________________
અ'ક
9 ]
જૈનદર્શનમાં માંસાહારની ભ્રમણ
[ ૪૨૭ ]
તથા જુઓ જૈનાગમ પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર
“ वेण्टं समंसकडाहं एवाई हवंति एगजीवस्य" આના પરની ટીકા પણ જુઓ
" वृन्तं समंसकडाहंति समांस सगिरं तथा कटाहं एतानि त्रीणि एकस्य जीवस्य भवन्ति एकजीवात्मकान्येतानि त्रीणि भवन्तीत्यर्थः ।
આ ઉપર જણાવેલ વાગભટ તથા સુશ્રુતસંહિતાના પાઠમાં તથા જૈનાનમ પ્રજ્ઞાપના સત્રના પાઠમાં જે “માં” શબ્દ આપેલ છે તેનો અર્થ ફલને ગલ સિવાય બીજે થઈ શકતો જ નથી, કારણ કે કેવલ વનસ્પતિને જ અધિકાર છે. આ રીતે વૈદ્યક ગ્રંથમાં અનેક સ્થલે ફલના ગલ અર્થમાં માંસ શબ્દ વપરાયેલ છે. તેવી જ રીતે જનાગમમાં પણ આવે છે.
માંસમાંસ સદશ વસ્તુ, વૈદ્યક ગ્રંથમાં માંસફલા-રીંગણ, વગેરે સ્થલમાં માંસ શબ્દથી માંસ સદંશ અર્થ લીધેલ છે. જુઓ શબ્દસ્તમમહાનિધિ–
“માંfસ્ટા-જી, માંfમર મરું રહ્યું ચહ્યા. વાર્તાલા”
ઉપર્યુકત વિવાદ ગ્રસ્ત શબ્દોના અનેકવિધ અર્થે ઉપરથી વાચકવર્ગ હેજે સમજી શકશે કે–આ શબ્દ વનસ્પતિ–આહારને અંગે ઘટી શકે છે, છતાં પણ લેખક આ શબ્દો માંસાહાર અર્થમાં જ પ્રસિદ્ધ છે એમ જણાવી અન્ય અર્થોને ઇન્કાર કરે છે એટલું જ નહિ કિંતુ સત્ય સાહિત્યના અંગ ઉપર કુઠારાઘાત કરે છે.
વિવાદગ્રસ્ત શબ્દો વિવિધ અર્થવાળા છે એ વાતનું સપ્રમાણ નિરીક્ષણ અમો કરાવી ચૂક્યા. આ ઉપરથી યુક્તિવાદને માનનાર તથા શબ્દોના અર્થ કરવાની પ્રણાલિકા અને તેના સાધનને જાણનાર વિવિધ અર્થને ઇન્કાર તો નહિ જ કરી શકે. પરંતુ એક વિચાર અહીં ઉપસ્થિત થાય છે કે આ છ શબ્દોમાંથી વનસ્પત્યાહારને લગતા અર્થ જેમ નીકળી શકે છે તેમ માંસાહારને લગતા અર્થ પણ નીકળી શકે છે. તે બેમાંથી કયો અર્થ પ્રસ્તુતમાં લે અને કયે નહિ, અને તેમાં પણ પ્રમાણુ શું? તથા છુટક છુટક અર્થ બેમાંથી ગમે તે વૃક્ષને લગતા લેવાય, પરંતુ સમગ્ર વાયાર્થ કેને બાધિત અને કોને અબાધિત છે?
આના જવાબમાં જણાવવાનું જ યુકિતવાદને અગ્ર સ્થાન આપનાર તરીકે પંકાયેલ તર્કગ્રંથમાં એ વાત નિર્ણત થયેલ છે કે જ્યાં અનેક અર્થવાળા શબ્દો વપરાયા હોય ત્યાં કયો અર્થ લેવા અને ક ન લેવો તેને નિર્ણય કરાવનાર પ્રકરાણાદિ છે. જેમ સૈધવ શબ્દના બે અર્થ થાય છે અશ્વ અને લવણ. આ બે અર્થવાળે સેન્જવ શબ્દ વાપરીને કોઈ એ કહ્યું કે સૈન્યવાન સૈધવ લાવ, અહિં શ્રોતા વિચારે છે કે મારે અશ્વ લાવવો કે લવણ લાવવું. આ વિચાર આવતા જ તે પ્રકરણ જેશે. જે- ભજન પ્રકરણ હશે તે લવણ લાવશે અને યાત્રા પ્રકરણ હશે તે અશ્વ
