________________
: ૧૬ : વિષયને ગ્રહણ કરનાર હોવાથી અવધિજ્ઞાન અસંખ્ય પ્રકારનું છે, તે પછી મન:પર્યવજ્ઞાનનું શું પ્રજન છે? કારણ કે મન:પર્યવજ્ઞાન વિષય મને દ્રવ્ય છે અને તેને અવધિજ્ઞાની જાણે છે, માટે અહીં સત્ય શું છે.?
એ શંકાનું સમાધાન-યદ્યપિ મન વિષયક પણ અવધિજ્ઞાન છે તે પણ તેથી મન:પર્યવજ્ઞાનને અવધિજ્ઞાનમાં અન્તર્ભાવ થતો નથી, કારણ કે તે બને જ્ઞાનના ભિન્ન સ્વભાવ છે. જેમકે મન:પર્યવજ્ઞાન મનોદ્રવ્યમાત્રને જાણે છે, વળી તેવા પ્રકારના સ્વભાવથી પ્રથમ જ વિશેષરૂપે મનદ્રવ્યને ગ્રહણ કરે છે, તેથી દર્શનપૂર્વક પ્રવર્તતું નથી પણ પ્રથમ જ જ્ઞાનરૂપે પ્રવર્તે છે અને અવધિજ્ઞાન તે કિંચિત્ મને દ્રવ્ય તથા તે સિવાયના બીજા રૂપી દ્રવ્યને જાણે છે અને પ્રથમ સામાન્ય અવધ થયા પછી વિશેષરૂપે પ્રવર્તે છે, તે જ્ઞાન દશનપૂર્વક જ હોય છે.
દર્શન-દર્શન એટલે સમ્યકત્વ, તેમાં આ પ્રમાણે શંકા થાય છે. ઉદયમાં આવેલું મિથ્યાત્વ ક્ષીણ થયેલું હોય અને ઉદયમાં નહિ આવેલું મિથ્યાત્વ ઉપશમાવ્યું હોય તે ક્ષાયોપથમિક. પશમિક સભ્યત્વનું લક્ષણ પણ એવું જ છે, માટે લક્ષણ એક હોવાથી બનેનો ભેદ જણાતું નથી. તેનું સમાધાન-ઉદયમાં આવેલા ક્ષય અને ઉદયમાં નહિ આવેલાને વિપાક-
રદયની અપેક્ષાએ ઉપશમ અને પ્રદેશાનુભવથી ઉદય તે ક્ષાપશમ અને ઉપશમમાં રસથી અને પ્રદેશથી બંને પ્રકારે ઉદય હોતો નથી એ વિશેષતા છે.
ચારિત્ર-સામાયિચારિત્ર સર્વવિરતિરૂપ છે અને છેદેપસ્થાપનીય પણ એવું જ છે, કારણ કે મહાવ્રત દોષની નિવૃત્તિરૂપ છે. તે એ બનેને ભેદ શા હેતુથી છે? સમાધાન-પ્રથમ જિનના સાધુ બાજુ અને જડ હોય છે અને ચરમજિનના સાધુ વક્રજડ હોય છે. તેઓના આશ્વાસનને માટે છેદેપસ્થાપનીય ચારિત્ર કહેલું છે. રાજડ૫ણાથી કે વકજડપણથી પ્રારંભમાં સામાયિકચારિત્રની અશુદ્ધિ થઈ હોય તે પણ ફરીથી વ્રત આપવામાં આવતાં વ્રતનું અખંડિતપણું હોવાથી અમે “શુદ્ધ ચારિત્રવાળા છીએ ”એવી તેમની બુદ્ધિ થાય છે. અને માત્ર સામાયિક ચારિત્ર હોય તો તેની અશુદ્ધિ થતાં અમારૂં
