________________
તે ઝાડના મધ્ય ભાગમાં સેનાની તેની ઉપર સુંદર અને મોટા અક્ષરથી કંઇક લખાણ લખેલું જોયું. શેઠ તે વાંચવા લાગ્યા.
શું પુરૂષાર્થની પરિસીમા પૈસાની પ્રાપ્તિમાંજ સમાયેલી છે ?”
શેઠ અફસોસ કરવા લાગ્યા. “ અરે ! મેં મારું સઘળું જીવન માત્ર પસાપ્રાપ્તિમાં ગુમાવેલું છે. પરજીવને દુઃખથી પીડાતા જોઈને સુખદાનના ઉપ સાધવામાં ધન વ્યય કર્યું નથી પણ ઉલટું કપટાદિથી વિશેષ મેળવવા પ્રયત્ન કર્યો છે.”
એટલામાં શેઠની નજર તેની નીચેની બીજી તખતી ઉપર ગઈ, તેમાં પ્રથમ તખ્તીને લગતું જ વર્ણન હતું. શેઠ તેને વાંચવા લાગ્યા.
“ ધન-પ્રાપ્તિમાંજ પુરૂવાની સાફશ્યતા સમજનારા #દ માનવી ! શું તું મનમાં એમ ધારે છે કે ધન પ્રાપ્ત કરવાથી જ હું સર્વ સુખને પ્રાપ્ત કરી શકીશ ? શું તું મનમાં એમ ધારે છે કે ધન સદા અવિનાશી છે ? શું તું મનમાં એમ ધારે છે કે આ જીવન-પ્રાપ્તિ ધન-પ્રાપ્તિને અને થેંજ છે ? અર્થાત પિતાના જીવનમાં પુરૂષાર્થની મર્યાદા ધનપ્રાપ્તિમાંજ છે ? નહિ ! નહિ ! અને તેમ છતાં પણ તું વિચાર કરો કે છંદગાનીમાં સદા માત્ર ધન પ્રાપ્તિમાંજ મા રહીશ તે તેની સાફપતાને અનુભવ કયારે લઈશ ? પણ નું વિચાર કર કે ધન કદાપિ અવિચલિત છે નહિ અને થઈ શકવાનું પણ નથી, પણ તું વિચાર કર કે આ જીવન-પ્રાપ્તિ માત્ર ધનપ્રાપ્તિને અર્થે જ હોય તે પશુ ને તારામાં શું ફેર છે કારણકે જ્યારે તું અને જનું હિત કરવાને પ્રવર્તતે હોય ત્યારે જ તું પશુથી ઉત્તમ થઈ શકશે. પૂર્વભવમાં તે પરહિતકારી કર્મો આચર્યો હશે તેથી તેને એવા કર્મો વિશેષ કરવાને માટે જ આ માનવ-જીવન પ્રાપ્ત થયું છે, માટે તું પિતાનાં ઉન્નતિકારક કાર્યો સાથે જ પરને ઉન્નતિકારક કૃત્ય આચરીને તે જીવન સફળ કર; કારણ કે
यस्मिञ्जीवति जीवन्ति बहसः स तु जीवतु ॥
काकोडाप किं न कुरुते चञ्जा स्वोदरपूर्ण ॥ १ ॥ - જેના જીવવાથી ઘણું પ્રાણુઓ જીવે છે તે ભલે જીવો, બાકી તે કાગડેએ પિતાનું પેટ પિતાની ચાંચથી ભરે છે તેમ–મહત્તવ શું ?
આ વાંચતાં વાંચતાં શેઠનું મન આર્ટ થઈ ગયું, પ્રતાપ ધૂમાડામાં ગટાઈ ગયા, વિચાર–સંકલનામાં સંકળાઈ ગયા, વિચારમાં ને વિચારમાં શેઠ
