________________
[૪૨]
શો જેમ સત્ય પ્રકાશ
તેલેસ્યા મૂકી, અને મેં શીતલેસ્યા મૂકી તેને બચાવ્યો. તથા ગોશાલકના પૂછવાથી તેને તેલેસ્યાની વિધિ પણ જણાવી. હે ગૌતમ! એકદા મંખલિપુત્ર ગોશાલકની સાથે કુર્મરામથી સિદ્ધાર્થગામ તરફ મેં વિહાર કર્યો. રસ્તામાં પેલું તલના છોડવાળું સ્થાન આવ્યું. ગોશાલકે પૂર્વાની વાતને તાજી કરી. યાવત્ તપાસ કરતાં મારા કહેવા પ્રમાણે નીકળ્યું. આ સમયે ગોશાલકે પરિવર્તવાદને સ્વીકાર્યો અને મારાથી જુદો પડયો. જુદા પડયા બાદ ગેહાલકે તેજોવેશ્યા સાધી. એકદા ગશાલકને છ દિશાચરે મળ્યા...યાવત્ આ શ્રાવસ્તીમાં આવીને અજિન છતાં જિન કહેવરાવી રહ્યો છે, પરંતુ હે ગૌતમ! તે વાત મિથ્યા છે. - આ રીતે પરમાત્મા મહાવીરે ગૌતમ મહારાજને ગેશાલકનું જન્મથી આરંભી ચરિત્ર કહી સંભળાવ્યું. ગોશાલકનું આ ચરિત્ર નગરમાં ચર્ચાતાં, તે બીને ગોશાલકના કાન પર આવી. પ્રચણ કોપાનલે તેને ઘેરી- લીધે. તે આતાપન ભૂમિથી હાલાહાલા કુંભારણને ત્યાં આવ્યો અને આજીવિક સમુદાય પણ ત્યાં એકત્રિત થયો. આ અવસરે ગોચ રીને માટે નીકળેલા પ્રભુ મહાવીરના શિષ્ય આનન્દ નામના અણગાર, નજીકમાંથી ચાલ્યા જતા હતા. ગોશાલકે તેમને બોલાવી, ચાર વણિકનું દષ્ટાંત આપી ધમકી આપતાં કહ્યું કે, “હે આનન્દ! તારા ધર્માચાર્યને આ હકીકત જણાવ.” આનંદ મુનિવરે શીઘ આવીને પ્રભુ મહાવીરને સધળું નિવેદિત કર્યું. અને પૂછયું કે ભગવાન ! ગોશાલક તપતેજથી બાળવા સમર્થ છે? ત્યારે પ્રભુએ જણાવ્યું કે, “હે આનન્દ! ગોશાલક તપતેજથી બાળવા સમર્થ છે, પરંતુ તેનું સામર્થ્ય તીર્થકર ભગવંત પાસે ચાલી શકતું નથી, કારણકે તેઓ તેના કરતાં અનન્તગુણ વિશિષ્ટ તપવાળા હોય છે, અને ક્ષમાના ભંડાર હોય છે. હે આનન્દ, તમે જઇને ગૌતમાદિ મુનિવરોને ખબર આપે કે ગોશાલક શ્રમણ નિગ્રંથ પ્રત્યે વિપરિણામવાળે થય છે માટે કોઈ એ તેની સાથે ચર્ચા કરવી નહિ. આનન્દ મુનિવરે જઈને કહ્યું. એટલામાં તે ગોશાલક પિતે જ આજીવિક સમુદાય સાથે પ્રભુ મહાવીર પાસે આવ્યો. અને પરમાત્મા મહાવીરને કહેવા લાગ્યો કે-હે આયુમન, કાશ્યપ, તમે મને તમારા શિષ્ય સંબલિપુત્ર ગોશાલક તરીકે જાહેર કર્યો, તે બહુ સારું કર્યું છે. પરંતુ ધ્યાન રાખજો કે તમારો શિષ્ય જે ગોશાલક હતા તે તે મરીને દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થયું છે, અને તેનું શરીર ઘણું સારું જાણું મેં તેમાં પ્રવેશ કર્યો છે, માટે હું તો અન્ય જ છું.”
આ સાંભળી પરમાત્મા મહાવીરે કહ્યું ” હે ગોશાલક, જેમ કોઈ ચેર, પકડવા પાછળ પડેલા માણસોથી બચવા ગુપ્ત સ્થાને ગાતે, અને તે ન મળે આંગળી યા તરખલું આડું રાખી પિતાને ઢંકાએલ માને તેવી સ્થિતિ તે કરી છે. પરંતુ આમ કરવું તને ઉચિત નથી. તું તે જ ગોશાલક છો” આ સાંભળતાં જ ગોશાલકને કોપાનલ ફાટી નીકળે, અને અતિ તુચ્છ શબ્દમાં ભગવાન મહાવીરનું અપમાન કરવા લાગ્યા. પ્રભુ મહાવીરનું ખોટી રીતે અપમાન થતું જાણુ ભક્તિરસથી પ્રેરાઈ ક્રમશઃ સર્વાનુભૂતિ અને સુનક્ષત્ર મુનિવરે કહ્યું કે-ભલા-ગોશાલક ! જેની પાસેથી એક પણ ધાર્મિક વચન શિખ્યા હાઈએ તેનું કેટલું બહુમાન સાચવવું જોઈએ, તેને બદલે જે ભગવાન મહાવીરે તને દીક્ષા આપી છે, સુંદર શિખામણ આપી છે, યાવતું બહુશ્રત કર્યો છે તેમને માટે આ
