Atmanand Prakash Pustak 045 Ank 10

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 7

શ્રી દ્વાદશાનિયચક : : મહાશા.
૧૮૫.
વાક્ય વાયકારનું છે, એ પણ ખ્યાલમાં રહે. જો કે વાકય પદય ત્રીજા કાંડની હેલારાજ કૃત વ્યાખ્યામાં વાક્યકારને ઘણે સ્થળે ઉલ્લેખ આવે છે; પરંતુ એ વાયકાર પાણિનિ વ્યાકરણ ઉપર વાર્તિકની રચના કરનાર કાત્યાયન છે. કણાદપ્રણીત વૈશેષિક સૂત્ર ઉપર વાયની રચના કરનાર વાયકાર તેનાથી ભિન્ન છે. વાચકે એ પણ ખ્યાલમાં રાખે કે ન્યાયભાગમાં પણ આવાં ઘણું વાક્યો મળે છે, તેથી વાય એ એક સંક્ષિપ્ત ટીકાનો જ પ્રકાર છે. આ ગ્રંથ અત્યારે અનુપલબ્ધ છે.
માણાર-ઉપર જણાવેલ વાક્ય ઉપર કઈ ભાષ્યકારે ભાષ્યની રચના કરી હતી. આનું પણ મલવાદીએ ખંડન કર્યું છે. તિ તુ ઘાસચવાતામિકા ગુરૂતો માથા -આ ઉલેખથી એ પણ જણાય છે કે વાયકાર અને ભાગ્યકાર ભિન્ન હતા. સ્યાદ્વાદરત્નાકરમાં વાદિદેવસૂરિએ એક આત્રેય નામના વૈશેષિક સૂત્ર ઉપર ભાષ્યકારને પુનઃ પુનઃ ઉલ્લેખ કર્યો છે. મહૂવાદિએ જેનો ઉલ્લેખ કર્યો છે તે ભાષ્યકાર અને આત્રેય ભાષ્યકાર એક છે કે કેમ તે જાણવાનું નિશ્ચિત સાધન હજુ નથી મળ્યું.
રાજા કશeતમતિ–ઉપર જણાવેલ ભાષ્ય ઉપર પ્રશસ્તમતિ નામના વિદ્વાને ટકા રચી હતી, એમ ઉલેખે ઉપરથી જણાય છે. આ શ્રીમલવાદીએ પ્રશસ્તમતિની ઘણે સ્થળે સમાલોચના કરી છે. આ પ્રશસ્તમતિને ઉલેખ તત્વસંગ્રહ વિગેરેમાં પણ આવે છે.
વી–વૈશેષિકસૂત્રની કે ન્યાયસૂત્રની એક કદી નામની ટીકા હતી, એમ જણાય છે. આ૦ શ્રીમતવાદીએ આ કરંદી ટીકાની વિસ્તારથી સમાલોચના કરી છે. પ્રશસ્તપાદ ભાષ્ય ઉપર એક શ્રીધરરચિત કંદલી ટીકા મળી આવે છે, પરંતુ કોંદી અને કંદલી ભિન્ન છે. મૂલકાર આ૦ શ્રીમદ્વવાદી અને ટીકાકાર આ૦ શ્રીસિંહસૂરગણિ ક્ષમાશ્રમણ-બંને આચાર્યો શ્રીધર કરતાં ઘણા પ્રાચીન છે.
आचार्य सिद्धसेन-तथा चाचार्यसिद्धसेन आह-" यत्र ह्यर्थो वाच्यं व्यभिचरति નામિથાનં ત”—આ પ્રકારના ઉલેખપૂર્વક સિદ્ધસેન આચાર્યના નામે શબ્દનયનું લક્ષણ ટીકાકારે ઉદધૃત કર્યું છે. આ સિદ્ધસેનાચાર્ય સિદ્ધસેન દિવાકર જ હોય, એમ લાગે છે. આ વાક્ય અત્યારે તો શ્રસિદ્ધસેન દિવાકરજીના કઈ પણ ગ્રંથમાં નથી મળતું. સંભવ છે કે-શ્રસિંહસૂર ગણિ ક્ષમાશ્રમણે જે નયાવતારને ઉલ્લેખ કર્યો છે તેમાં આ વાક્ય હોય.
તો શાને? તિ રે, સત્તા ત્યવિવેળોરવા “ગણિત-મતિ-વિઘતિ૧ તથા રોચ્ચે-આવા ઉલેખપૂર્વક તત્ત્વાર્થ ટીકામાં સિદ્ધસેન ગણિએ પણ “ચત્ર હર્ષો સાચું જ કમિવરસ્યા તા II” આ વાકય ઉધૂત કર્યું છે. (પૃ. ૧૧૬).