________________
: ૧૨ : કરતાં જે આત્મપ્રદેશના પરિસ્પન્દરહિત અખ્ખલિત જીવવ્યાપારવિશેષ તે અકરણવીર્ય. તેને અહીં અધિકાર નથી, પણ વેશ્યા- , વાળા જીને મન, વચન અને શરીરદ્વારા આત્મપ્રદેશના પરિસ્પંદરૂપ વ્યાપાર તે સકરણવીર્ય. તેની ઉત્પત્તિ શરીરથી થાય છે, કારણ કે શરીરવિના સકરણ વીર્ય હેતું નથી. શરીરની ઉત્પત્તિ જીવથી થાય છે. યદ્યપિ શરીરનું કારણ કર્મ પણ છે, કેવળ જીવ નથી તે પણ કર્મ જીવે કરેલાં હોવાથી અને તેમાં જીવની પ્રધાનતા હોવાથી “શરીર જીવથી થાય છેએમ કહેવામાં આવ્યું છે.
હવે પ્રસંગથી નિયતિવાદને નિષેધ કરે છે-જીવ ઉત્થાન, બલ, વીર્ય અને પુરૂષકારવડે કાંક્ષામહનીયકર્મને બંધ કરે છે. તેમ તેની ઉદીરણું, ઉપશમના, વેદના અને નિર્ભર કરે છે. નિયતિવાદી ગોશાલકના મતે ઉત્થાનાદિ પુરૂષાર્થના સાધક નથી પણ નિયતિથી જ પુરૂષાર્થની સિદ્ધિ થાય છે.
એ સંબંધે કહ્યું છે કે “પ્રાણુઓને નિયતિથી જ શુભ કે અશુભ અર્થ પ્રાપ્ત થવાને હોય છે તે અવશ્ય પ્રાપ્ત થાય છે. ઘણે પ્રયત્ન કરવામાં આવે તો પણ જે પ્રાપ્ત થવાનું નથી તે પ્રાપ્ત થતું નથી અને જે પ્રાપ્ત થવાનું છે તેને નાશ થતો નથી”. આમ ગોશાલક મતાનુયાયી નિયતિને સ્વીકાર કરે છે અને પ્રત્યક્ષસિદ્ધ પુરૂષાર્થને અપલાપ કરે છે, પરન્તુ જેનદર્શન પુરૂષાર્થપ્રધાન છે તે આ અને આ સિવાય બીજા અનેક પૂરાવાથી સાબીત થઈ શકે છે.
ઉત્થાન-ઉઠવું, પ્રયત્ન કરે, કર્મ-ગમનાદિ ક્રિયા, બલ-શારીરિક પ્રયત્ન, વીર્ય–જીવને ઉત્સાહ, પુરૂષકાર-કર્તત્વનું અભિમાન, પરાકમઈષ્ટાર્થસાધક પ્રયત્ન. એ ઉત્થાનાદિ કર્મના બંધ, ઉદીરણા, ઉપશમના વગેરેના સાધક છે, તેથી કર્મના બંધાદિમાં મુખ્યપણે આત્માને જ અધિકાર છે, બીજાને નથી, કારણ કે પુરૂષાર્થની સિદ્ધિ ઉત્થાનાદિને આધીન છે. એ સંબંધે કહ્યું છે કે “કોઈ પણ જીવને છેડે પણ બન્ધ પરવસ્તુ નિમિત્તે થતા નથી.”
ઉદીરણ પણ જીવ પોતે જ કરે છે. કરણવિશેષવડે ભવિષ્યકાળમાં વેદવાલાયક કર્મને ક્ષય કરવા માટે ઉદયાવલિકાની બહારથી ખેંચી ઉદયાવલિકામાં પ્રવેશ કરાવી વેદવું તે ઉદીરણું. ગહ-અતીતકાળે
