે સાધુ કે સાધ્વીએ ભિક્ષાર્થે એવાં ફળ ન લેવાં કે જેમાં મોટે ભાગે છાલ જેવું હોય, અને કદાચ પ્રમાદવશાત્ એવાં ફળ લેવાઈ જાય તે જે ભાગ ન ખાઈ શકાય તે હોય તે ભૂમિમાં પરઠવી દેવો જોઈએ.
હું ઈ. સ. ૧૯૧૩–૧૪માં હિંદુસ્તાનમાં આવ્યું ત્યારે ઘણે સ્થળેથી મને આ પ્રમાણે કહેવામાં આવ્યું હતું. આ બધાને પૂર્ણ વિચાર કરી એ સંબંધમાં આચારાંગ સૂત્રના ભાષાંતરની દ્વિતીય આવૃત્તિ તૈયાર થતાં તેમાં ઉલ્લેખ કરવા મેં વચન આપ્યું હતું પરંતુ ત્યારબાદ મેં આ ચર્ચામાં ભાગ લીધે નથી કે તેમના કથન સામે વાંધો ઉઠાવ્યો નથી. આજે ફરી આ પ્રશ્ન હું હાથ ધરું છું. ચુસ્ત જેને તરફથી મંસ અને મચ્છના સૂચવાયેલા અર્થની સાબીતી માટે તેમના તરફથી સંસ્કૃત સાહિત્યમાંથી કે કોશમાંથી કશું પ્રમાણ રજુ કરાયું નથી. જો કે એ વાત સાચી છે કે ભસ્યફલા અને માંસફલા એ નામની અમુક વનસ્પતિઓ છે, પરંતુ મત્સ્ય અને માંસ એ નામની એ પ્રકારે નેધ જોવામાં આવતી નથી. જે આ બે શબ્દોને અર્થ ઉપયુકત વનસ્પતિ કરીએ તો તે અંહી બંધ બેસત થતું નથી. (કારણકે) અંસ અને મચ્છ શબ્દ પિચ્છેપણું અધ્યયનમાં પણ નજરે પડે છે, પરંતુ ત્યાં તે તેને અર્થ માંસ અને માછલું થાય છે. પરેણું માટે કે માંદા માણસને માટે તૈયાર કરવામાં આવતા ભેજન સાથે આને સંબંધ છે. આ પાઠમાં “મકિકામા ' શબ્દ હેવાથી મંસ અને મચ્છને અર્થ જલને ગર્ભ થઈ શકે તેમ નથી, એ વાત સ્પષ્ટ થાય છે. જેણે આ ભોજન તૈયાર કર્યું છે તે ગૃહસ્થ જૈન જ હોય એમ નથી. તેથી આ માંસ રાંધવાની વાત સાંભળીને અચંબો પામવા જેવું કશું નથી.
૧. પરિહાર્યમીમાંસા' નામની પુરિતક જે સંવત્ ૧૫૫માં બહાર પડેલ છે તે તેમને
મળેલ નહિ હોય, આમાં કશ વગેરેનાં પ્રમાણે અપાયાં છે. ૨. મંસ અને મત્સ્ય શબ્દ ઉપરથી માંસફલા અને મત્સ્યકલા વનસ્પતિ લય શકાય છે. . કારણકે શબ્દને બાદ કરીને મૂળમાં શબ્દ મૂકવામાં આવ્યા છે. આ વાત અમો
પ્રથમ બતાવી આવ્યા છીએ. ૩. દુધી પાક, કેળાપાક, બિજોરાપાક વગેરે સ્થળમાં દુધી, કાળા અને બિજેરાની મુખ્યતા
હોવાથી આખી વસ્તુ પણ તે નામથી બોલાય તે રીતે છે ફૂલના ગર્ભની મુખ્યતાવાળ વસ્તુ લેવાય તે “મજામા’ શબ્દને અર્થ ઘટી જાય છે.
