________________
૩૨૯
कर्तव्यशील जीवन (લેખક, ભેગીલાલ મગનલાલ શાહ, મુ. ગેધાવી.)
(અંક દશમાના પાને ૧૧૩ થી અનુસંધાન.) મનુષ્યમાં ઉંચ, નીચ, બહાદુરી, બીકણુ, સુખી અને દુઃખી આદિના જે રિતિભેદ કષ્ટિગોચર થાય છે, તે ઘણેખરે અંશે ઉક્ત ગુણની હયાત વા તંગીને અવલંબને છે. દ્રઢતાને પ્રસ્તુત ગુણ મનુષ્યના વિકાસક્રમમાં એક સબળ સાધન મનાય છે. દ્રઢતા વિનાનો માણસ એક ગબડતા ઢીમચા જેવું છે. નિશ્ચયબળના અભાવે તે કઈ પણ કાર્ય કરવામાં વિજય થતો નથી. સ્વાશ્રયને ગુણ તેનામાં ખીલી શક્તિ નથી. નછવામાં નવી મુશ્કેલીથી તે પરાસ્ત થાય છે. તેનામાં હૃદયબળ ન હોવાથી, નિર્બળમાં નિર્બળ મનુષ્ય તેને ઈજા કરી શકે છે. તેનું હૃદય અનેક વહેમનું નિવાસ સ્થાન બની રહે છે; અને વાસ્તવે મનુષ્ય જાતિના મુખ્ય ગુણે
શા, વીરત્વ, નિડરતા, હિંમ્મત આદિને તેનામાં વિકાસ પણ થતો નથી. કઈ પણ ન ઉદ્યાગ આરંભવામાં તેના ભય અને વહેમના લીધે તે નવી અને અણધારી મુશ્કેલીઓ કલ્પે છે, અને પિતાના સામર્થમાં તેને અવિશ્વાસ રહે છે. આથી સાહસિકપણાને ઉપયોગી ગુણ તેનામાં ઉદ્ભવતા નથી. જનહિતનું કે આત્મહિતનું કઈ પણ મહત્ત્વનું કાર્ય તે કરી શકતો નથી. તેનું
વન નિમીલ્ય સ્વાર્થી અને પિંકપાપી બની રહે છે, તે અગતિને પાત્ર બને છે. તેનું જીવન શુષ્ક નિરસ અને નિરૂપયોગી હોવાથી કોઈને પણ તેને સહવાસ આનંદનું કારણ થતો નથી.
કે ઈ પણ નવો ઉદ્યાગ આરંભતા પહેલાં તેના યથાર્થ સ્વરૂપને અનુભવ ન હોવાને લીધે તે જેમ ઉગી મનુષ્યને દુષ્કર ભાસે અને પ્રારંભમાં તેનું સાહસ કરવાને તેનું હૃદય આનાકાની કરે, પરંતુ તેજ કાર્યને અનુકુળ તેનું મન ટેવાતાં જેમ તેને સરળ લાગે તેમ ભીરૂ નિરૂઘમી અને સુસ્ત મનુષ્યને પિતાના સામના યોગ્ય શાનના અભાવે તે તેના ભયંકર સ્વરૂપમાં દ્રષ્ટિએ પડે છે; અને તે કરવાનું સાહસ પણ તેને મૂર્ખાઈ ભરેલું જણાય છે. નિસત્વ બનેલી તેની ક્રિયાશક્તિ તેને તેના અસામર્થનાજ બેધ આપે છે. નાના વિધ મુશ્કેલીઓને તે કપે છે. અનેક વહેમને તે હદયમાં ધારણ કરે છે અને પરિણામે કઈ પણ નવિન કાર્ય પ્રવૃત્તિમાં
