Buddhiprabha 1912 02 SrNo 11

Author(s): Adhyatma Gyan Prasarak Mandal
Publisher: Adhyatma Gyan Prasarak Mandal
Catalog link: https://jainqq.org/explore/522035/1

Page #1

Reg. No. B. 876 શ્રી જૈનશ્વેતાંબર મૂર્તિ પૂજક બોડીંગના હિતાર્થે પ્રગટ થતુ'.
બહપ્રભા.
(htgeli of Reason.) વર્ષ ૩ જી. સને ૧૯૧૨, ફેબ્રુઆરી, અ'ક ૧૧ મા,
सर्व परवशं दुःखं, सर्वमात्मवशं सुखम् । एतदुक्तं समासेन लक्षणं सुखदुःखयोः ॥ नाहं पुद्गलभावानां कर्ता कारयिता न च । नानुमन्तापि चेत्यात्म-ज्ञानवान् लिप्यते कथम् ।।
પ્રગટકત્તા, ધ્યાત્મજ્ઞાન પ્રસારક અડળ.
વ્યવથાપક, શ્રી જૈન શ્વેતાંબર માત પૂજક ગાર્ડીંગ તરફથી, સુપ્રીન્ટેન્ડન્ટ શ કરલાલ છાશાભાઈ કાપડીમા..
નાગારીસરાઉં-અમદાવાદ, વાર્ષિક લવાજમ—પારટેજ સાથે રૂ. ૧-૪-૦. સ્થાનિક ૧૦–૦
ત્રપુટ્સદાવોઢ શ્રી સત્યવિજય’ પ્રેસમાં સાંકલાચંદ હરીલાલે છાપ્યું.

Page #2

વિષયાનુક્રમણિકા, વિષય, પુષ, વિષય,
૫ By સ્વકાર્ય સેવા. ધર ૩૨૧ ગૃહસ્થાશ્રમ શાથી ઉત્તમ શોભી શકે? શ્રાલેલી વાણી. . ૩૨૨ માવસ્યક છાલા.... . ૩૪ છે અધ્યાત્મજ્ઞાનની આવશ્યકતા | ૩૨ ૩ દુધપાકમાં કાલસી નાંખવા એ કત વ્યાલ જીવન. છે ૩૨૯ શું વહેમ છે ?. એ જ ૭૫ સાધ સુરક પ્રસ્તાવિક દાહરા. ૩૩૧ જીવદયા પ્રકરણું, ... ૩૪૩ સ્વમ સૃષ્ટિની સત્તા. ફ૩ ૪ સુરત ધાડ પાંજરાપેપળ... ૩પ૭
(
હવે માત્ર જીજ નકલોજ શીલક છે માટે વહેલા તે પહેલા.
મલયાસંદરી.
( રચનાર, પંન્યાસ કેસરવિજ્યજી, ) કુત્રીમ તૈને ભુલાવનાર, તત્વ જ્ઞાનને સમજાવનાર, કર્મની વિચીત્ર ગતીના અપૂર્વ નમુના એવા આ ગ્રંથ હોવાથી તેની ૧૮૦૦ નકલા જ વખતમાં ખપી ગઈ છે, કી'મત માત્ર રૂ. -૧૦- છે,
બુદ્ધિપ્રભાના ગ્રાહકો માટે કી. રૂ. ૦-૬-૦ રાખવામાં આવી છે પશુ જે ગ્રાહુકનું લવાજમ વસુલ આવ્યું હોય તેનેજ તે કીમતે મળે છે.
બુદ્ધિમભાના ગ્રાહક થનારને આવી રીતે કેટલાક બીજા લાલ પશુ અપાય છે માટે તેના ગ્રાહક ના હાવ તો જરૂર થાઓ કારણ કે તેથી માડીંગને સહાય કરવાનું પુણ્ય હાંસીલ થાય છે અને સદ્દજ્ઞાનનું વાંચન મળે છે.
લખા, જૈન શ્રાડીં“ગ અમદાવાદ્ધ,
કે, નાગારીશહું,

Page #3

બુદ્ધિપ્રભા.
(The Light of Reason ) ब्रह्मानन्दविधानके पटुतरं शान्तिग्रहद्योतकम् ॥ सत्यासत्यविवेकदं भवभय-भ्रान्तिव्यवच्छेदकम् ।। मिथ्यामार्गनिवर्तकं विजयतां स्याद्वादधर्मप्रदम् ।
लोके सूर्यसमप्रकाशकमिदं बुद्धिप्रभा' मासिकम् ।। વર્ષ ૩ છું. તા. ૨૫ મી ફેબ્રુઆરી સન ૧૯૧૧ અંક ૧૧ મે
“ ર્થ સેવા”
કવ્વાલિ અમારા શિરપર આવ્યાં, થવાનાં જે અમારા હાથ. અધિકારે કરીશું તે-સકલ પરમાર્થનાં કાર્યો કવિણ છૂટકો નહિ લેશ, કર્યાથી હાનિ પણ નહિ લેશ.
સ્વપને લાભ જેમાં બહુ, ભલાં આવસ્યક કાર્યો. વિચારો બીજ કાર્યોના, વિચારોથી બને છે કાર્ય વિચારોના અનુસાર, સદા સુભ કાર્યો કરવાનાં. વિચાર શુભ જે કીધા, કદી નહિ જાય નિફલ તે, વિચારો ઉચ્ચ વેગેથી, કરીને કાર્ય સાધીશું. રચાતું ચિત્તમાં કાર્ય જ, પ્રથમતો સૂક્ષ્મરૂપે તે; બહિર સામગ્રીના ગે, બહિરમાં દશ્ય થાતું તે. વિચારો એક બાબતપર, વહાવી બહુ વખત સુધી; કરીને સ્થિર દઢ નિશ્ચય, કરીશું કાર્ય ધારેલું.

Page #4

उ२२
અધુરૂ કાર્ય આ ભવમાં, રહે જે યેગશુદ્ધિનું કરીશું પણ ભવમાં, પરિપૂર્ણ જ થસે સિદ્ધિ. અમારે યોગ સાધીશું, પ્રતિક્ષણ વૃદ્ધિ છે તેની; “બુદ્ધ બ્ધિ” પ્રેમ લાવીને, રસિકતા ધર્મમાં ધરશું.
સ્વાત. ૐ શાનિત.
અમલસાડ,
૮
बोलेलीवाणी.
(કળ્યાલિ) અવિચારે બની કોપી, હૃદયમાં માર મારેલો; મલંપટ્ટા કરે તે પણ, વચનના ઘા નહીં રજે. ખરેખર કેપના ઝેરે, વચનનાં બાણ રંગેલાં; હૃદયને વિંધતાં ભારી, શમાવ્યાં પણ શમે નહિ તે. ૨ બનીને સર્પ સમજિહા, જનેને ડંખતી કો. જનના પ્રાણને હરતી, થએલી મસ્ત બેભાની, વદાયું નહીં જતું પાછું, જનેના ચિત્તમાં પેસે સ્વકીયબીજ સંસ્કાર, ઉગીને વિષફળ આપે. વચનનું બાણ ફેકેલું, કદી પાછું નથી વળતું હદયનું લક્ષ્ય વિધે છે, પછી પસ્તાય વદનારે. વચનનાં બાણ ઝેરીલાં, જગતમાં દુ:ખ ફેલાવે; વિદાઇ મર્મની વાણી, પ્રતિકુલને જણાવે છે. નિયમ આઘાત પ્રત્યાઘાત, વદેલા શબ્દમાં રહેતા વસે હાંસી વિષે ફાંસી, સુવાણીમાં વસે અમૃત. ભલા છે સન્ત ગારૂડી, ચઢેલા ઝેરને હરતા; “બુદ્ધબ્ધિ” વાસમિતિથી, અને જિહા સદા સુખકર. ૮
૩ રાત

Page #5

૭૨ ?
“અધ્યાત્મ જ્ઞાનની શાવરથતા” અધ્યામશાસ્ત્ર આત્મિક ધર્મના માર્ગને દેખાડે છે અને આમામાં પ્રેમ ઉપન થાય તેવો બોધ આપે છે. અધ્યાત્મશાસ્ત્રોની ઉપયોગિતા. સંબંધી જેટલું વર્ણન કરીએ તેટલું ઓછું છે. અધ્યાત્મશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કરીને દુધ્યિાના લેકે માને નાશ કરવા પ્રયત્નશીલ બને છે. અધ્યાત્મશાસ્ત્ર ખરેખર આમાના ધર્મની દિશા દર્શાવવાને સમર્થ બને છે અને મનની પરભાવ દઈને પરાભવ કરવા સમર્થ બને છે. શ્રીમદ્ મુનિ સુંદરસાર મહારાજાએ અધ્યામ કપમ નામના ગ્રન્થ ચીને ભારતભૂમિના મનુષ્યપર મહાન ઉપકાર કર્યો છે. અધ્યાત્મ કપમ વાંચીને હજારે મનુષ્પો પોતાના વર્તનમાં સુધારો કરે છે અને પિતાના આત્માના સદગુણો ખીલવવાને માટે કાલાનુસારે ભાગ્યશાળી બને છે. એક ગ્રન્ય પિતાની હયાતી પર્યન્ત વાંચકાને પિતાનામાં રહેલા વિચારોને આપવા સમર્થ થાય છે. દુનિયાના બાહ્ય પદાર્થોમાં સુખ નથી. ખરું સુખ તે આત્મામાં છે એવું, દેવ દભિ વગાડીને કહેનાર અધ્યામશાસ્ત્ર છે. અધ્યાત્મના પ્રન્થ બનાવનારા જગતમાં દિવ્ય કલ્પzલા વાવે છે અને તેનાં ફળ વર્તમાન કાળની પ્રજા કરતાં ભવિ. ષ્યકાળની પ્રજા વિશેષત: આસ્વાદે છે. વર્તમાન કાળમાં રચાયેલા ગ્રાની મહત્તાને ભવિષ્ય કાળના મનુષ્યો જાણી શકે છે. વક્તા મનુષ્ય વર્તમાન કાળમાં દુનિયા ઉપર અસર કરી શકે છે અને ગ્રન્થો તો ભવિષ્ય કાળમાં વિશેષ પ્રકારે દુનિયા ઉપર અસર કરવા શક્તિમાન થાય છે. કેપણુ પ્રકારનું જ્ઞાન, દુનિયામાં નકામું નથી ત્યારે અધ્યાત્મ જ્ઞાનત દુનિયામાં નકામું હાથજ નહિ એમાં શું કહેવું. શ્રીમદ્દ યશોવિજયજી ઉપાધ્યાય ભાર દઈને કહે છે કે સર્વ પ્રકારના જ્ઞાનમાં અધ્યાત્મજ્ઞાન શ્રેષ્ઠ છે. મન્મત્ત હાથી જેમ અફશથી વશ થાય છે તેમ ચંચળ એવું મન પણ અધ્યાત્મ જ્ઞાનથી વશ થાય છે, મનરૂપ પારાને મારવા માટે અધ્યાત્મ જ્ઞાનરૂ૫ એ બધી સમાન અન્ય કોઈ આપી નથી. પાંચ દ િપિતાની સ્વેચ્છા પ્રમાણે પ્રતિ કરે છે પણ તેના ઉપર કાબુ મેળવનાર અધ્યાત્મજ્ઞાન છે. મનરૂ૫ માંક; કદી ઠરીને ઠેકાણે બેસી શકતું નથી પણ તેને અધ્યાત્મ જ્ઞાનની સાંકળથી આત્મારૂપ ઘરમાં બાંધી શકાય છે. આમષ્ટિમાં પ્રવેશ કરવાની પ્રબવાળાએ અવશ્ય અધ્યાત્મ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવું જોઈએ. જેનું આમા ઉપર લય નથી તે મને જીતવાને સમર્થ થતો નથી. મનને વશ કરવાના જે જે ઉપાયો છે તે તે ઉપાયને કથનારા શાને અધ્યાત્મ

Page #6

१.२४
શાસ્ત્ર કહે છે. અન્ય શાસ્ત્રામાં તા સામાન્ય બુદ્ધિમાને પણ પ્રવેશ કરું છે પણ સૂક્ષ્મ બુદ્ધિ વિના અધ્યાત્મશાસ્ત્રમાં તા પ્રવેશ થઇ શકતા નથી. વેદ ધર્મવાળાએ ઉપનિષદો અને ભગવદ્ ગીતાને અધ્યાત્મશાસ્ત્ર તરીકે કથે છે. તે અધ્યાત્મ શાસ્ત્રપર અત્યન્ત પ્રેમ ધારણ કરે છે. જૈનશાસ્ત્રામાં સભ્યક્ પણે અધ્યાત્મ તત્ત્વનું વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે. અધ્યાત્મશાસ્ત્રા વાંચ્યાં. એટલે તુ અધ્યાત્મશાસ્ત્રો પ્રમાણે આચાય થઇ જાય એમ માનવું ભૂલ ભરેલું છે. જ્ઞાન અને આચારે પ્રાયઃ અકદમ સાથે ઉત્પન્ન થતાં નથી. પ્રથમ તે વિચારા ઉત્પન્ન થાય છે. વિચારે। જેવી નતના ડાય છે તેવા પ્રકારના આચારાને ઉત્પન્ન કરવા તે સમથૅ બને છે, વિચારા એ આયા રાનુ કારણ છે. વિચારા વિદ્યુત શક્તિના કરતાં પણ અત્યંત બળવાન છે. વિચારા ગમે તે પ્રકારના મગજમાં ઉત્પન્ન થઈને પાતાના સંસ્કારી પાડે છે અને તે પેાતાના જેવા અન્ય વિચારા મગજમાં ઉત્પન્ન કરવાને માટે સમ ખને છે, માટે મનુષ્યએ વિવેક કર્યો વિના ગમે તે પ્રકારના વિચાર કર્યો કરવા નહિ. શુભ વિચારે શુભ આચારને ઉત્પન્ન કરવા સમર્થ અને છે અને અશુભ વિચાર। અશુભ આચારાને ઉત્પન્ન કરવા સમર્થ બને છે. જેણે પાતાના આચારાને સુધારવા ય તેણે માસિક વિચારષ્ટ પ્રતિપાદક અધ્યામશાસ્ત્રના અભ્યાસ કરવા તેઇએ. આચારાના મુખ્ય ઉદ્દેશ નું રહસ્ય સમજાવનાર અધ્યાત્મ શાસ્ત્રા છે. સુવિચારોથી સુચ્યાચારની પ્રણાલી કા ઉત્પન્ન કરી શકાય છે. શ્રીમદ મહાવીર પ્રભુએ કૈયલ જ્ઞાનના ખળવડે સાધુ અને શ્રાવક વાગ્યે ભિન્ન ભિન્ન આચારાને પ્રતિપાદન કર્યાં હતા. પ્રથમ કેઈપણું કાર્ય કરવું હોય છે તે તત્ સબંધી પ્રથમ વિચાર કરવા પડે છે. પશ્ચાત્ આચારેયને આદરવા પડે છે. જે જે આયા! મનુષ્યના વર્તમાન કાલમાં દેખાય છે તે વિચારેનું મૂળ છે એમ અધ્યાત્મ શાસ્ત્રથી વિચારાને જણાયા વિના રહેશે નહિ. ટાઈપણ મનુષ્યને અભ આચર ફેરવવા હાય છે તે રાભ વિચાર તેના હૃદયમાં ઉત્પન્ન કરાવ્યા વિના તે નથી. આચારાના નવા નવા ભેદોને ઉપજાવનાર વિચારે છે. કાણું કાબે જવા માટે મનુષ્ય પગલું ભરે છે તે પહેલાં તેને વિચાર કર! પડે છે. શ્રાવકના આચારે અને સાધુના અચારી ઉત્પન્ન થવાની પૂર્વે વિચારાની હયાતી અવશ્ય હોય છે. વિચારા પણુ ગાવ્યા વિના અમુક પ્રકારના કાયને સિદ્ધ કરવા સમર્થ થતા નથી. શરીર અને ઇન્ડિયા વિના આચારેને આદરી શકાતા નથી તેમ આત્મ વિના વિચારે અર્થાત્ જ્ઞાન ઉત્પન્ન ફ્લુ નથી. અધ્યાત્મજ્ઞાનથી આ સઘળું સમજાય છે અને આમાના સદ્ગુણ પ્રાપ્ત

Page #7

કરવા સંઘ લય ખેંચાય છે. આમઝાનથી સારામાં સાર સુખ પ્રાપ્ત કરવા વિવેક થાય છે.
અપમાનથી પોતાના પરના વિવેક થવાથી મહુવનમાં પરિભ્રમણ કરવાની પ્રત્તિને નાશ કરવા પ્રતિ પ્રવૃત્તિ થાય છે. ઈલાચી કુમારને વાંસ ઉપર નાગ . નાચતાં કેવલ જ્ઞાન ઉત્પન્ન કરાવનાર વરસ્તુતઃ વિચારીએ તે અષાભવ ન જ સિદ્ધ કરે છે. હૃદયમાં ધર્મના અપૂર્વ પ્રેમને ઉત્પન્ન કરતાર અાયા મ જ્ઞાન છે. ગજ સુકમાલ મુનિવરને સમતા ભાવમાં ઝીલાવનાર આંતરિક વિચારરૂપ અધ્યાત્મજ્ઞાન જ હતું. સકધ મુનિવરોના શિષ્યોને સમ ભાવમાં લબર કરીને શરીરનું ભાન ભૂલાવી મુકત કરનાર અધ્યાત્મજ્ઞાન વ. પ્રસન્ન ચંદ્રરાજને અપર સમભાવ કરાવીને કેવલ જ્ઞાન આપનાર ભાવનામય અધ્યાત્મજ્ઞાન હતું. જે જે મુનિવરો અધ્યાત્મજ્ઞાનની ઉપાસના કરે છેતેઓ બાઘની દુનિયાને સ્વમસમાન ક્ષણિક માનીને આન્તરિક જ્ઞાનાદિ લઇ,મીને પ્રાપ્ત કરવા પ્રયત્ન કરે છે. કોઈપણ મનુષ્ય અધ્યાત્મ જ્ઞાનવિના મહા માર્ગમાં ચાલી શકનાર નથી. શ્વાસોશ્વાસને અને પ્રાણને જેમ નિકટનો સંબંધ છે તેમ આનન્દ અને અધ્યાત્મ જ્ઞાનને પણ નીકટને સંબંધ છે. જલ વિના જેમ વૃક્ષના સર્વ અવયવોનું પિષણ થતું નથી તેમ અધ્યામ જ્ઞાનવના આ માના સર્વ ગુણનું પિષણ થતું નથી. સુર્યનાં કિરણે અપવિત્ર પરતુઓને જેમ પવિત્ર કરવા સમર્થ થાય છે તેમ અધ્યાત્મ જ્ઞાન પણ અપવિત્ર આત્માને પવિત્ર કરવા સમર્થ થાય છે. અધ્યાત્મ જ્ઞાનથી જમ–જરા અને મરણ પણ હીસાબમાં ગણાતું નથી. ગમે તેવાં વાદળાંને ભેદીને સૂર્યનાં કિરણે પૃથ્વી ઉપર પ્રકાશ નાખવા સમર્થ થાય છે તેમ ગમે તેવો આશાઓનાં બંધનોને છેદવાને માટે અધ્યાત્મજ્ઞાન સમર્થ થાય છે અધ્યાત્મજ્ઞાનરસની ખુમારીથી જેઓનાં હદય આનન્દી બન્યાં છે તેઓને
ન્ય જડ પદાર્થો દ્વારા સુખ મેળવવાની રૂચિ રહેતી નથી. પ્રત્યેક મનુ સુખ મેળવવાને માટે પ્રયત્ન કરે છે, ખરું સુખ મેળવવાને માટે હૃદયની સ્વાભાવિક મરણ થાય છે. મનુષ્યોને ખરા સુખનું જ્ઞાન થાય તે ક્ષણિક સુખની પ્રાપ્તિ માટે અનેક પ્રકારના પ્રચો કરે નહિ અને અમિક સુખ મિળવવાને માટે પ્રયત્ન કરી શકે.
થામજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાની ઇચ્છા વાળાઓએ ધાર્મિક વ્યવહાર આચારને ડી ન દેવા જોઈએ. અધ્યાત્મજ્ઞાન તો પિતાની દિશા જણાવે છે પણ તે ધર્મ ક્રિયાનો અનાદર સુચવતું નથી. જેઓ ગુરૂ પરંપરાથી આ મજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે છે તેને ધર્મ ક્રિયા કરવામાં સ્થિરતાના વાગે વિશેષ

Page #8

૩૨૬
પ્રકારે રસ પડે છે. અષામજ્ઞાનના અભ્યાસીઓના આચારો ઉનમ થાય છે અને તેઓને આત્મા પ્રતિદિન મોક્ષમાર્ગપ્રતિ ગમન કરે છે. અધ્યામમત પરીક્ષા ગ્રંથમાં શ્રીમદ યશોવિજયજી ઉપાધ્યાયે શુષ્કઅધ્યાત્માઓ કે જે સાધુએના પ્રતિપક્ષી બને છે અને વાતોમાં ધર્મ માનતા નથી તેને સારી રીતે ઉપદેશ આપયો છે.-અધામ શાસ્ત્રનો અભ્યાસ કરનારાઓને અપયામશાનમાં રસ પડે છે તેથી તેઓ અધ્યામજ્ઞાનનું વર્ણન કરે બનવા ગોગ્ય છે, પણ જિજ્ઞાસુઓએ સમજવું જોઈએ કે ધર્મક્રિયાના વ્યવહારનો નિષેધ થાય એવો ઉપદેશ કદી ન કરવો જોઈએ. એક દીવસમાં કોઈ પણ જ્ઞાનીની એક સ. રબી પરિણતિ રહેતી નથી. અધ્યાત્મજ્ઞાનીઓની પણ એકસરખા પરિત રહેતી નથી. ઉચ્ચ પરિણામની ધારામાંથી પડનાં છનાં વ્યવહારમાર્ગ શરણભૂત થાય છે. વ્યવહારધર્મ માન્યાવન નિશ્ચયધર્મની સિદ્ધિ પણ થતી નથી. વ્યવહાર ધર્મના અનેક ભેદ છે તેથી અધિકારી ભેદે સર્વના ભેદનું જ્ઞાન કરવું જોઈએ. વ્યવહાર કારણ છે અને નિશ્ચય કાર્ય છે. અહમણા. નથી જે એ તોનાં સૂક્ષ્મ રહસ્ય જાણ્યાં છે તેઓ, તીર્થંકર, ગણધર આદિ પ્રતિપાદિત આવશ્યકાદ ધર્માચારાનું ઉત્તમ રહસ્ય જાણી શકે છે અને તેથી તે પ્રમાણે તેઓ પ્રવૃતિ કરી શકે છે. જૈન શાનું ગુરૂપરંપરાએ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરીને જેઓએ આત્મતત્વની વિચારણા કરી છે તે નિમિત્ત કારણરૂપ વ્યવહારધર્મની કદી પણ ઉથાપના કરતા નથી. અપમાનમાં ખુબ રમતા થતી હોય તોપણ વ્યવહારધર્મને ઉછેદ કરો . દાદ મનુ એમ. . ની કલાસમાં ગયા હોય તે પહેલી પડી ભણી નહિ એમ પહેલી ચોપડીના અધિકારીઓને કહી શકે નહિ. આમ, એ. ની પરીક્ષામાં પાસ થએલાને પહેલી ચોપડીની જરૂર નથી એ વક છે પણ તેથી પહેલી ચોપડી ભણનારાઓ તો ઘણા પાકવાના છે એમ જાણી કારણ કાર્ય ભાવની પરંપરાને નાશ કરવા કદી ઉપદેશ દેવા નહિ અમ, અધ્યાત્મજ્ઞાનના અભ્યા રસીઓને સૂચન કરવામાં આવે છે. અનુભવીએ અષામાનને કાચા પર સમાન કહે છે, માટે ગુરૂગમથી અધ્યાત્મજ્ઞાનને પચાવીને હૃદયમાં ઉતારવું જોઈએ. કેટલીક વખત જેનામાં નીતિના ગુણોની યોગ્યતા ન હોય એવા મ નુ અધ્યાત્મજ્ઞાનના પગથીએ ચરે છે અને તેથી તેઓને ફાયદો થ નથી. પહેલી ચોપડી ભણનારા બીજમાં ન બેસતાં એકદમ છ ધારણમાં બેસે તે ઉભયથી ભ્રષ્ટ થાય તેમાં કંઈ પણ આશ્ચર્ય નથી. અધ્યાત્મજ્ઞાનના અધિકારી થયા હોય તેઓને અધ્યા મજ્ઞાન શિખવવું જોઇએ. પહેલી એપીના વિદ્યાધિ એમ. એ. થયલાની મશ્કરી કરે અને કહે કે ગ્રામ. એ. ના કલાસનું

Page #9

૩૨૭
જ્ઞાન ખાટું છે, તેના એમ કહેવાથી એમ, એ ના કલાસ અને તેનું જ્ઞાન ખોટું ઠરતુ નથી, તેમ વ્યવહાર માર્ગના પ્રથમ પગથીએ એ ચઢવાને લાયક થયા છે તેએ અધ્યાત્મજ્ઞાનીઓના સૂક્ષ્મ ખાધને સમજી શકે નહિં અને તેને ખાટા ઠેરવે તેથી કંઈ મધ્યાત્મજ્ઞાનના અભ્યાસકે ખાટા સિદ્ધ ઠરતા નથી.
સાર એટલે ખેંચવાના છે કે, અધ્યાત્મજ્ઞાનના અભ્યાસીઓએ શુષ્ક પશુ પ્રાપ્ત ન થાય અને અધ્યાત્મજ્ઞાન નિન્દાય નહીં એવા ઉપયાગ રાખવા ોઇએ. જ્ઞાનિયાના વ્યવહાર આચારામાં અને મૂર્ખાના વ્યવ્હાર આચરમાં ભિન્નતા પડે છે. જ્ઞાનીઆના સદાચારનું બાળજીવાએ અનુકરણ કરવું જીએ. કેટલીક વખત એવુ બને છે કે અધ્યાત્મ શાસ્ત્રજ્ઞાનના કેટલાક અ ભ્યાસ કરીને ખાળવા પેાતાનુ એક ટાળુ અધ્યાત્મિના નામનું ખાંધવા પ્રયત્ન કરે છે અને વ્યવહાર માર્ગના ભેદેાની ઉત્થાપના થાય એવા ઉપદેશ છે તેથી તેઓ અધ્યાત્મજ્ઞાનીઓ ગણાતા છતાં ઉલટા અન્યાની સાથે લડીને અધ્યાત્મજ્ઞાન અને શુદ્ધ વ્યવહારથી પશુ દૂર થઈ જાય છે.
અધ્યાત્મજ્ઞાનથી કદી ગચ્છ બાંધી શકાય નહિ. વ્યવહાર નયને અવ લખી ટાળુ ભેગું કરતાં છતાં વ્યવહાર ધર્મ નયનું ખંડન કરવું એ વા વિધાતજેવુ છે. જૈનધમનાં ખધારણા, આચારેા, ઉપદેશ અને ગુરૂ શિષ્યના સબંધ વંદન પૂજન ત્યાદિ સર્વની સિદ્ધિ ખરેખર વ્યવહારનય માન્યા વિનાથતી નથી. ગુરૂ શિષ્યના સંબંધ, વંદન, પૂજન, યાત્રા, દર્શન, વાચનઆદિ વ્યવહાર ધર્મના આચારેને આચરતાં છતાં વ્યવહાર નયનું ખંડન કરીને નિશ્ચય ધર્મના વિચારાનુ એકાન્ત પ્રતિપાદન કરવું, એવાત કદી બનવા યેાગ્ય નથી--જે પાતાની માતાનુ સ્તનપાન કરીને મોટા થયાબાદ એમ કથે છે કે માતાનું દુધ પીવું નહિ એવાત કેમ ખને, ભલે તે પાતે દૂધ પીવાના અધિકારી નથી પશુ અન્ય બાળક છે. બાળકાને જો દૂધ પીવાનુ નિષે ધીએ તે કેવુ ખરાબ ગણુાય તેમ વ્યવહાર ધર્મનાં અનેક પ્રકારનાં આચરણ આદરીને ઉત્તમ અધ્યાત્મજ્ઞાન માર્ગમાં પ્રવેશ કરી શકાય છે, અધ્યાત્મજ્ઞાનના સ્વાદ લહીને પશ્ચાત્ અન્ય જીવેના અધિકાર યાગ્ય ધર્મોચરાના નિષેધ કરવા મડી જવું એ તો શાસ્ત્રથી શું પશુ નીતિના માર્ગથી પશુ વિરૂદ્ધ કૃત્ય છે એમ કય્યા વિના ચાલે તેમ નથી. અધ્યાત્મજ્ઞાનના જિજ્ઞાસુએ નીતિઆદિ વ્યવહારને પણ કદી ત્યાગ કરવા નહિ. શુષ્ક અધ્યાત્મજ્ઞાનની ધૂનમાં ઉતરીને બાહ્યના કર્તવ્ય વિવેકથી કદી ભ્રષ્ટ થવું નહિ, તે ઉપર એક સામાન્ય દા

Page #10

ન્ત કચવામાં આવે છે. એક સંન્યાસી અદ્વૈતવાદના જ્ઞાનની ધૂનમાં ખુબ ચઢી ગ. એક ભકતે તેને જમવાનું નેતરું કહયું. પિલા સંન્યાસીના પગ કાદવથી બગડેલા હતા. ગૃહસ્થ ભકતે કહ્યું કે સંન્યાસી મહારાજ લોટ લેઇને તમારા પગ ધોઈદે. સંન્યાસીએ કહ્યું, જ્ઞાન ગંગામાં મારા પગ ધોઈ દીધા છે. 5. હસ્થ સમજી ગયેકે સંન્યાસી બિલકુલ આચારથી દૂર થાય છે, તેણે સંન્યાસીને બોધ દેવાને માટે સંન્યાસીને અનેક પ્રકારનું મિષ્ટાન્ન જમાડયા બાદ ખુબ ભજી ખવરાવ્યાં અને તેને એક કોટડીમાં સુવાડી બહારથી તાળું માર્યું. સંન્યાસી કેટલોક વખત થયો એટલે જાગ્રત થયે અને તેણે કમાડ ઉધાડવા પ્રયત્ન કર્યો પણ કમાડ ઉગાડયું નહિ. તે તૃષાથી તેને જીવ ખૂબ આકુલ થયો ત્યારે ગૃહસ્થ કહ્યું કે કેમ સંન્યાસી મહારાજ, બૂમ પાડે છે એ સંન્યાસીએ કહ્યું કે મારો જીવ જળ વિના ચાલ્યો જાય છે. ગૃહસ્થે કહ્યું કે પેલી જ્ઞાન ગંગામાંથી જલ પી શાન્ત થાઓ. સન્યારીએ કહ્યું એમ કેમ બને, ત્યારે ગ્રહ કહ્યું કે કાદવ વગેરેને જ્યારે જ્ઞાન ગંગામાં ધોઈ નાખે ત્યારે પાણી પણ તેમાંથી કેમ નથી પીતા ? ગૃહસ્થના આવા યુભિય ઉપદેશથી સન્યાસીનું મન ઠેકાણે આવું. આ દષ્ટાન્તને સાર એટલો છે કે કદી શુષ્ક અધ્યાત્મ જ્ઞાની બનવું નહિ. તેમજ શુષ્ક ક્રિપાવાદી પણ બનવું નહિ. એટલું તે કથવું આવશ્યક છે કે ક્રિયાઓના જ્ઞાનનો ખપ કર્યા વિના કેટ: લાક મનુષ્યોએ ક્રિયા પ્રતિ પ્રવૃત્તિ કરી હોય છે પણ નીતિના સદ્ગણે તેમજ ઉત્તમ આચારોની ખામીને લીધે તેઓની ક્રિયાઓ દેખીને કેટલાક સંદિપ મનુષ્ય ક્રિયા માર્ગના વ્યવહારથી પરાક્ષુખ થાય છે. અધ્યાત્મ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરીને ધાર્મિક ક્રિયાઓનું રહસ્ય સમજતાં તે ક્રિયાઓની અધિકારી ભેદે ઉત્તમતા સંબંધી કંઈપણ શંકા રહેતી નથી. અધ્યાત્મજ્ઞાનથી સ્થળ અને સૂક્ષ્મ ભૂમિકામાં અથત અત્તરમાં અને બિહારમાં ઉત્તમ પ્રેમથી પ્રવૃત્તિ કરી શકાય છે. અધ્યામજ્ઞાનમાં સર્વ પ્રકારની શ્રેષ્ઠતા જાણીને જ્ઞાનીઓએ સર્વ જ્ઞાનીઓએ તેને પ્રથમ નંબરમાં ગયું છે.
અન્ન તેવો ઓડકાર, બાળક જેવું દુધ પીએ છે તેવું તે થાય છે. કુલવાન સારાં કુટુંબમાં કેટલીકવાર નીચ સંસ્કારોવાળાં છોકરાં પેદા થાય છે. તેમાં એક કારણ એ પણ જોવામાં આવે છે કે નાનપણમાં તે બાળકોને કોઈ હલકી જ્ઞાતિની ભાડુતી ઘાવનું ધાવણ ધાવવા મળેલું હોય છે.

Page #11

૩૨૯
कर्तव्यशील जीवन (લેખક, ભેગીલાલ મગનલાલ શાહ, મુ. ગેધાવી.)
(અંક દશમાના પાને ૧૧૩ થી અનુસંધાન.) મનુષ્યમાં ઉંચ, નીચ, બહાદુરી, બીકણુ, સુખી અને દુઃખી આદિના જે રિતિભેદ કષ્ટિગોચર થાય છે, તે ઘણેખરે અંશે ઉક્ત ગુણની હયાત વા તંગીને અવલંબને છે. દ્રઢતાને પ્રસ્તુત ગુણ મનુષ્યના વિકાસક્રમમાં એક સબળ સાધન મનાય છે. દ્રઢતા વિનાનો માણસ એક ગબડતા ઢીમચા જેવું છે. નિશ્ચયબળના અભાવે તે કઈ પણ કાર્ય કરવામાં વિજય થતો નથી. સ્વાશ્રયને ગુણ તેનામાં ખીલી શક્તિ નથી. નછવામાં નવી મુશ્કેલીથી તે પરાસ્ત થાય છે. તેનામાં હૃદયબળ ન હોવાથી, નિર્બળમાં નિર્બળ મનુષ્ય તેને ઈજા કરી શકે છે. તેનું હૃદય અનેક વહેમનું નિવાસ સ્થાન બની રહે છે; અને વાસ્તવે મનુષ્ય જાતિના મુખ્ય ગુણે
શા, વીરત્વ, નિડરતા, હિંમ્મત આદિને તેનામાં વિકાસ પણ થતો નથી. કઈ પણ ન ઉદ્યાગ આરંભવામાં તેના ભય અને વહેમના લીધે તે નવી અને અણધારી મુશ્કેલીઓ કલ્પે છે, અને પિતાના સામર્થમાં તેને અવિશ્વાસ રહે છે. આથી સાહસિકપણાને ઉપયોગી ગુણ તેનામાં ઉદ્ભવતા નથી. જનહિતનું કે આત્મહિતનું કઈ પણ મહત્ત્વનું કાર્ય તે કરી શકતો નથી. તેનું
વન નિમીલ્ય સ્વાર્થી અને પિંકપાપી બની રહે છે, તે અગતિને પાત્ર બને છે. તેનું જીવન શુષ્ક નિરસ અને નિરૂપયોગી હોવાથી કોઈને પણ તેને સહવાસ આનંદનું કારણ થતો નથી.
કે ઈ પણ નવો ઉદ્યાગ આરંભતા પહેલાં તેના યથાર્થ સ્વરૂપને અનુભવ ન હોવાને લીધે તે જેમ ઉગી મનુષ્યને દુષ્કર ભાસે અને પ્રારંભમાં તેનું સાહસ કરવાને તેનું હૃદય આનાકાની કરે, પરંતુ તેજ કાર્યને અનુકુળ તેનું મન ટેવાતાં જેમ તેને સરળ લાગે તેમ ભીરૂ નિરૂઘમી અને સુસ્ત મનુષ્યને પિતાના સામના યોગ્ય શાનના અભાવે તે તેના ભયંકર સ્વરૂપમાં દ્રષ્ટિએ પડે છે; અને તે કરવાનું સાહસ પણ તેને મૂર્ખાઈ ભરેલું જણાય છે. નિસત્વ બનેલી તેની ક્રિયાશક્તિ તેને તેના અસામર્થનાજ બેધ આપે છે. નાના વિધ મુશ્કેલીઓને તે કપે છે. અનેક વહેમને તે હદયમાં ધારણ કરે છે અને પરિણામે કઈ પણ નવિન કાર્ય પ્રવૃત્તિમાં

Page #12

જોડાવાની તેની સાહસિક વૃત્તિને નિર્મળ કરવા તેના મનનું વલણ માર્ગ લે છે.
उधम साहसं धैर्य बुद्धि शक्ति पराक्रमः
पदेते यत्र वर्तन्ते तस्माद् देवोऽपि शंकते ॥१॥ ઉદ્યમ, સાહસ, ધીરજ, બુદ્ધિબળ, સામર્થ, અને પરાક્રમ એ ષડગુ જેનામાં હોય છે, તેનાથી દેવ પણ ડરે છે. ઉદ્યમી મનુષ્ય પણ પિતાના સગો અને પરિસ્થિતિ સમજવાની કાર્ય દક્ષતા વિના કાર્ય સાધવામાં વિજયી થઈ શકતું નથી. યોગ્ય બુદ્ધિબળના અભાવે સંગેનું તેલન કરી વિહિત માગની પસંદગી કરવામાં તે ભૂલ કરે છે, અને જેમ કોઈ અકુશળ સુકાની વહાણને ખરાબા સાથે અથડાવી અગર આડુંઅવળું હાંકી નિર્દિષ્ટ સ્થાને પહોંચાડી શકતો નથી, તેમ તેને પણ પિતાના કાર્ય વહનના ઉચિત માર્ગનું જ્ઞાન ન હોવાને લીધે તે તેની સિદ્ધિમાં વિજયી થતું નથી. તે બેટી બાજુનો ચિતાર હૃદય સમક્ષ રજુ કરે છે, અને સંય ગોના અવાસ્તવિક સ્વરૂપથી દોરાઈ કાર્ય સિદ્ધિના રસ્તે સરળતાથી પહોંચી શકતો નથી. જેમ વહાણને જે માગે હંકારવામાં આવે તે માર્ગે જ તે પ્રયાણ કરે છે, તેમ જીવન પ્રવાહ પણ તેના માર્ગની પસંદગીને અવલબીને રહેલો છે. જે દિશાએ તેને ગતિ આપવામાં આવે તે દિશા તે લે છે, અને સમય જતાં તે એવો તે એક નિયમાનુસારી (Automatic). થઈ રહે છે, કે તેને તેની ગરેડમાંથી અન્ય માર્ગ વાળ મુશ્કેલ થઈ પડે છે. પ્રારંભથી મનુષ્ય પસંદ કરેલા કાર્યક્રમની મર્યાદાને અનુસરીને તેમાં તેની ઉન્નતિ કે અવનતિનો આધાર રહેલો છે. આ પ્રમાણે જે કે મનુષ્ય પિતાની પરિસ્થિતિની મર્યાદાપર વિજય મેળવી શકતા નથી, તે પણ ઉત્સાહબળને શક્તિના પ્રમાણમાં તે તેમાં ઉચ્ચ સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરી શકે છે. One needs must love the highest when ho sees it, for he who aimeth at the sky, shoots higher much than he who aimeth at the tree.
અન્ય ધર્મના વત્તા કહે છે કે મનુષ્ય આશય ઉચ્ચ રાખવો જોઈએ. જે મનુષ્ય ઉચ્ચાશયથી આકાશને તાકીને ઘા ફેકે છે, તેનો ઘા વૃક્ષ કરતાં ઉચે પહોંચે છે. દરેક કાર્ય પ્રવૃત્તિમાં તેનું શિરોબિંદુ-અંતિમ ઉચ્ચ સ્થાનજ આપણે લક્ષ્ય વિષય હોવું જોઈએ; છતાં કાર્યની પસંદગીમાં આતમ.

Page #13

૩૧
સામર્થ્ય અને ઉત્સાહ બન્નેનુ' સમેલન કરવાની અર્થાત્ મનૅનુ પ્રમાણ સચવાવાની જરૂર છે. પોતાના સામના ભાન વિનાના મનુષ્ય માત્ર ઉસા હથી દારઇ ગજા ઉપરાંતનું સાહસ માથે લે તે તેને વિમાસણું કરવાને પ્રસંગ આવે છે. આ પ્રમાણે બે કે ઉત્સાહરૂપી અશ્વને બુદ્ધિબળરૂપી લગામની જરૂર છે, છતાં ઉત્સાહ બળ કર્તવ્ય પ્રેરણામાં અગત્યનું સાધન છે. સંય શૂન્ય-લાગણી વિનાના મનુષ્ય કાષ્ટ કાર્ય કરવાના યથુષ્ટ યત્ન કરી શકા નથી. કર્તવ્ય અળ મનુષ્યની લાગણીને અનુસરે છે. જેમ કાષ્ટ મનુષ્ય અમુક વિષયમાં વિશેષ સુખ વા દુઃખ, લાભ વા અલાલ સમજે છે, તેમ તેની સકલ્પ શક્તિ ઉત્કટ રહે છે. ઘણા મનુષ્યેાના સબંધમાં એમ બનતું આપણી દષ્ટિએ પડે છે કે અમુક કાર્યક્રમમાં તે સમાન સ યેાગામાં સૂકામેલા હોવા છતાં, અમુક ઉ;સાહિ મનુષ્ય વિશેષ વિજયી થઈ શકે છે. ઉત્સાહ-બળપર મનુષ્યની કાર્યસિદ્ધિની સમીપતા અને શ્રેષ્ટતાના આધાર છે. કા પસ ંદગીની બુદ્ધિ જેમ મનુષ્યની ઉત્ક્રાન્તિમાં અગત્યનું સાધન છે, તેમ કા પ્રવાહના સાહ્ય એ તેના પેક્ષક ખારાકરૂપ છે. ઉત્સા અને નિયમિક વ્યવહાર દક્ષતા એ કાર્યની સહિસલામતીની જામીનગીરી Safety value રૂપે છે, આ જીવનના કયા સ્વરૂપમાં અર્થાત્ વ્યાવહારિક કુવા કાર્યક્રમમાં મનુષ્યના વિકાસ થવાના છે તે તેની પસંદગીની શક્તિ અને પરિસ્થિતિ નિ ત કરે છે. પસદ કરેલા કાર્ય ક્રમમાં શ્રેતા પ્રાપ્ત કરવામાં ઉત્સાહ અને અનુભવિક બુદ્ધિનું સમેલન માર્ગ સરળ કરે છે; અને કાર્યદક્ષતા અને દ્રઢતા કાર્ય સિદ્ધિ સમીપ આણે છે.
सबोध सूचक प्रस्ताविक दोहरा.
( લખનાર, શાહે. નારણજી અમરસી વઢવાણ શહેર ) માન કહ્યું તું માનવી, સુકૃત કરી લે હાલ; અટવાયા પ્રપ‘ચમાં, કોણે દીઠી કાલ. ઠાઠ માઠે ઠાલા ખા, દીપક ઝાળ ઝમાળ; અસ્ત થશે આવી અને, કોણે દીઠી કાલ. પ‘ખી ટોળું ઝાડ પર, મળી બેઠું' છે વ્હાલ; અચાનક ઉડી જશે, કાણે દીઠી કાલ.
૩

Page #14

૩૩૨.
પુષ્પ સુગંધી પમરતી, અનુપમ ફુલની માળ; નિશ્ચય નહીં જગતમાં, તેણે દીઠી કાલ. પુર ચડયું સરીતા વિષે, ક્ષક તેના હાલ; વહી જશે ભવ સાગરે, કોણે દીઠી કાલ. જે જન્મે તે જાય છે, સહુના એજ હવાલ; ચેતી ચાલે પ્રાણિયા, કોણે દીઠી કાલ. સુકૃતના શા વાયદા, સુકૃત કરવું હાલ; ગત અવસર આવે નહીં, કોણે દીઠી કાલ. ૭ એક દીન એ ઉગશે, તજ પડશે માલ; માટે પંથે માલશે, કેણે દીઠી કાલ. શ્રેમ ધરી પ્રભુને ભજે, છેડી દઈ જંજાળ; નારણુજી નેહે કહે, કેણે દીઠી કાલ. આ સંસાર અસાર છે, દીલ કરીલે ખ્યાલ; સમજ સર્વે ચાલ્યાં જશે, કેઈ આજ કાલ. ૧૦ તન ધન યોવન કારમું, જુકી જગ જંજાળ; મૂકીને સહુ ચાલશે, કઈ આજ કે કાલ. ૧૧ ગર્વ ધરીને ગાજતા, દેતા ગગને ફાળ; તે સર્વે ચાલ્યા જશે, કેઈ આજ કે કાલ. ૧૨ ચક્રવતિ નિધન ધની, વૃદ્ધ યુવાને બાળ; નિચે સહુ ચાલ્યા જશે, કેઈ આજકે કાલ. ૧૩ સર્વ ભલી જબરે ખરે, નામ જેહનું કાળ; ભક્ષ થશે તેના સહુ, કોઈ આજ કે કાલ. ૧૪ રૂપરંગ ગૃહ રામને, નામ ઠામને માલ; કાળ ક્રમે સંહાર છે, કેઈ આજ કે કાલ. ૧૫ જાતાં સહુને જોઈને, કાંઈક કરતું ખ્યાલ, હું તું એ રીતે જશું, કેઈ આજકે કાલ. ૧૬ મારૂં કહી મથતો ફરે, રાખી આળ પંપાળ; નારણુજી નિ કહે, કેઈ આજકે કાલ. ૧૭

Page #15

स्वप्नसृष्टिनी सत्ता.
(કલ્પિત. ) --વંટા નાશી (નિવાર-સાન.) વૃદ્ધાવસ્થામાં એક ચોમાસાની રાત્રિએ ધનશેઠ પોતાના શયનગૃહમાં નિદ્રાવસ્થામાં પ્રવર્યા હતા. હદયમાં નિશ્ચિતતા હતી અને તેને કંઈક આભાસ મુખઉપર નિરીક્ષણ થતા હતા. આવી રીતે શાંતિ પ્રસરી છે પણ તે ઝાઝીવાર ટકી નહિ. એકદમ હદય ઝબક્યું અને તેને ધકકો મુખ અને નેત્રને પણ લાગ્ય-કણું પણ સાવધ થયા. વાંચનાર ! શું થયું ? આકાશ માં એક વિદ્યુતને ચમકારો થયા અને તેજ ક્ષણે–જબરે કડાકો થયે, જેના અવાજે અંતર્ગતપણે કર્ણનલિકામાંથી હૃદયમાં પ્રવેશ કર્યો અને તેજ પળે હદયમાંની નિકા-દેવીને પરાજય કરીને વિચાર–પરંપરાએ ત્યાં-- આગળ પિતાનું વતંત્ર શાસન સ્થાપ્યું.
“ અરે ! આ શું !”
ક ઉપદેશક બનાવ” મુખે હદયને પૂછ્યું. “ તેમાં ઉપદેશક સત્વ શું આવ્યું ?”
હદયે ઉત્તરમાં વિચાર–પરંપરાને જ આશ્રય લીધો. “ આ વિજળીના ચમકારાઓની તુલ્ય આ સર્વે અન્ય વસ્તુ અમુક વખતને માટેજ નિર્માણ થએલી છે. આ ગડગડાટ તુલ્ય સર્વ કઈ અન્યવહુથી મદમાં ગર્વ થઈને
કેલા સાંઢની પેરે ગડગડાટ કરે છે તે ગડગડાટ–નિમિત્ત વસ્તુઓના-અ. સ્તિત્વસૂધી–રવ૫ સમયને માટેજ છે. હા ! તેમ છે છતાં પણ પ્રાણી, માત્ર પિસા પ્રાપ્ત કરવા પાછળજ મંડ્યા રહે છે તેનું કારણ શું ? ઠીક ! અન્ય પ્રાણીતો છામાં આવે તેમ વર્તે પણ મારે શું કરવું ? ”
આ પ્રશ્ન ઉદભવતાંજ શેઠજી તરંગ વમળમાં તણાવા લાગ્યા-જુદયમાં અનેક વિચારો ઉયા. ઘડી થઈ, બે ઘડી થઈ, પણ શેઠના વિચારોને પાર ન આવ્યો. અને થાકીને પોતે પુનઃનિદ્રાનું આવાહન કરવા લાગ્યા, પણ તે ગાઢ નિદ્રા ન હતી. શેઠજી સ્વનિસૃષ્ટિમાં તરવા લાગ્યા, વેરાન જંગલમાં ગમન કરવા લાગ્યા, ધા-તૃપાશ્રમ વિગેરેથી આકુલવ્યાકુલ થવા લાગ્યા. માર્ગમાં ઘણે અંતરે કઈ કાઈ ઝાડ આવતું હતું. કંટાળીને ઘણે દૂર એક ઝાડ હતું ત્યાં બેસવાનો નિશ્ચમ કર્યો. અત્યંત શ્રમથી સમીપે જતાં જ

Page #16

તે ઝાડના મધ્ય ભાગમાં સેનાની તેની ઉપર સુંદર અને મોટા અક્ષરથી કંઇક લખાણ લખેલું જોયું. શેઠ તે વાંચવા લાગ્યા.
શું પુરૂષાર્થની પરિસીમા પૈસાની પ્રાપ્તિમાંજ સમાયેલી છે ?”
શેઠ અફસોસ કરવા લાગ્યા. “ અરે ! મેં મારું સઘળું જીવન માત્ર પસાપ્રાપ્તિમાં ગુમાવેલું છે. પરજીવને દુઃખથી પીડાતા જોઈને સુખદાનના ઉપ સાધવામાં ધન વ્યય કર્યું નથી પણ ઉલટું કપટાદિથી વિશેષ મેળવવા પ્રયત્ન કર્યો છે.”
એટલામાં શેઠની નજર તેની નીચેની બીજી તખતી ઉપર ગઈ, તેમાં પ્રથમ તખ્તીને લગતું જ વર્ણન હતું. શેઠ તેને વાંચવા લાગ્યા.
“ ધન-પ્રાપ્તિમાંજ પુરૂવાની સાફશ્યતા સમજનારા #દ માનવી ! શું તું મનમાં એમ ધારે છે કે ધન પ્રાપ્ત કરવાથી જ હું સર્વ સુખને પ્રાપ્ત કરી શકીશ ? શું તું મનમાં એમ ધારે છે કે ધન સદા અવિનાશી છે ? શું તું મનમાં એમ ધારે છે કે આ જીવન-પ્રાપ્તિ ધન-પ્રાપ્તિને અને થેંજ છે ? અર્થાત પિતાના જીવનમાં પુરૂષાર્થની મર્યાદા ધનપ્રાપ્તિમાંજ છે ? નહિ ! નહિ ! અને તેમ છતાં પણ તું વિચાર કરો કે છંદગાનીમાં સદા માત્ર ધન પ્રાપ્તિમાંજ મા રહીશ તે તેની સાફપતાને અનુભવ કયારે લઈશ ? પણ નું વિચાર કર કે ધન કદાપિ અવિચલિત છે નહિ અને થઈ શકવાનું પણ નથી, પણ તું વિચાર કર કે આ જીવન-પ્રાપ્તિ માત્ર ધનપ્રાપ્તિને અર્થે જ હોય તે પશુ ને તારામાં શું ફેર છે કારણકે જ્યારે તું અને જનું હિત કરવાને પ્રવર્તતે હોય ત્યારે જ તું પશુથી ઉત્તમ થઈ શકશે. પૂર્વભવમાં તે પરહિતકારી કર્મો આચર્યો હશે તેથી તેને એવા કર્મો વિશેષ કરવાને માટે જ આ માનવ-જીવન પ્રાપ્ત થયું છે, માટે તું પિતાનાં ઉન્નતિકારક કાર્યો સાથે જ પરને ઉન્નતિકારક કૃત્ય આચરીને તે જીવન સફળ કર; કારણ કે
यस्मिञ्जीवति जीवन्ति बहसः स तु जीवतु ॥
काकोडाप किं न कुरुते चञ्जा स्वोदरपूर्ण ॥ १ ॥ - જેના જીવવાથી ઘણું પ્રાણુઓ જીવે છે તે ભલે જીવો, બાકી તે કાગડેએ પિતાનું પેટ પિતાની ચાંચથી ભરે છે તેમ–મહત્તવ શું ?
આ વાંચતાં વાંચતાં શેઠનું મન આર્ટ થઈ ગયું, પ્રતાપ ધૂમાડામાં ગટાઈ ગયા, વિચાર–સંકલનામાં સંકળાઈ ગયા, વિચારમાં ને વિચારમાં શેઠ

Page #17

૩૩૫
ત્યાંજ બેસી ગયા. કેટલાક સમય વ્યતીત થવા પછી એકદમ એક ન. વીન વિચાર સૂઝી આવવાથી શેઠ કમાનમાંથી બાણુ છૂટે તેમ એકદમ ઉભા થઈ ગયા, પશ્ચાત્તાપને પરાસ્ત કર્યો, વિચારને વેગળે મૂક્યા, પિતાને પુરૂપાર્થ અન્યજીવના હિતમાં ગુમાવવાનો નિશ્ચય કર્યો.
શેઠજી આનંદ સૃષ્ટિમાં તરવરવા લાગ્યા, સ્વપ્નાવસ્થા શમી ગઈ અને તે જ ક્ષણે જાગ્યવસ્થાને નવીન જીવન પ્રાપ્ત થયું. પ્રાતઃકાલ થયો હોવાથી શેઠ પિતાના નિત્યકર્મમાં સામેલ થયા.
શેઠે પછી પિતાનો નિશ્ચય કેવી રીતે અમલમાં મૂક્યો તેનું વિગતે રવરૂપ ઉદેશને અનુસરીને નહિ હોવાથી અહિ દેખાડવામાં આવતું નથી પણુ વાંચનાર ! સારાંશને મગજમાંથી કદ પણ સરકી જવા દઈશ નહિ.
गृहस्थाश्रम शाथी उत्तम शोभी शके ? (લેખક, શેઠ, જેસીગભાઈ પ્રેમાભાઈ મુ, કપડવણજ.)
( અનુસંધાન અંક દશમાના પાને ૩૧૧ થી) જો તમે જાતે વ્યાપાર કરવાની સ્થિતિમાં ના છે તે તમારા પૈસા કોઈ નિર્ભય સ્થળે મુકીને તમારા વર્તમાન ઉદ્યોગજ કર્યા જવું એ અધિક લાભપ્રદ છે. પૈસાને કયા ઉપગમાં નાંખવા તે તે જાતે જ બુદ્ધિપૂર્વક વિચાર કરી નિર્ણય કરી સાવધાનતાથી વ્યાજે મુકવા જોઈએ. જે વધુ હિંમત ન હોય તે સરળ રસ્તો એ છે કે કોઈ સરકારી બેંક પિસ્ટ
ઓફીસ વા કોઈ સારી દેશી બેંકમાં વ્યાજે મુક્વા જોઈએ અને તેથી પણ વધુ બની શકે તેમ હોય તે કઈ તમારા અનુભવી સારા સંગ્રહસ્થને ત્યાં મુકવા. તમે જે તમારી બુદ્ધિને વધુ ઉપયોગ કરી બીજાં સારાં સ્થળ શોધી કહાડી શેરાદિમાં તમારા રૂપીઆ રેકશે તે અધીક લાભ છે પણ તે કરતાં પહેલાં સાવધાન રહેજો કારણ કે આજકાલ એવા ઘણુંજ ડંભી પ્રસ્પેકટસ નીકળે છે કે જેમાં પૈસા નાંખવાથી આપણને નુકશાનજ થાય છે અને પસ્તાવો કરવો પડે છે. આવું ન થાય તેને માટે પૂર્ણ સાવધાન રહેવાની અગત્યતા છે.
વિપત્તિ એજ સુખ દેનાર સાધન છે કારણ કે જે મનુષ્યોએ વિપત્તિ સહન કરી નથી તેનામાં વૈદિ ગુણે આવેલા હતા નથી અને વ્યાપારમાં તે ધર્યાદિ ગુણોની અત્યંત આવશ્યક્તા છે. ઉદ્યોગથીજ લક્ષ્મી પ્રાપ્ત

Page #18

થાય છે. તમને ક્રાઇ અમુક વેપારમાં લાભ ન થાય તે! તેથી હબક ખાદ્ય જવા જેવુ નથી પશુ પુનઃ પ્રયત્ન કરવાના છે. એક આગ્રહુથી તેની પાછળ મય! રહેવાનીજ જરૂર છે તેથી ધન પ્રાપ્ત થાય છે. પશુ રોડીરાંડની પેઠે હાય હાય કરી બેસી રહેવાથી ધન મેળવી આ દુનીયાનાં અમર્યાદ સુખને લાભ લઈ શકાય તેમ નથી માટે નીષ્ફળતા પ્રાપ્ત થતાં પૂનઃ પ્રયત્ન કરવાને છે. આથી વધુ ખીજી અન્ય રીતે ધન પ્રાપ્ત ખીજા કયા ઉપાયેી ધન પ્રાપ્ત થાય છે તેનુ રજુ કરૂ છું.
થાય છે. અને એવા અધીક ખ્યાત આગળ
તત્ત્વવિઘા, અધ્યાત્મ વિદ્યા કે જેને પાશ્ચાત્ય લોક! “ સાઈકોલોજી ( Psychology ) કહે છે તે પૂર્વે માપા ભારત વર્ષમાં જેટલી ખેડાઇ હતી તેટલી અન્ય દેશમાં હજુ પણ ખેડાઇ નથી એ વીંધાનાજ ખળે પૂર્વ આપશે! ભારત વર્ષ સુખના શીખરે પહાંચેલ હતો એટલુંજ નં પડ્યું પ્રવૃત્તિના શીખરે પણ સ્થપાયેલું હતુ. એવુ' તીહાસ વીગેરે પુસ્તકાથી સિદ્ધ થાય છે. શરીર બળ, આર્થીક બળ, કળા ખળાદિમાં ભારતની પ્રજાએ એટલી તો ઉત્તમ સ્થીતિ દર્શાવી હતી કે માજની પ્રશ્ન તેને કાલ કાપીત ગણી સાચી હોય તેમ સ્વીકારતી નથી પણ હાલમાં ત્યારે પાશ્ચાત્ય વિદ્રાન કાંદ રજી કરે છે ત્યારે તો તરતજ આજની પ્રજા સ્વીકારવામાં વીલંબ કરતી નથી. પૂર્વે જે આપણું હતું તેનુ સાધન કરવાથીજ પાશ્ચાત્ય લોકે આટલું બધુ કરી શકે છે. ભારતવર્ષની પૂર્વની ઉાિંત નાશ પામી છે. એટલુજ નહી પણ તત્ત્વ વિદ્યાનું પૂર્ણ જ્ઞાન મેળવનાર મનુષ્યેા પણ મારે આપણી પ્રજામાં ભાગ્યેજ મળી આવે છે એટલે કે કેટલાકે તે વીદ્યાનું રહસ્ય જાણુવા પ્રયત્ન કરે છે પણુ તેવા સંકડે એકજ હાય એમ માલુમ પડે છે. આજે સાધુઓનુ ઝુડેઝુંડમા ભારતમાંથી મળી આવે છે પણ તે વિદ્યાનુ` રહસ્ય સમજનાર અને સમજી તે વડે ઐીક અને પરમાર્થીક હિત કરનારની સખ્યા તા સમુદ્રમાં બિંદુ માત્ર છે.
29
બાહ્ય વન ગમે તેટલાં સારાં અને શૌય હેય પણ આત્મીક ધન મેળવવાની જરૂર છે. વળી આપણા મુત્રકારે કહી ગયા છે તેમ જ્ઞાનક્રિયા થામ્ મોક્ષમાર્ગ: એટલે કે જ્ઞાન ને ક્રીયા એ બન્નેથી માક્ષ માર્ગ લઇ શકાય તેમ છે, નહી કે એકલા જ્ઞાનથી વા એકલી ક્રીયાથી પશુ નથી. મન, સુખ દુઃખનું કારણ છે, એમ સ કાઇ આલે છે પશુ પેાતાને આવેલ દુઃખ ટાળવામાં તેના ઉપયેગ કરે તેને ધન્યવાદ ઘટે છે,

Page #19

8 SE
આ
પશ્ચિમના લેાકેા કેટલાક વખત થયાં. આ વિદ્યાનુ રહ્યુસ જણાવવા તેની પાછળ મથે છે તેપણ પૂર્વે આપણે જેટલે અનુભવ મેળવ્યેા હતા તેટલા તે લાંકા મેળવી શક્યા નથી. તે મા વિદ્યાના અભ્યાસ કરી વ્યવહારીક તેમજ પરમાર્થીક ઉભય માર્ગમાં ઉપયેગ કર્યા લાગ્યા છે. જે કે પૂર્વે અહીંની પ્રજાએ જેટલી તે વિદ્યાને ખેડી હતી તેના હજુ સામા ભાગમાં પણ તેઓ ખેડી શક્યા નથી છતાં પશુ આજે તેએની કેટલી ઉન્નતિ થએલ ભાસે છે.
પશ્ચિમાન્ય પ્રા મોટે ભાગે પ્રવૃત્તિનાં સુખને ઇચ્છનાર હેાવાથી તેએ આ વિદ્યાને બળે પેાતાની વ્યવહારીક ઉન્નતિ સાધી શકયા છે એમ સ્પષ્ટ થાય છે. પૂર્વે જે આપણું હતું તે હવે આધુનીક સમયમાં આપણે તેમની પાસેથી શીખવાનું છે એમ ઘી ઘણી રીતે શ્વેતાં દેખાઈ આવે છે. ભલે તે રીતે પશુ જે આપણી પ્રન્ન તે વિદ્યાના અનુભવ લેવાને પ્રયત્ન કરતી રહે તે એ વાત આનંદકારક ગણુાય. ને આપણે આપણા જુના રહસ્યને પરીથી ખેડી ઉચ્ચ સ્થીતિમાં લાવો મુકીએ તે ઐીક અને પારલોકીક સુખ પ્રાપ્ત કરી શકીએ તેમ છીએ. આથી એમ તા સિદ્ધ્જ થાય છે કે દરેક મનુષ્યે તે વિદ્યાનુ રહસ્ય જાણવું એ લાભપ્રદ છે.
તત્ત્વવિદ્યાથી વ્યવહારીક ઉન્નતિ નથી થતી એમ કહેનારને ની. ચેના દૃષ્ટાંતથી સિદ્ધ થશે. પૂર્વે આપા આ ભારતવર્ષ ઉપર દ્વારીકા જેવી નગરી સાનાની સભળાય છે તેા તેવી સાનાની નગરી ખનાવનાર પુરહેામાં એવું બીજું કયું બળ હતું કે જે બળથી આવી આશ્ચર્યકારક ચીન્ને ખની શકતી હતી. આ બળ એકજ હતું કે જેને તત્ત્વવિદ્યા કહેતા હતા. તે વિઘાના બળેજ આપણા દેશના ધણા સમથ પુરૂષોએ અનેક વૈભવ વિગેરે મેળવ્યા છે. તેમજ આપણા પૂના આચાર્યોએ પણ સિદ્ધ કર્યું હતું, એમ શાદિ ગ્રન્થાથી સમજાય છે. વધુ ન · જતાં હું એટલુંજ કહીશ કે હાલ થે!ડાક વખત પહેલાં થયેલ મહાન પડીંત શ્રી યશે.વીજયજીએ પણ એ વિદ્યાનુ રહસ્ય જાણવા ઘણાજ પ્રયત્ન કર્યો છે.
આ કચન સત્ય છે. એવુ જાણુવાને માટે તેમાં મન ખેડી પ્રયત્ન આદરવાની જરૂર છે અને આવેા પ્રયત્ન જે કરશે તેની સત્યતાના તરતજ અનુભવ થશે. ધનને પ્રાપ્ત કરવામાં હાલમાં પાશ્ચિમાત્ય વિદ્વાના થયા નિયમાના અભ્યાસ કરે છે તે બાબતનુ મારે તમને ધ્યાન આપવુ એ એક એ કે તે નિયમ અપૂર્ણતાવાળા હશે તે પણ જયાં સુધી અન્ય કાએ પૂર્ણતા

Page #20

૩૩.
વાળા નિયમેનુ પ્રકાશન કર્યું નથી ત્યાંસુધી તેપણુ લાભપ્રદ છે, તેં કે પૂ. તાવાળા નિયમ આપણી પ્રજા પ્રકટ કરે છે તાપણું હજીસુધી તેના કાર અભ્યાસ કરતું નથી તેમજ તેને કઈ ઐહીકવા અલૈકીક સુખની પ્રાપ્તી કરવાને માટે યાજતું નથી. આપણાં સ્ત્રી પુરૂષો બે કે પરમાત્માનું નીકટના રહસ્યનું જ્ઞાન થે!ડા ઘણા અંશે જાણે છે પશુ તેને પ્રયત્નમાં મુકવાનુ તેને કરીન ભાસે છે. પ્રયત્નને વેગળે મુકી ને ઉદ્દેણ કરવામાં આવે તે તે ઉપર કહેલાં બન્ને સુખની પ્રાપ્તી ઘણી સરલતાથી કરી શકે. પશુ પ્રયત્નની ખામીને લેઇ આ બધું મેળવી શકાતુ નથી. વળી તે પ્રયત્નમાં કયી પ ્તિસર મુકવું તેનું ગાન પણ આપણાં સ્ત્રી પુરૂષો મેળવતાં નથી અને તેમ તત્ત્વવિદ્યા સર્વે શ સિદ્ધ થઇ રાતી નથી વળી યથાર્થ ઉપદેશક ગુરૂએને અભાવ છે. તેથીજ આપણી પ્રજા વિશેષ અધકારમાં છે કારણ કે આપણામાંના ઘણા ખરા મુની મહારાને તે ક્રીયાનેજ ફક્ત મુખ્ય સ્થળ આપે છે અને જ્ઞાનની એછી અગત્યતા સ્વીકારતા હાય તેવુંજ ધણેખરે ભાગે જોવામાં આવે છે અને વળી તે તત્ત્વવિદ્યાનુ નાન મેળવવા પણ પ્રયત્ન કર્તા નથી અને તેથીતેા જાણે મોટા અન થશે એમજ તેઓ સમજતા હોય એમ માલુમ પડે છે અને જ્યારે આપણા ગુરૂમુની મહારાજે કે જે આપણા ઉપદેશક ગુરૂ તરીકે છે તેનું જ જ્યારે આમ છે તે પછી આપણી ઉન્નત ક્યાંથી સભવે. જ્યાં પ્રથમ પગથીયું કે જેનાવડે આપણે આગળ ચઢી શકીએ તેમ છીએ તેજ બરાબર નથી તે પછી આપણે આગળ ક્રમ ચાલી શકીએ તેમ છે એટલે તેમમે હાલના જમાનાના વિચાર કરવા બેએ અને જ્ઞાન મેળવવા તરફ્ વધુ પ્રયત્નશાલી થવાની જરૂર છે.
જેમ આ દેશમાં ઉગેલું રૂ વિલાયત જઇ અત્યંત સુંદર રૂપ ધરી તે વસ્ત્ર બની પાછું આપણુીજ પાસે આવે છે તેમજ અહીંનીજ તવિવ ઘાના નિયમેા પાશ્ચિમાત્ય દેશમાં જઇ નવુ રૂપ ધરી આપણી પાસે આવ્યા છે અને તેને જે ખરેખર સદુપયેળ કરવામાં આવે તે તે સુખને આ પવા વાળા છે. પરદેશી વસ્તુઓના બહિષ્કાર કરનારને આમ જાણી ભડકવાનું નથી કારણ કે જેમ આપણા દેશની સેનાની ખાણેામાંથી નીકળેલ માટી કચરાવાળુ સાનુ વિલાયતમાં જઇ સા* થઈ પરદેશી રાજમુદ્રા અંકીત થઈ આવતાં પરદેશી છે એમ માની તેને જે આપણા ભંડારમાં સ્વીકાર કર્ વામાં ન આવે તે આપણે દરીદ્રી થઇએ તેમ છીએ, તેજ માફક અહિષ્કાર ના કલ્યાણુ કારણ હેતુ સમજીને જે તે હેતુ સિદ્ધ થતા હાય તેમજ તેને મા

Page #21

૩૩૯
દર સત્કાર આપે જોઈએ એ વિવેકીનું કર્તવ્ય છે. અન્યથા–“મારી માએ કહ્યું છે કે રાત પડે ત્યાં વાસે રહેજે” એ વાક્યમાં રહેલ રહસ્યને વળગી રહેનાર મુખ મનુષ્યની માફક જ આપણી ગણના થાય છે.
ઉત્તમ ફળ વેચવા બેઠેલ કે મનુષ્યને કેાઈ ગ્રાહક પુછે છે કે આ ફળ બગડેલું તે નથી? તેને જેમ એકજ ઉત્તર હોય છે કે જુઓ અને ખાતરી કરે. તેજ માફક આ વિચારો ટાઢા પહેરનાં ગપ્પાં તે નથી. એમ પુછનાર મનુષ્યને એકજ ઉત્તર બસ છે કે પ્રયત્ન આદર અને અનુભવમાં મુકે. બુદ્ધિને ખીલવવા માટે તત્વજ્ઞાનની કુંચી નથી પણ આ ધન પ્રાપ્ત કરવા નીયમોની કુચીઓ છે. યોગી મહાત્માઓને માટે તો આમાં કાંઈ વધુ નથી પણ વ્યવહારમાં સુખ ઇચ્છનાર મનુષ્યને માટે આ વિષય ઉપગી છે.
કાંઇ વધુ નથી માની કરી , કુચીએ નથી અને અનુભવમાં
પ્રિય વાંચક ! ખાવાને અને, પહેરવાનું વસ્ત્ર પ્રાપ્ત કરવા માટે વિગેરે આ દુનીયામાં વીધ વીધ સુખની પ્રાણી અર્થે અત્રે લખાય છે, અનુભવતુલ્ય સમર્થ પ્રમાણુ બીજું એક પણ નથી માટે અનુભવ લો અને ખાત્રી કરે. પૂર્વે કહી ગયો છું કે ધનવાન થવાનો સર્વને અધિકાર છે તે પછી ધનવાન થવાની ઈચ્છા કરવી એમાં ભુલ ભરેલ નથી. મન અને આત્મા બન્નેને અનાદાર કરીને એક શરીરની ઉન્નતિ કરવાથી કાંઈ જીવન પૂર્ણતાવાળું નથી તેમજ શરીર અને આત્માને અનાદર કરી એકલું બુદ્ધિબળ કેળવવાથી કાંઈ સર્વ પ્રાપ્ત થતું નથી. સંપૂર્ણ જીવન તો ત્યારેજ પ્રાપ્ત થાય છે કે જ્યારે મન, શરીર અને આત્માને વિકાસ કરાય ત્યારેજ જીવન પૂર્ણતા વાળું થયું એમ કહેવાય. ધન મેળવવાની ઈચ્છા કરનારને કાંઈ ધન આવી જતું નથી પણ જ્યારે ધન પ્રાપ્ત કરવાનો પ્રયત્નશીલ થવાય ત્યારેજ ધન પ્રાપ્ત થાય છે.
ધન પ્રાપ્ત કરવાની દર થવી તેમાં કાંઈ નવાઈ જેવું નથી કારણકે શું ખાવાની ઈચ્છાને આપણે પાપ માનીએ છીએ તે પછી ખાવા વગેરેનું પ્રાપ્ત કરવામાં જે સાધને રચીએ તેમાં શું પાપ માનવું જોઈએ ? નહી જ. શું, ધન, ખાવાનું, વસ્ત્ર, ઘર વિગેરે જીવન નિર્વાહ પદાર્થો મેળવવામાં મદદગાર નથી થઈ પડતું ? પિતાના પ્રતિપાત્ર મનુષ્યને તેમને ઈશ્કેલ કાંઈ ચીજ આપવાથી તેમને સુખ છે તેમજ પોતાના મનને આનંદ થાય છે આવી આવી અનેક ક્રિયાઓમાં ધનજ સાધનભુત છે તે પછી ધન પ્રાપ્ત કરવાની ઇચ્છા થવી તેમાં કાંઈજ છેટું નથી.

Page #22

૩૪૦
એ એક કુદરતી નીયમ છે કે સર્જાતીય કાણુ સજાતીય ફળને ઉત્પન્ન કરે છે. આમાં જે જે કારણો દર્શાવવામાં આવ્યાં હશે તે તે તેવાંજ ફળને દર્શાવનાર થઇ પડશે, તે સ્રો પુરૂષેા તન મન દઇ ઉદ્યોગ આરંભશે તા અમુક ઉદ્યાગ કરવાથીજ ધનવાન થવાય છે તેવુ કાંઇ નથી પશુ ગમે તે પ્રકારના ઉદ્યાગ કરવાથી ધનવાન થવાય છેપણુ એટલું તે નક્કીજ છે કે તમને જે ધંધા વધુ પસદ હાય તે ધંધામાંજ વધુ ધન પ્રાપ્ત થઈ શકે તેમ છે કારણુ તે તમારા સ્વભાવને અનુકૂળ હોય છે તેથી તમે તે ધંધા પાછળ વધુ મન દઇ કામ કરી શકે છે. જે સ્થાનમાં પૈસાની લેવડદેવડ કરનાર મનુષ્યા વસેલ છે તેવા સ્થાનમાં વ્યાપાર થઇ શકે તેમ છે.
એટલે કે દરેક ધન પ્રાપ્ત કરવા ઈચ્છનાર મનુષ્યે લક્ષમાં રાખવાનું છે કે જે સ્થાનમાં પૈસાને લેવડ દેવડ થઇ શકે છે તે સ્થાનમાં જઈને વ્યા પાર કરવા ભેએ કારણુ વ્યાપારમાં દરેક વખતે પૈસાની જરૂર હોવાથી આવી લેવડ દેવડથી તે દૂર કરી શકાય તેમ છે. વળી તે સ્થાનમાં જે ધા વધુ અનુકુળ હાય તે ધંધા કરવાની જરૂર છે કારણુ જે થાનમાં જે જાતના બજાર સારે હાય તે જાતતાજ તે આપણે વેપાર કરીએ તે તેમાં ફત્તેહ મદ થઈ શકીએ છીએ. આ બધું અગત્વનું જ છે છતાં પણ કારક વખત બને છે કે આવાં અનુકુળ સાધન પ્રાપ્ત થયા છતાં પણ ધન પ્રાપ્ત થઇ શકતુ નથી તે! તેમાં આગળ કહી ગયા છીએ તેવા ગુણ ન દેવાની ખામીને લીધેજ આવું ખને છે તેથી તેવા ગુણા પ્રાપ્ત કરવા એજ પ્રથમ અગત્યનુ જ છે.
-
તમારી પાસે પૈસા નથી અને તેથી ધનવાન ન થવાય એમ નીરાથ બનવાની જરૂર નથી કારણ કે એ તમે અમુક નીયમીત રીતે કામ આર ભશા તેા વીના પૈસે પણ તે ધંધામાં ધનવાન થઇ શકશે. તમે ભલે દેવા દાર હા, તમારે વવશીલા ખીલકુલ ન હેાય પણ જો અમુક નીયમે કામ કરવામાં આવે તે પણુ તમે પૈસા પ્રાપ્ત કરી કીર્તિ મેળવી શકે તેમ છે. જે પધા તમે હાલ ફરતા હૈ । તેજ પધામાં અને જે સ્થળમાં હાલ તમે રહા છે તેજ સ્થળમાં ધનવાન કરનાર નીયમનુ જો જાતે પરીપૂ પાલન કરશે। તે તમે! ધનવાન થા તેમાં કાંઇ આશ્ચય નથી. તમે ગમે તે સમયે ધન પ્રાપ્ત કરી શકવાના, કારણ કે કાંઇ તે સમયના કાએ ધૃજારે લીધેલા નથી. તેમજ તે મેળવવા માટે કાંઇ અમુક વખતની અગત્યતા નથી. કારીગરા ને મજુરા પણ તે નીયમીત પદ્ધતિ પ્રમાણે કામ કરે છે તો તે

Page #23

3Y9
પણ તેઓ જેવી સ્થિતિમાં હાલ હેાય છે તે સ્થીતિથી ચઢીઆતી થી તને પ્રાપ્ત કરે છે પણ નીયમે જાણવાની ખાસ જરૂર છે. જગતમાં ધન ઓછું છે માટે કેટલાક માણસોએ ગરીબ રહેવું જોઈએ એવો કોઈ નિયમ નથી. સધળાને પુરૂં થઈ રહે તેના કરતાં પણ જગતમાં વધારે ધન છે. રાજમહાલય જેવા મહાલયમાં પ્રત્યેક કુટુમ્બ રહી શકે તેટલું ધન જગતની અંદર ભરેલ છે અને એવું સાધન આ એકલા આપણું ભારતમાંજ રહેલ છે એમ સ્પષ્ટ ભાસે છે તે હવે તેવા સાધન અને નીયમજ પ્રત્યેક મનુષ્ય જાણવાની જરૂર છે. ઉકર્ષકર વિદ્યાવડે કરીને આ દેશમાં કપાસ, શણ, ઉન એટલું બધું ઉત્પન્ન થઈ શકે તેમ છે કે એકલા તે વડેજ પ્રત્યેક કુટઆ મિટા બાદશાહના ગઢ જેવાં વસ્ત્ર સજી શકે તેમ છે. તેથી આહારના એટલા બધા પદાર્થો ઉત્પન્ન કરી શકાય તેમ છે કે તે વડે પ્રત્યેક ઘર બત્રીશ પકવાન અને જાત જાતની રાઈ જમી શકે. તે પણ નહીં કે એક વર્ષનેજ માટે પણ જોઈએ તેટલા સમય સુધી પહોંચી શકે તેમ છે,
આ વિગેરે બાબતોથી એમજ સિદ્ધ થાય છે કે જગતમાં દરેક મનુ. ધનવાન થવાને અધીકારી છે અને તે નિયમથી જે કામ કરે છે તે ધનવાન થાય છે. તે ધનવાન થઈ આ દુનીયાના વિધવિધ સુખ ભોગવી શકે તેમ છે. વળી ધનવાન હોવાથી તેને વ્યવહારમાં વધુ લક્ષ દેવું પડતું નથી. પણ સરળ રીતે તે પિતાને વાર ચલાવી શકે છે. તેથી તે બાબતમાં નીશ્ચીત થતાં પિતાની તરવવિદ્યામાં વધુ લક્ષ દઈ શકે છે અને તેનું રહસ્ય જાણું પરકી સુખને માટે પણ સામગ્રી કરી શકે તેમ છે ને વળી તેટલું કરી બેસી ન રહેતાં આગળને આગળ વધતાં મક્ષ પયતનાં સુખને પ્રાપ્ત કરવા માટે તૈયાર થઈ શકે છે. જે ગૃહસ્થાશ્રમ ઉત્તમ પ્રકારનો હોય તેજ આ બધું થઈ શકે છે.
આથી એમ તે સમજાય છે કે ગૃહથી દરેક મનુષ્યને ધન થવાની અગત્યતા છે, વળી ગુરથાશ્રમ ઉંચ્ચ હવામાં ઉત્તમ ગુણે, વ્યાપાર કીર્તિ વગેરેની જે અગત્યતા છે તે કેવી રીતે પુરી પાડવી અને ગૃહસ્થાશ્રમ કેમ થઈ શકે તે વગેરે રહસ્યનું જ્ઞાન જાણવાની અગત્યતા વિગેરે દરેક વસ્તુ સ્પષ્ટ સમજાઈ ગઈ હશે. આથી વધુ વીવેચન કરવાની અગત્યતા જોતાં હવે એક બાબતમાં હું છેલ્લું તમારું ધ્યાન ખેચું છું. આ એક બાબતથી હું આશા રાખું છું કે મારા પ્રિય વાંચકોને કંટાળે આવશે તે નહીં જ, પણ ધ્યાનપૂર્વક વાંચી તેમાંથી ગ્રાહ્ય ગ્રહણ કરી પિતાનું સાર્થક કરશે. હવે તે બાબત એજ છે કે લક્ષ્મીનો સદ્ધપયોગ કરવો

Page #24

૨૪૨
જોઇએ. કારણ કે ઉચ્ચ ગૃહથાશ્રમમાં તે ગુણુ પ્રધાનપદ ધારણ કરે છે. જે મનુષ્ય લક્ષ્મીને સદ્ઉપયાગ કરતા નથી તે તે ગૃહસ્થની પદવી ધાર કરવાને લાયકજ નથી. જે પેાતાનુ ધન પેાતાના ન્યાત લકાના ઉદ્ધાર કરવાને અને એવાં બીજા અનેક શુભ કાર્યોમાં વાપરતા નથી તેએ ગૃહસ્થતા નહી પણ કનીષ્ટ કહેવાય છે. જે મનુષ્યમાં પરેપકાર વૃત્તિ હાય છે. તેવાજ મનુષ્યા લક્ષ્મીના સદ્ઉપયોગ કરી શકે છે માટે ચ્યા બાબતમાં દરેક મનુષ્યે પાપકાર વૃત્તિ રાખવી જોઈએ. એવું સિદ્ધ થાય છે. તે હવે છેલ્લે દરેક મનુષ્ય પર પકાર વૃત્તિવાળા થવાની અગત્યતા છે. આપણે પણ તે ગુણ્ ઉપર વધુ વિચાર કરશું. પરેાપકાર વૃત્તિવાળાએજ લક્ષ્મીને સદ્ઉપયેાગ કરી શકે છે. કુદરતમાં મોટામાં માટે ગુણુ જ દૃષ્ટિએ આવતા હાય તે તે પા પકાર ત્તિજ છે. જેમાં કુદરતની અવધીક સત્તા જામેલી છે તેમાં કુદરતે પા પકારવૃત્તિને ગુણુ અધીક ખીલાવેલા દૃષ્ટીએ આવ્યાં કરે છે. દાખલા તરીકે ગુલાબપર કુદરતની સત્તા છે અને સુવાસ આપી પારકાના મનમાં આનઃ ઉીઆ ઉપજાવે છે.
આપણે ઉદય પણ કુદરતને અનુકુળ વર્તવાથી થાય છે તો આ પાપકાર વૃત્તિ જેવા ગુણુને વધુ કેળવવાથીજ આપણે કુદરતને મદદ કરી શકીએ તેમ છીએ. આથી જેને આપણે ઉય ઇચ્છતા હાઇએ તે આપણે પાપકારી બનવાની પ્રથમ આવશ્યકતા છે. જેમ કુદરતમાં પરાપાર વૃત્તિ છે પશુ તે માટે તે નિરાભિમાની છે, તેજ પ્રમાણે દરેક મનુષ્ય પરેપકારી થવાની સાથે નિરાભિમાની થવાની જરૂર છે. કુદરત ધ્રુવી નિરાભિમાની છે? તેને એમ કદાી લાગતુંજ નથી કે અમુકે મારા વૃક્ષને છેદી નાંખ્યું અને તૈયી તે કદાપી તેને માટે વૈર પણ લેતી નથી. વૃક્ષને કા કાપી નાંખે છે, કાણ બાળી નાંખે છે, પશુ કાઇના ઉપર ધે ભરાતુ નથી, પણ પેાતાની વસ્તુ પારકા માટે ઉપયોગ છે એવા વીચાર લાવી તે પારકાને ઉપયેત્ર કરવા દે છે. તેજ માફક પરોપકારી વૃત્તિ આપણે મનુષ્યે પણ રાખવાની જરૂર છે. આપણામાં જ્યારે આવી નિરાભિમાની પરેપકાર વૃત્તિ ઉત્પન્ન થાય છે ત્યારે આપણા હૃદય થવાના છે. આવી પરેાપકાર વૃત્તિવાળા પુરૂÀાજ લક્ષ્મીના સદ્ઉપયોગ કરી શકે છે. ધન પ્રાપ્ત કરી પોતાના ભાગનેજ માટે લક્ષ્મીના વ્યય કરવા એ સદ્ઉપયેગ નથી પણ પેાતાનો લક્ષ્મીના પારકાને માટેજ જ્યારે વ્યય થાય છે ત્યારેજ તે ઉગી નીકળે છે, આવી રીતે ખીજા અનેક ગુણા ખીલવીને હરકેઇ મનુથે પેાતાને ગૃહસ્થાશ્રમ સુખી અને ઉચ્ચ કરવાના છે,

Page #25

તકાળ આ વિષયમાં કાંઈ અધીક ન હોવાથી જ તેને સમાપ્ત અપીશું.
અનંત સંપત્તિ પતિ પરમાત્માની કૃપાથી સર્વેનું કલ્યાણ થાઓ.
ॐ श्री सदगुरुभ्यो नमः સૂચના-આ લેખ વ્યાવહારિક ધન પ્રાપ્તિ વિઘાને છે–તેથી તેમાંથી જૈનશાને અનુસરીને ગૃહએ ગ્રહણ કરવા લાયક હોય તેટલું જ ગ્રહવું
કરોને જે ઉપયોગી લાગે તેનો વિચાર કરવો. જૈનશાસ્ત્રીય દષ્ટિ ધારક ગૃહસ્થોએ વિવેક દષ્ટિથી આ લેખ વાંચી સાર ભાગનો ઉપયોગ ધારો.
સ શોધક,
“સાવર વોટો ( અનુસંધાન અંક ૬ ના પને ૧૮૩થી)
લે. આત્મારામ ખેમચંદ, મુ. સાણંદ ૩૪ તત્વજ્ઞાન વિના પિતાનું અને પરનું ભલું કરી શકાતું નથી. જ્ઞાન વિના કયું સત્ય ક્યું અસત્ય તે જણાતું નથી. માટે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા પ્રયત કરે. જગતમાં જ્ઞાન સૂર્ય સમાન છે.
૩૫ સદ્યસમાન જગતમાં કોઈ ઉપકારી નથી. આ જગતમાં શ્રી સદગુરૂ થકી જ કરવાનું છે. શ્રી સ ની મન વચન અને કાયાથી ભક્તિ કરવી.
૩૬ ગુરૂ શી વસ્તુ છે તેની સમજણ જ્ઞાનીઓને પડે છે આજ્ઞાનીઓ કે જે જગતમાં મારાપણાની બુદ્ધિથી સ્વાર્થી બની સ્વાર્થનેજ અભ્યાસ કરે છે તેઓને ગુરૂની ગુતાને ખ્યાલ આવી શકતું નથી.
૩૭ સર્વજો હારા આત્માસમાન સુખદુઃખની લાગણીવાળા છે. મહારા પ્યારા એક સત્તામય જીવો ? તમે સુખી થાઓ, આત્મશક્તિને પ્રકાર કરી. અનંત સુખ ભેગો. આવી અંતઃકરણમાં સર્વ જીવો પ્રત્યે ભાવના રાખવી.
૩૮ જગતમાં પરસ્ત્રીગમન કરનાર તથા ગુરૂ નિન્દા કરનાર દુષ્ટ મનુબો માટે નરક તૈયાર છે માટે ગુરૂ નિન્દા કરવી નહિ. તેમજ પરસ્ત્રી, ગમન કરવું નહિ,
૩૯ સારો માણસ જ બેઠક રાખવી પોતાના લાયક ના હોય તેની સાથે બેઠક રાખવી નહિ,

Page #26

૩૪
૪૦ નરમાશને ધીમાશથી કાંઈ કામ થાય તેવું હોય તે ત્યાં ગુસ્સે બતાવે નહિ. જે સખ્તાઈને ગુસ્સાથી થાય તેવાં હોય તે નરમાશને મિત્રભાવ દેખાડવાં નહિ.
૪૧ જે જે મનુષ્યોની સંગતિ કરવાથી પ્રતિદિન જ્ઞાનમાં વધારો થાય તે તે મનુષ્યની સંગતિ કરવી.
૪૨ વાંચ્યું સાંભળ્યું, ધાયું તેટલાથીજ તત્વ પામ્યા એમ સમજી સક ગુરૂનું શરણ અને સરૂની સંગતિ છેડવી નહિ અને છાચારી થવું નહિ. મોક્ષમાર્ગ ની ખરી કુચીએ તો સદગુરૂ પાસે જ રહે છે માટે સલ્સનું - રણ અને સરૂની સંગતિ કરવી.
૪૩ માથે એક સક્યુરૂની આજ્ઞાધારવી, જેમ જેમ યોગ્યતા પ્રાપ્ત થશે તેમ તેમ આપણને અધ્યાત્મ માર્ગની કુચીઓ અય કરશે. ગ્રતાની ઘણી જરૂર છે. સરૂ દેખી બેઠાં હેઈએ તો ઉભા થઇ વંદન કરવું. ખાતાં પણ જો ગુરૂમહારાજ પધારે તે ઉભા થઈ યથાશક્તિ વિનય સાચવવો, ગામમાં પધારે તે તેમને ત્રણ પ્રદક્ષિણું દઈ વંદન કરવું જેમ જેમ યોગ્યતા વધારે પ્રાપ્ત થશે તેમ તેમ કુંચીઓ પણ બતાવશે માટે યોગ્યતા પ્રાપ્ત કરવા પ્રયન કરો.
૪૪ જેમ બને તેમ પુરૂષોને સંગ કર. સપુના સંગથી આમાની ઉન્નતિના શિખર પર ચડી શકાય છે માટે સતપુરૂષોનો સંગ કરવો.
૪યાદ રાખજો કે મુદતા, લાભ, રતિ, દીનતા, મત્સરીપણું. શઠતા, અજ્ઞાનતા, એ દેષના સંગથી જે ક્રિયા કરવામાં આવે છે તે ક્રિયાનો આ રંભ નિષ્ફળ જાય છે એ દોથી આત્મગુણની વૃદ્ધિ થતી નથી પણ ઉપરના દેના પરિહારથી જે ક્રિયા કરવામાં આવે છે તે ક્રિયા સફળ થાય છે માટે ઉપરના દેને પરિહાર કરવા પ્રયત્ન કરે.
ઉપરનાં સારાંશ રૂપ કેટલાક આવશ્યક બોલો લખ્યા છે તે શ્રીમદ્ મુનિ મહારાજશ્રી બુદ્ધિસાગરજીત રચિત “આત્મશક્તિ ગ્રંથ” અને કેટલાક બંધુઓની રૂબરૂ વાંચવામાં આવ્યો હતો તેમાંથી કેટલાએક આવશ્યક બોલે જરૂર યાદ રાખવા લાયક તેમાંથી અત્ર લખ્યા છે. વળી આ સ્થળે મને લખવું અનુચિત નહીં ગણાય કે જેમને શ્રમના પુસ્તકો વાંચ્યા હશે તેમને નવો અનુભવ થવાવના રહ્યો નહિજ હોય. તેમના બનાવેલા ભજન સંસહના પાંચ ભાગ તો એવા અદ્ભુત અને વૈરાગ્ય વાળા છે કે તે આ સંસારરૂપ સમુદ તરવાને માટે વહાણ સમાન છે. તેમની લેખન શકિત એવી

Page #27

૩૪૫
સમભાવવાળી છે કે હરકોઈ મનુષ્યને આનંદ થયોવિના રહે નહિ. મનુષ્ય જન્મ પામી સાર્થક બને તેટલું કરવું તેજ મનુષ્યજન્મ પામ્યા તે લેખે છે નહિતો મનુષ્યજન્મ હારી જવા જેવું છે. છેવટે લેખની પુર્ણાહુતીમાં વાંચકોને શ્રીમદ મુનિ મહારાજશ્રી બુદ્ધિસાગરજીત ગ્રંથ વાંચવા ખાસ ભલામણ કરી વિરમું છું ગુ.
-
અ
"दुधपाकमां कोलसो नाखवो ए शुं हम छे ?"
(લેખક. શંકરલાલ ડાહ્યાભાઈ. કાપડીઆ.) હાલના જમાનામાં કેટલાક કેળવણની બાબતમાં અગ્રગણ્ય ગણાતા તેમજ સુધારાની ટોચે બેસનારાઓ પણ પરંપરાથી કેટલાક ચાલતા આવેલા આપણુ વૃધ્ધોના રીત રિવાજો, પ્રથાઓને બુદ્ધિથી તેમજ દીર્ધ દ્રષ્ટિથી વિચાર્યા વિના તેને નાબુદ કરવાના પ્રયાસ કરતા જોવામાં આવે છે તે જોઈ આપણને દીલગીરી સિવાય અન્ય કશું ઉત્પન્ન થશે નહિ.
અમુક વસ્તુ શાને લઈને આમ કરવામાં આવે છે, તેથી શું ફાયદે છે, જમાનાને અનુસરીને તેની જરૂર છે કે નહિ, તે શાસ્ત્રીય જ્ઞાનના આધારે છે કે નહિ વિગેરે બાબતને બુદ્ધિપૂર્વક અને અનુભવ કરી તે વસ્તુનું છેદન ભેદન કરવામાં આવતું હોય તે તે વાસ્તવિક કહી શકાય, નહી તે વખતે ઉલટું લાભને બદલે હાણ થાય છે.
દુધપાક કરતી વખતે કોલસો નાંખવાથી શું ફાયદો છે, તેના શા બભિત ગુણ રહેલ છે તેના સમર્થ ને માટે એક પશ્ચાત્ય વિદ્વાનના નીચેના લખાણુથી વધુ જાણવાનું મળે છે. આથી આપણને એમ ખાતરી થાય છે કે એ આપણું વૃદ્ધોને બેસી ઘાલેલે વહેમ નથી પણ તે યુક્ત છે. શાસ્ત્રીય જ્ઞાનના આધારે તે સંપ્રદાય (doctrine) ને અસ્તિતા મળેલી છે.
“Putrid water is immediately deprived of its badsmell by charcoal. When milk and such like fluids froin intense heat or long keeping are likely to pass into a state of corruption, a simple and pure method of keeping them sound and healthful is by putting a few pieces of charcoal each about the size of a small lemon, into the pot wherein the fluid is to be boiled,”

Page #28

૩૪૬
અર્ચ-અવડ પાણીમાં ( અરવછ જળમાં) કોલસાને ટુકડે નાં ખવાથી તેમાં રહેલી દુર્ગધ ક્ષણવારમાં દુર થાય છે. જ્યારે દુધ અથવા એવાં જ પ્રવાહી દ્રવ્યો અતિશય તાપથી અથવા વધુ વખત રહેવાથી બગડી જવાની અણી પર હોય ત્યારે તેમને સ્વચ્છ અને પથ્થ રાખવાને માટે ( બ. નાવવા માટે ) સહેલી અને ચુનંદી રીત એવી છે કે સાધારણ લીંબુના પરિમાણના કેલસાના ટુકડા, તે પદાર્થવાળા વાસણમાં તે પ્રવાહી પદાર્થ ઉકાળતી વેળાએ નાંખવા.
આ ઉપરથી આપણને માલમ પડશે કે આપણે વૃદ્ધના સમયથી “નજર લાગે” એવા મીષથી ઘણા ખરા પ્રવાહી પદાર્થોમાં કાલસાના ટુકડા નાંખવામાં આવે છે, તેમાં શાસ્ત્રીય (Scientific) નિયમો સંબંધી આ પણું વૃધ્ધોનું જ્ઞાન જ કારણભૂત છે. આપણું વૃધે શાસ્ત્રીય નીયમાનુસાર વર્તતા હતા. આપણે તેમનાં કેટલાંક કાર્યો જાણવાની જીજ્ઞાસા રાખી નહીં તેથી આપણું તે વિષે અજ્ઞાન વૃદ્ધિ ગત થયું જેથી કરી આ કેલસાની બાબતમાં આપણે તે ઘરડાંને એક જતને વહેમ (Superstition) છે એમ કહેવાને દેરાયા.
કેલસાથી પ્રવાહી પદાર્થ સ્વચ્છ તથા પ થાય છે. તેના પુરવારમાં હાલની જલગરણી (Filter ફીલ્ટર) ને પ્રત્યક્ષ દાખલ છે. જેમાં પાણું કોલસા ભરેલા વાસણમાંથી પણ પસાર કરવામાં આવે છે અને તેમ કરવાથી કોલસા પાણીની અંદરનું અપથ્ય તથા દુર્ગધ ગ્રહણ કરી લે છે અને જળ સ્વચ્છ તથા શુદ્ધ બને છે.
આ ઉપરથી અમારા સર્વે વાંચક છંદને સમજાશે કે દુધપાક કરતી વખતે બે ચાર લીબુ જેટલા કેલસાના કટકા નાંખવા એ કંઈ ઘરડાઓને બેસી ઘાલેલો વહેમ નથી પણ તે શાસ્ત્રીય જ્ઞાનના આધારે છે અને તે ઉકળતા દુધને સ્વચ્છ અને પદ્મ બનાવવાને કારણભુત છે. ૩
બાળકને ધવરાવતી વખતે માતા જે સારા, ખોટા વિચાર કરે છે. તેના સંસ્કારો દુધમાં ઉતરે છે. અને તેથી ધાવનાર બાળક તે સંસ્કાર પ્રમાણે આગળ ઉપર સારૂં, ખાટું નિવડે છે. ધવરાવતી વખતે માતાએ બુમ બરાડા પાડવા નહિ તેમજ કાંઈ ખાવું નહિ.

Page #29

૩૪૭
श्री जीवदया प्रकरण. ( લેખક-શકરલાલ ડાહ્યાભાઇ કાપડીયા ) Merely is a double blessing-it blesses him that gives and him that receives it. ા કરવાથી ડબલ પ્રાયદે થાય છે એક તે જે યા કરે છે તેને ફાયદો થાય છે તેમજ જેના ઉપર દયા થાય છે તેને પશુ ફાયદો થાય છે. આવીરીતે ઉભય ફળદાતા યા છે એવું જાણ્યા પછી એવા કયા બધું હશે કે તે તેનુ વાહન નહીં કરે અને પ્રત્યેક પળે પેાતાના ભિતરમાં તે સોનેરી અક્ષરે નહી કાતરી રાખે.
22
“ ખેલતાનાં ખાર વેચાય ' એ કહેવત જગ જાણીતી છે. માલનારને ખાલીથી પ્રાયદો થાય છે એ સા ક્રાઇ સમસ્ત દુનિયા જાણે છે પણ જે અવાચક છે, જેઓ મનુષ્યની તુલ્યેજ સુખ દુ:ખને વૈદી શકે તેવા અય્યા લાં પ્રાણીઆની વ્હાર કરવી એ શું દયાળુ તરીકે ગણતા બધુંએની આાઈન ક્રૂરજ નથી ? દૃન્દ્રિયાદિક સુખી ( Sensual desires )ની લાલસાએ નીરપરાધી, નિર્દોશી જીવાના થતા વધ અટકાવવા એ શું હિંદુ તરીકે કહેવ ડાવનાર શખ્સની ક્રૂરજ નથી ? આપણુ! જનસમાજની દ્રષ્ટિએ જોતાં મેમાં તણુખલું લેનાર શખ્સને તેના અપરાધની માફી બક્ષવામાં આવે છે, તેના ગુન્હે માફ કરવામાં આવે છે તો પછી માતા બિચારાં નિરપરાધી પશુ કે જે સ્વપ્ને પણ તમારા ઉપર અધિકારપણ દાખવવા વિ. ચારતાં પશુ નથી તેમ છતાં-નિર્દેશી છે છતાં તેમના જે માંસાહારીઓ યાતાની જન્મ્યા દન્દ્રિયની લાલસાની તૃપ્તિ અર્થે વધ કરે છે, તેમના મુખમાંથી શુ પશુઓને બચાવવાં નથી લેતાં ? ખરેખર તે પામર છે, તેમની રક્ષા કરવા યોગ્ય છે. તેમના પ્રાણેનુ રક્ષણ કરવુ' એ દરેક ધુ એની મેટામાં મોટી માતાને કુખ જન્મ લેશને તેના ઉદ્ધાર માટે પણ તે કરવાની કરજ છે, જીવદયા સમાન આ દુનિયામાં મેડટામાં મેટુ કેશઇપણ પુણ્ય નથી. અભયદાન સમાન આ દુનિયામાં માઢું બીજું એકે જ્ઞાન નથી. દાનવીર નરે, ધ્યાળુ સજ્જને ! માંસાહાર નિષેધક મંડ ળી, સમાજો અને ડેને સત્વર મદદ કરેા. એક પળ તેનામાટે આળસમાં નહીં કાઢી, પ્રતિપળે જો તમે સરેરાશ કાઢશે તેા અનંત જીવાના માંસાહારી પ્રજા નિમિત્તે ભાગ અપાય છે. માટે તમારી શકિત અનુસાર તેમની વીલાત કરવાને તેમના પ્રાણાનુ` રક્ષણ કરવાને કમર કસી,

Page #30

૩૪૮
દુનિયામાં જે કોઈ પણ ધર્મ દરેક વ્યકિતને, સમાજને ઉન્નત્તિકમના શિખરે મુકનાર હોય તે તે દયાજ છે, કવી તુલસી દાસ કહે છે કે
દયા ધમકો મૂલ હૈ, પાપમૂલ અભિમાન.
તુલસી દયા ન છોડીએ, જબલગ ઘટમાં પ્રાણુ. માટે સર્વે ધર્મનું મૂળ દયા છે. પાપનું મૂળ અભિમાન છે. તુલસી દાસ કહે છે કે જ્યાં સુધી ઘટમાં (હંદયમાં) પ્રાણ છે ત્યાં સુધી દરેક પ્રા
ઓએ દવા છોડવી નહિં. બધુઓ ! જોકે તમને પામર જીવોની વકીલાતમાં જેવી આપણું વકીલોને નાણુના રૂપમાં રોકડી વકીલાતના કામ માટે ફી મળે છે તેવી તે કદાચ નહીં મળે પણ ખાતરી રાખજો કે તેનાથી સેગણું ફીનું તમને પામર જીવોની વકીલાત કરતાં અદ્રશ્ય રીતે ફળ મળશે, સદ્ ભાવનાએ સદ્ ફળ અને અસ૬ ભાવનાએ અસ૬ ફળ એ કુદરતી નિયમ હદયમાં કેતરી રાખો. સત્ કાર્યની વાસના સદ્દ રૂપે જ રહેશે. મોગરામાંથી મોગરાની સુગંધ, કસ્તુરીમાંથી કસ્તુરીની સુગંધ જરૂર આવશે. માટે કરેલા જીવદયાના સુભ વિચારો અને કાર્યોનાં ફળ પણ તમને શુભ થશે. આપણને જ્યારે વાચા આપણું પૂર્વ જન્મ કૃત્યને લઇને મળી છે ત્યારે આપણે તેને અવશ્ય ઉપયોગ કરવો જોઈએ. બંધુઓ! જે આપણે હેજ વિચાર કરીશું તે આપણને જણાશે કે પશુઓ એ આપણને કેટલી રીતે અગત્યનાં સાધન થઈ શકે છે ! આપણું જીવનને મુખ્ય આધાર ખેતી ઉપર છે અને તે ખેતીના ઉપયોગમાં આપણને ઘણું લાગે છે. દુધને પદીક રાક પણ આપણને તે દ્વારા પુરો પડે છે, આવી રીતે તેઓ બિચારાં મૂગે મહાડે દુ:ખ સહન કરીને પણ આપણું જીવનવ્યવહારના કામમાં અગત્યનો ભાગ ભજવે છે. તેમને આપણું જેવીજ સુખ દુઃખની લાગણી છે. શાસ્ત્રમાં કહેલું છે કે-ગામ તેપુરઃ જાતિ ઃ પર પિતાના આત્માન સમાન જે સર્વેને જુએ છે તેજ દેખતો છે. માટે કરી તેઓને પણે આપણી સમાન આપણે ધારવાનાં છે.
કર્માનુસાર સર્વે જીવોની ગતિ થાય છે તે કંઇ છાની વાત નથી. મોટા મોટા ચક્રવર્તિ રાજા રાણાઓ વિગેરે કોઈને પણ કમઅનુસાર ફળ ભગવ્યા વિના છુટકે થતો નથી. રાજાના પાસમાંથી કઈ દિવસ કઈ પણ ઉપાયે ગુન્હેગાર છકી જવા ધારશે તે છટકી શકશે પણ તે કંઈ કર્મના પાસમાંથી તો કદિ મુક્ત થવાનું નથી. માટે જે પિતાના હીન કર્મને લઈને જેઓએ પશુની જાતિમાં જન્મ લીધે છે એવાં અવાચક પ્રાણીઓની મદદ કરવી એના જેવું બીજું એકે પુણ્યનું કામ નથી. હાલમાં આપણે જોઈશું તે યુરોપ દેશમાં પણ કેટલેક સ્થળે વેજીટેરીઅન (વનસ્પતિને આહાર

Page #31

exe
કરનાર ) સાસીઓ સ્થપાઇ છે. વળી જે જાતે માંસાહારનુ` ભક્ષણ કરતા હતા તેમજ વેજીટેરીઅનના હીમાયતી થયા છે તે નઇ કયા હિંદુભાઇને નંદ ઉત્પન્ન નહીં થાય. આર્ના દાખલામાં લંડનમાં મોટા વહાણા માંધવા ની જગાના ઉપરી મી, થામસે માંસાભક્ષ વિષે એક જાહેર ભાષણ આપ્યુ હતુ. જે આ સ્થળે હું ટાંકું છું તે વાંચવાથી વાચક ઈંને જણો કે યુકાપીઅન લેાકા પણ કેવા દયા પાલક થયા છે. આ ભાષણુ સાંભળવામાં ઘણા ખરે! ભાગ મજુરાને તથા કારીગરાને હતે. કહે છે કે ત્રીસ વરસ સુધી હું માંસ મિશ્રિત ખારાક ઉપર ત્થા અને ત્યાં સુધી એમ પણ માનતે કે માંસ ખાવું એ યાગ્યજ છે. કેમકે ખરેખર મને એમજ શીખવવામાં આવ્યું હતુ કે શારિરિક તન્દુરસ્તી વાસ્તુ માંસ ખાવુજ ભેએ. જો કે મારૂ શરિર સારૂં છે તેપણ તમારે એમ ધારવુ નહિ કે એ માંસ ખાધાથી થયુ છે કારણ કે માંસમિશ્રિત ખારાક તે મેં ધણેજ થેકડી લીધો છે. પશુ મેં ધણા ખા રાક તો ચા બાજરી દુધ વિગેરેના લીધા છે તેથી કરીને એમ તો નજ કહેવાય કે મારા શરીરને બાંધા માંસ ઉપરજ છે પણ હવે મને યોગ્ય લા ગાથી વેજીટેરીયન મ્યા . હું વેજીટેરીઅન થવાના કારણભુન તે મારી સ્ત્રી છે. મારી અને ગેા ભયકર રાગ લાગુ પડ્યા હતા અને ઘણા ડેંટાની સલાહ લેતાં તે મટે એમ લાગ્યું નહિ. પછી તે વેજીટેરીઅન પ જેનું પારણામ એ છે કે તે અત્યારે તંદુરસ્તી ભેગવે છે. ને તે વેજીટે શરીષ્મન થઈ ન હોત તો તે અત્યારે ભાગ્યેજ જીવતી હાત. હવે મે તેના શરીરમાં સુધારા ર્જાયા અને તેથી કરીને મેં આ પ્રમાણે વીચાર કીધા ક જ્યારે તદન નાબુદ થઇ ગયેલા બાંધા ઉપર વેજીરેરીઅનીઝમે જયારે આવી સરસ અસર કીધી તે હું કે જેનું શરીર તંદુરસ્ત છે. તેના ઉપર તેા વળી કેવી સરસ અસર કરશે ? તેથી કરીને એક વખત વેજીટેરીઅન થવુ એમ વિચારીને નવા ખૈરાક ઉપર મારૂં ગુજરાન હું ચલાવવા લાગ્યા અને અલબત મે' ઉપર જેમ કહ્યુ તેમજ મને થયું. ઘણા લાકા મને વેજીટેરીઅન થવામાં સા મેલ છે પણ ખુશી થવાનું એ છે કે જેએ પ્રથમ મારી પે વર્તતા તેઆજ હાલ વેજીટેરીઅન થયા છે. સામાન્ય પેરાક કરતાં વેઈટેરીઅન ખેરાક વધારે પૈાષ્ટિક છે એમ ધણા લેાકા પણ કહે છે. હું મારા ભાઇ તથા એના કરતાં વધારે મજ્જીત શ્રુ'. શરીરના તદુરસ્ત ખાંધાને આધારે અનાજ ઉપર છે એ પ્રમાણે શારીરિક શાસ્ત્ર પણ કહે છે, કારીગરા પ્રથમ તે! આ માનતા ન હતા પણ ધીમે ધીમે તે અમારા મતમાં આવવા લાગ્યા. લેટાના કારખાનામાં પડલીગ કામ કેવું સખત છે તે તમે જાણુતા હશે. લંડનમાં પડેલી ગ

Page #32

૩૫૦
કામ કરનારા વેજીટેરીઅન લેકે છે. વળી સીંગલર્સ, મેઇલ, ઘડનાર, લુહાર એજીનીઅર્સ વિગેરે સારી રીતે રહેનાર અને તેનું કામ પણ સારી રીતે કરનાર વેજીટેરીઅન ખોરાક ઉપર રહે છે. આ ઉપરથી સાબીત થાય છે કે મજુરીનું કામ પણ સારી રીતે વેજીટેરીઅન કરી શકે છે.
અમુક માણસ સખત કામ કર્યા પછી થાકી જાય છે અને પછી પો. તાના શરીરમાં શક્તિ લાવવાને ખોરાકની જરૂર પડે છે. તે ખોરાક એવો હોવો જોઈએ કે જેથી અપચો ન થાય, કેમકે અપચાથી તબિયત બગડે છે, અને મજુર વર્ગ કે જેઓ માંસમિશ્રિત ખોરાક ઉપર રહે છે તેમની તબીથત ઘણી વખત બગડે છે.
આપણામાંના કેટલાક એમ માને છે કે માંસથી તેઓમાં શક્તિ આવે છે અને તેથી કરીને તેઓને અપચો થવાથી સખત ચુંક કે આંકડી આવે છે, જયારે હું માંસને ખેરાક લે ત્યારે મને ઘણી વાર અપ થઈ આવતે પણ તેર વરસ થયાં જ્યારથી હું વેજીટેરીયન છું ત્યારથી તે અત્યાર સુધી મને બીલકુલ અપ થયો નથી. મારું બળ પણ પ્રથમના જેવું જ છે ને પ્રથમના કરતાં હાલ હું ઘણું સરસ રીતે કામ કરી શકું છું. મારે એક છોકરો છે તે પણ લોઢાના કારખાનામાં સખત કામ કરે છે. તેને પણ વેજીટેરીઅન ખોરાક આપવામાં આવે છે, જેનું પરિણામ સાથી સરસ છે ને દસ મહીનાથી રોટલી સિવાય બીજો પકવ ખેરાક લેતોજ નથી. હું તમને આની માફક વર્તવા આગ્રહ કરતા નથી પ ચણા વિગેરેને બરાક તથા ભાજી વિગેરે શાક તરીકે વાપરો ને જેમ જેમ ત મિને વેજીટેરીઅન પ્રેકટીસ પડતી જશે તેમ તેમ તમો સાદે ખોરાક વધારેજ ચાહશે. વેજીટેરીઅનીઝમમાં મુખ્ય વસ્તુ સારી રોટલી રાખવાનો છે. તમારા રસઈઆ માંસ રહિત રોટલી બનાવે એ પ્રકારે કહે, હું પણ કહે વાને ખુશી ધરાવું છું કે હવેના રસોઈ ભુરી દેટલી બનાવવાની ટેવ પાડે છે કેમકે આ મેળવવામાં તેમને ઘણું ઓછી અડચણ પડે છે. તમે બધા કાળી રોટલીના ફાયદા જાણતા જ હશો. ધળી રોટલીમાં કેટલી એળ આવે છે. તેમજ ફેફેઈટસની ખામી હોય છે જેથી કરીને બાળકમાં રીટ જાતનો રોગ પેદા થાય છે તથા મેય માણસને દાંત પણ ખવાઈ જાય છે તે પણ તમે જાણતા જ હશે. અત્યાર સુધી મેં વેજીટેરીઅન થવાથી થતા ફાયદા બતલાવ્યા ને હવે તે ફેરફાર કરવામાં પણ મને થોડી મુશ્કેલીઓ નડી હતી એમ ૫ણ ધારતા નહિ. મારા વિચાર પ્રમાણે તે મને દારૂના અર્ક છેડવા કરતાં માંસ છોડવું ઘણું જ કઠણ લાગ્યું. ગમે તેટલું તે કઠીન હાથ તાપણુ ફેરવ્યા વગર રહેવુંજ નહિ.
માં આવે છે અને
વિગેરે ની હુ તમને અને મહીનાથી

Page #33

૩પ. વસ્તુને ન્યાયની રીતે જોતાં હું આવ્યો તે જ નિર્ણય પર તમો આવશે. મારો અનુભવ તે એ છે કે દરેક માણસ માંસના રાક કરતાં વેરીઅન
રાકથી પિતાની ફરજો સારી રીતે બનાવી શકે છે. માંસ ખાવામાં આ પણે આપણે ખોરાક બીજાના હાથથી મેળવીએ છીએ ને તે પણ વળી બગડેલી રીતિમાંજ, જે માંસ લંડનના બજારમાં આવે છે તેમાં લગભગ ૭૫ અગર ૮૦ ટકા તે બગડેલું જ હોય છે ને હું એમ પણ નથી ધાર કે ૨૫ કે ૩૦ ટકા સારૂ માંસ માન્ચેસ્ટરના લેક મેળવતા હેય. આપણે જાણીએ છીએ કે હમેશાં રોગીષ્ટ ઢોરના માંસનું વેચાણ પણ અટકાવ પામતું નથી. હવે આપણે કરકસર તરફ નજર કરીશું. માંસને તમે સારું ધારતા હો તો પણ એક તલની આક, દશ કે ૧૨ પેની આપવી પડે છે ને તેમાં હમેશાં લગભગ ૭૦ ટકા જેટલું તે પાણી રહેલું હોય છે એટલે કે માત્ર ચે ભાગજ માંસનો હોય છે અને આનાથી આપણું શરીરનું બંધારણ થાય છે. હવે અનાજનો રાક તે લંડનમાં તેમજ માંજોસ્ટરમાં ૨ પનીએ રતલ મેળવી શકે છે. સારાં સારાં ફળો કદાપી સેંઘાં મિધા મળે પણ ચણ, ઘઉં, ચેખા વિગેરે તે સરેરાસ તેટલા ભાવે મળી શકે
અને આ રાક જ્યારે રાંધવા અગર રોટલી કરવામાં આવે તે કદમાં ઘટવાને બદલે માંસની માફક વધે છે ને વળી વેજીટેરીઅન ખેરાક પણ વધારે સારી તન્દુરસ્ત રાખે છે અને ૯, ૧૦ કે ૧૨ પનીમાં એક પાઉંડ માંસને બદલે આપણે ચારશેર ખેરાક મેળવીએ છીએ, જે જોઈને એક હાસ્યજનક દેખાવ થાય છે. માંસવાળા ખેરક કરતાં વેજીટેરીઅન ખોરાક વધારે શક્તિ આપે છે. વળી થોડા થાક સાથે માંસ ખાનાર જેટલું જ કામ તે કરી શકે છે. માંસ પાચન ન થવાથી કોઈ વખત હદયને પણ ઇજા કરે છે, અને તેથી કરી વેજીટેરીઅન છેરાથી જેટલો મજબુત થાય તેટલે મજબુત થઈ શકતો નથી.
જે મારા છોકરાએ માંસ ખાવું મુકી દીધું ન હતું તે તે પિતાનું કામ ચલાવવાને શiીવાન થયો ન હોત. મગફળી તથા વટાણું ઘણું બળ આપનારો ખોરાક છે, તેમાં વળી જેને હાથમહેનત કરવાની છે તેને ઘણો જ ફાયદે કરનારે છે પણ જેઓને ઘરમાં કામ કરવાનું છે તેઓને તે આ વસ્તુઓને ઘણે ઉપયોગ કરે તે અપચો કરનારું છે કેમકે તેમાં નાઇટ્રોજન વાળો પદાર્થ ઘણે રહે છે. કેટલાક લોકે આને લઈને વિચાર વગર દાળના ખોરાકને એકદમ ધીક્કારેજ છે પણ માણસે કે જેઓ કસરત કરે છે તેમજ જેઓને બહાર સખત કામ કરવાનું હોય તેમને તો આ પ્રેરક

Page #34

કપર
ખાસ જરૂર છે, કેમકે તેઓ જે પ્રથમ માંસ ખાતા તેની ગરજ આ રાક સારે છે; વળી તેમને માફક આવે છે ને સે પણ પડે છે. જે મજુર વર્ગ આ પ્રમાણે વર્તે તે તેમને પેકેટમનીમાં ઘણોજ બચાવ થાય. અમારામાં એક માણસ હતો, કે જેને ય થવાની શરૂઆત હતી. પણ આશ્ચર્ય જનક એ છે કે વેજીટેરીઅન થયા તેથી કરીને તેને ક્ષય થવાની જે અસર જણાતી હતી, તે તદન નાબુદ થઈ ગઈ. આપણને આ પ્રત્યક્ષ પુરા વેજી. ટેરીઅન થવાથી છે તે હું ખાતરીપૂર્વક કહું છું કે ઘણા માણસો આ પ્રમાણે સુધરતાજ હશે, કે જેને આપણે એળખતા પણ નથી. એટલું તે યાદ રાખજો કે અમારે ખેરાક માત્ર માંદા માણસને સાજા કરવાને છે એટલું જ નહિ પણ મજબુત માણસને પણ ખાસ જરૂરને ખારાક છે. તબીયન તદ્દન બગડે ત્યાં સુધી બેશી ન રહેતાં તેને અજમાયશ શુદ્ધ રીતે કરી જુઓ અને પછી તમને માલમ પડશે કે દરેક બાબતમાં સૌથી સરસ અને તંદુરસ્તી આપે એવી રીતનો છે. મારી કહેવાની ધારણ એ છે કે શરીરનું મજબુત બંધારણ તે ખાસ કરીને ફળ અનાજ વિગેરે ઉપર છે અને આ વસ્તુઓ મ. જુર વર્ગને માંસ કરતાં વધારે જોર આપી શકે છે (તાળીઓ)
મને યાદ છે કે લંડનમાં ટાઉનહોલમાં એક અઠવાડિયું સભા ભરી હતી જેમાં ત્રણ દિવસમાં મિતાહારને વિષય અને પછી ત્રણ વેજીટેરીઅનીઝમને વિષય ચર્ચવાને હતે. મિતાહારના વિષયમાં તે દારૂ છોડવાનું કહેવાનું ઠીક લાગ્યું પણ જ્યારે તેમને વેજીટેરીઅનીઝમેને વિષય ચચાતા--માંસ છોડવાનું કહ્યું, જે ગણું લોકેએ ન માન્યું કે અમારી સાથે ટ–ફ –૨માં છેલીસાંજે ઉતરી પડ્યા તેમાં પણ તેઓ હાર્યા ને અમારામાં આવી વેજીટેરીઅનીઝમ વિષે ઘણેજ ફાયદે કીધા. પછીના બે વર્ષમાં દાખલા સાથે લંડનમાં ભાષણ આપ્યાં. કાઈસ્ટલ પેલેસમાં એક મીટીંગ ભરાઈ અને તેમાં ચેરમેને અમને માંસ ખાનાર સાથે ટગ-એફ –ારમાં ઉતાર્યા જેમાં માંસ ખાનારાઓ બે વખત હાય. આ માંસ ખાનારાઓમાં એક વહાણવટી તથા એક લઢવઈઓ હતો પછી એક ડેશી મીટીંગમાંથી બહાર આવીને પૂછવા લાગી કે કયાં છે પેલા માંસા ભણી લો ? હું તેમને જોવા માગું છું. આ સાંભળીને તેને જવાબ આપો આ તમારી આગળ ઉભા છીએ. પછી તેણુએ પુછયું કે માંસ તો નથી ખાતા ? ત્યારે તેને જવાબ આપ્યો કે માંસ તે શું પણ તમાકુ સરખી પણ નથી પિતા. અસ્તુ.
૧ ખીસ્સા ખરચી, ૨ ખેંચા ખેંચીની ઝપાઝપી.

Page #35

સુરત ઘેડાદોડ પાંજરાપોળની મુલાકાત.
(લેખક મુનિ બુદ્ધિસાગર, સુરત.)
સં. ૧૮૬૮ માવદી ૪ ચોથના રેજ ઝવેરી. ભાગ્યચંદ નગીનચંદની સાથે સુરત પાંજરાપોળની મુલાકાત લેવા ગમન કર્યું. પાંજરાપોળની જગ્યા દેખવામાં આવી. તે વખતે શેઠ ભગુભાઈ તથા ઝવેરી ભુરીયાભાઈ તથા ઉત્તમચંદ તથા હીરાચંદ તથા નેમચંદ વગેરે હાજર હતા. પાંજરાપોળને બંધાવ્યાં લગભગ દોઢસો વર્ષ થયાં છે. એક ચાલીમાં બળદ અને ભેંસ તથા વાછરડાં ભેગાં હતાં. એક ચાલીમાં ઘોડાઓ બાંધ્યા હતા. આ ચાલીને ઝવેરી. નગીનદાસ ઝવેરચંદ મતિના સેંકડે પ ટકાના ધનવ્યયથી બંધાવી છે. ચાલીમાં ઘોડાઓને રહેવાની હવા વગેરેની બહુ સારી વ્યવસ્થા છે. શે. નગીનચંદે ઘડાવાલી ચાલીમાં રૂ. ૨૦૦૦૦ ) વીશ હજાર ખર્ચને પિતાનું નામ અમર કર્યું છે. તેમજ ઉપરોક્ત સંકડે ૦ ટકામથી તેમણે ખોડાં ઠેરને માટે ગામ ધારોલીની એક હજાર વીંઘાંની જમીન લીધી છે. તેમજ તેમને ઉપરોક્ત પાટકામાંથી ધારણું પારડીની ખેંડર ચરવાની જ. ગ્યા લઈ તેમાં પચીસ હજારની મદત કરી છે. શેઠ નગીનદાસ કપુરચંદે છ હજાર રૂપિયાનું એક મોટું ખેતર લઈ પશુઓની દયા કરી પુણ્ય પ્રાપ્ત કર્યું છે. ઝવેરી જીવણચંદ લલ્લુભાઈ તથા ઝવેરી નગીનદાસ મંછુ તથા અભયચંદ મૂલચંદ વગેરે ઝવેરીઓ નવા માલે (મતિના) સેંકડે પા ટકામાંથી આ પાંજરાપોળને સારી મદત કરે છે. પાંજરાપોળમાં ત્રણ હવાડા છે. કબુતરખાનું પણું સારી સ્થિતિમાં છે. ઢોરોને ઘાસ નાખવાની વ્યવસ્થા માટે જુદી જગ્યાની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી છે. જે ઢોર માંદા થાય છે તેની માવજત કરવાને માટે એક જુદી ચાલી રાખી છે તેમાં ૫૦ પચાશ ઢોરે લગભગ હતાં તેઓને રાબડી વગેરે પાવામાં આવે છે અને તેના ઉપર લુગડાં ઓઢાડવામાં આવે છે. ઉત્તમ ઘાસ ખવરાવવામાં આવે છે. વગડાની હવા અને પાણીની વ્યવસ્થા સારી રીતે હોવાથી ઢોરોને બચાવ થાય છે. પાંચ હજાર વિઘાં જમીન આ પાંજરાપોળ ખાતે છે. પાંજરાપોળનું વાર્ષિક ખર્ચ આશરે પચાસ હજાર રૂપિયા છે અને આવક પણ આશરે પચ્ચાસ હજાર રૂપિયા છે. સં. ૧૮૦૦ની સાલ લગભગમાં ગારજી વલ્લભવિજયએ પચ્ચીસે રૂપિયામાં આ જગ્યાએ અપાવેલી હતી. પાંજરાપોળના ઢેરેને અમે ગયા ત્યારે

Page #36

લાપસી ખવરાવવામાં અાવેલી હતી. સાણંદ, પાટણ, વિરમગામ, માંડલ વગેરે ની પાંજરાપોળ તરફથી અત્રે ઢેરો આવેલાં છે. ઢોરોની સંભાળ એક દાક્તર રાખે છે. ઢેરેને ત્રણ પાંજરાપોળોમાં વહેંચી નાખવામાં આવે છે પશુઓની ચાલીઓમાં રાત્રે દીવા કરવામાં આવે છે. સુરતની પાંજરાપોળનાં મરેલા ઢોરને ચામડાં કઢાવ્યા વિના દટાવવામાં આવે છે. શેઠ ભગુભાઈ દ્વારકાંદાસ શેઠ. સાંકળચંદ સુરચંદ એ બે વહીવટ કરનાર છે તેમ તે બે વહીવટદારો તથા શેઠ. લલુભાઈ ધર્મચંદ. સોભાગ્યચંદ નગીનચંદ ઝવેરચંદ તથા કસ્તુરચંદ કલ્યાણચંદ તથા શા. ફકીરભાઈ નગીનદાસ તથા ઘેલાભાઇ ગુલાબચંદ એ સાત ટ્રસ્ટી છે. શેઠ છોટુભાઈ લખમીચંદ તથા શેઠ સૌભાગ્ય ચંદ નગીનદાસ આ પાંજરાપોળના ઢેરેની ઘણી રક્ષા કરે છે. ઝવેરી હીરાચંદ મેતિચંદ રાવબહાદુરે પાંજરાપોળમાં પાણીને નળ લાવીને ટેરોને બહુ સુખ કર્યું છે. એકંદર સુરતના ઝવેરીઓની મોટા ભાગે મદદથી ચાલતી એવી આ પાંજરાપોળની વ્યવસ્થા સારી છે.
गरीब मनुष्योन भोजन खातं.
શેઠ દેવચંદ લાલચંદની ધર્મશાલામાં ગરીબ મનુષ્યને ભેજન કરાવવાનું ખાતું ખેલવામાં આવ્યું છે, તેના વહીવટદાર શા. સલચંદ સુરચંદ, સભાઅચંદ નગીનદાસ તથા ખુશાલચંદ પાનાચંદ છે. અમે ત્યાં જઈને ગરીબ ને ભજન કરતાં જોયા હતા. ઘણું કાઠીઆવાડમાંથી આવેલા ગરીબ લોકે માલુમ પડે છે. દરરોજ પંદરસેરના આશરે ગરીબ મનુષ્યોને ખીચડીનું ભજન એક વખત કરાવવામાં આવે છે. સુરતના જૈનોએ ગરીબોને સારી સહાય આપી છે, એક જેન નિરાશ્રિત ફંડ પૂર્વે થયું હતું તેના આગેવાનોએ ગરીબ જૈનેને મદત કરવી જોઈએ, તેમજ શા. સૈભાગ્યચંદ નગીનચંદનો એવો વિચાર છે કે ગરીબ જનને મદત માટે એક મોટું ફંડ કરવું. ખરેખર મહેનત કરવામાં આવે તો તે બની શકશે. શ્રી રત્નસાગરજી પાઠશાળાની તપાસ કરી. ધાર્મિક શિક્ષણ આપવાની પદ્ધતિમાં કંઈક સુધારા કરવાની જરૂર છે
રાત. ૨

Page #37

બેડીંગ પ્રકરણ. આ માસમાં આવેલી મદદ.
૨૧-૦-૦ થા. ઊજમલાલ સચંદની વતી શા. મણીલાલ મોતીલાલ, અમદાવાદ.
૫-૦-૦ ભારતર. મનશુખરામ અનાપદ,
૧૫૬-૦-૦ શ્રી મુંબાઈમાં વસતા સગૃહસ્થાએ દર માસે નીચે મુજબ રકમ આપવા કહેલી તે પૈકી છઠ્ઠા માસના, છે. ઝવેરી સારાભાઈ ભેગીલાલની વતી અવેરી ચીમનલાલ
સારાભાઇ.
૧૦-૦-૦ ઝવેરી લાલભાઇ મગનલાલ. ૧૦-૦૦ ઝવેરી, માહનલાલ હેમદ, ૧૦-૦-૦ ઝવેરી. મણીલાલ સચદે,
૫-૦-૦ ઝવેરી. માહનલાલ ગેાકલદાસ,
૧૦-૦-૦ ઝવેરી. ભેળાભાઇ બાપાલાલ.
૭-૦-૦ જીવેરી. અમૃતલાલ કાલીદાસ. ૧૦-૦-૦ ઝવેરી. ભાગીલાલ માહાલ્લાલભાઇ. ૧૧-૦-૦ ઝવેરી. ચદુલાલ છેટાલાલ. ૧૦-૦૦ ઝવેરી, માણેકચંદ કપુરચંદ ૧૦-૦-૦- શેઠ. મગનલાલ કકુ દ ૧૦-૦૦ ઝવેરી. લાલભાઇ માણેક દ. ૧૦-૦-૦ ઝવેરી. લાલભાઈ સારાભાઈ.
૧૦-૦-૦ અવેરી. અમૃતલાલ માહાલ્લાલભાઇ.
૭--૯ ઝવેરી, માનલાલ લલ્લુભાઈ તથા બીજા લાકોના.
૧૮૬-૦-૦
૧૧-૦-૦ ઝવેરી. સારાભાઇ ભગીલાલ. ૧૦-૦૦ ઝવેરી, ઉદેચંદ ભાયચંદ. ૫-૦-૦ ઝવેરી. જગાભાઈ ભાળાભાઈની કું 0
૧૫૫૬-૦-૦
મુંબાઇ

Page #38
જમણ, તા. 3-2-1912 ના રાજ કીકાભટની પાળવાળા શા. રવચંદ પરમય's તરથી હેત ચંપાના લગ્નના શુભ પ્રસ ગે વિદ્યાથીઓને જમણુ આપવામાં આવ્યું હતું. તા. 26-1-1912 ના રાજ ગુસાપારે ખતી પાલવાળા શા. ચુનીલાલ મગનલાલ તરફથી તેમના વિ. ભાઈ પ્રેમચંદના ગાત્રજના માંગલિક પ્રસંગ વિદ્યાર્થીઓને જમણુ આપવામાં આવ્યું હતું. તા. 52-1912 ના રોજ પુચભાઈની પોળવાળા શા. મહાનચંદે રાયચંદ તરફથી વિદ્યાર્થી અને જમણું આપવામાં આવ્યું હતું'. લવાજમની પહાંચ નગીનદાસ તારાચંદ, વૈધરાજ નગીનદાસ. જેઠભાઈ અમર્યાદ. ભાયણી. જીનલાયબ્રેરી, જુઠાભાઈ સુંદરજી. ન્યાલચંદ લખુમીચંદ. પ્રેમચંદ વતાછ. (લાલ મુઝાનુલાલ. મનસુખરામ ગુલાબૂચ, સકરચંદ હિરાચંદ અમૃતલાલ કાલીદાસ. મગનલાલ લખમીચ . કેવળદાસ પુરસૈોત્તમ. વાડીલાલ ચકુભાઈ, ચુનંદીલાલ પ્રેમચંદ, ડાહ્યાભાઈ સકલચંદ. હોઠ. ચીમનભાઈ લાલભાઈ. રૉઠ. વિમળભાઈ મયાભાઈ. શે. મણીભાઈ પ્રેમાભાઈ. મોહનલાલ ગીરધર. અનપદ સકલચંદ, મનશા ખરામ જેશીંગભાઈl. રા. રા. ઝવેરભાઈ. વિરચંદ બહેચરદાસ. જીવરાજ લલ્લુભાઇ. વિરચંદ લલ્લુભાઈ. ભુદરભાઈ તલકચંદ. કેશવલાલ ત્રીકમદાસ. મણીલાલ મનસુખરામ. છોટાલાલ હરગોવિદ, સ ખારામ લક્ષદાસ. કાળીદાસ મુલચંદ, હીમચ'દ ભગવાનદાસ સુરચંદભાઈ પુરસોત્તમ. શેઠ નેમચંદ, ખીમચંદ. કેશવલાલ ઉમેદભાઈ. નાખુભાઈ મુલચંદ, વાડીલાલ દીપચ્ચ 6, જીભાઈ નાનચંદ. મહીકલાલ ખતચંદ નાથાભાઈ જેચ દક્ષાઈ. શીવલાલ હુ મુશ્ચદ, મણીલાલ મગનલાલ. શ્રેમચંદ જેચંદભાઈ. હીરાચંદ દીપચંદ. વાડીલાલ ઇટાલાલ, ૐાટાલાલ ગફુલાભાઈ. ભૂથુરદાસ છગનલાલ. રામામ્ માંગીલાલ. અમુલખચંદ બહેચરદાસ, મગનલાલ બાલી, ડાહ્યાભાઈ ભગુભાઈ. વાડીલાલ ઉમલા. માઉંનલાલ ચુનીલાલ. મોહનલાલ આશારામ. ચીમનલાલ ખટ્ટારદાસ. બહેચરદાસ વનમાળીદાડા. ( બાકીનાં આવતા અંક માં. )