________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ :
પ્રયાસ છે. જે ઇત્સિંગનું કથન પ્રમાણિક હોય તે ઈસિંગાભિત ભર્તૃહરિ વાકયપદીયકાર ભર્તૃહરિથી ભિન્ન જ છે. કદાચ એ પણ સંભવ છે કે–ઈસિંગે જેનો ઉલ્લેખ કર્યો છે તે ભર્તુહરિ નીતિ-શૃંગાર-વૈરાગ્યશતકકાર ભર્તુહરિ જ હશે. આચાર્યશ્રીમgવાદીએ જેને નિર્દેશ કર્યો છે તે વાક્યપદીયકાર ભતૃહરિને સમય પણ વિક્રમની ચતુર્થ શતાબ્દિ આસપાસ જ હોવો જોઈએ.
પ્રસિદ્ધ મીમાંસાશ્લેકવાર્તિકકાર કમારિલ ભટ તથા પ્રમાણુવાર્તિક-પ્રમાણવિનિશ્ચયાદિ ગ્રંથના પ્રણેતા પ્રખર બદ્ધ તાર્કિક ધમકીતિનું મૂલમાં કે ટીકામાં કયાંયે નામનિશાન નથી. એટલે આ. શ્રીમલવાદી આ બંનેથી પૂર્વે થઈ ગયા છે એ સુનિશ્ચિત છે. શ્રીજિનભદ્રગણિ ક્ષમાશ્રમણજીએ વિશેષાવશ્યક ભાષ્ય તથા વિશેષણવતીમાં કેવલજ્ઞાન તથા કેવલદર્શનના યુગ૫દ્વાદની વિસ્તારથી સમાલોચના કરી છે. સંમતિટીકાકાર શ્રીઅભયદેવસૂરિજી જણાવે છે કે-આ યુગપદુપગપક્ષ આ. શ્રીમgવાદિને છે. વિશેષાવશ્યકભાષ્યની રચના વિક્રમ સં. ૬૬૬માં થઈ છે.
૧ આ. શ્રી હરિભદ્રસૂરિ મ. વિગેરે અનેક પૂર્વાચાર્યોએ દિવાકરજીને યુગપદુપયોગવાદી તરીકે જ વર્ણવ્યા છે, પરંતુ સંમતિટીકાકાર શ્રીઅભયદેવસૂરિજીએ દિવાકરજીને ઉપયોગમેદવાદી તરીકે અને આ. શ્રીમલવાદીને યુગ૫દુપયોગવાદી તરીકે વર્ણવ્યા છે. આથી એ સહજ પ્રશ્ન ઊભું થાય છે કે આમાં સત્ય શું છે? પં. સુખલાલજીએ આ સંબંધમાં જ્ઞાનબિંદુની પ્રસ્તાવનામાં ખૂબ ઊહાપોહ કર્યો છે. મને તે એમ લાગે છે કે અનેક પૂર્વાચાર્ય દિવાકરેની ગાથાઓને યુગ૫દુપરવાઇપરકાજ અર્થ કરતા હતા. આ વાતનું સૂચન ખુદ સંમતિની અભયદેવસૂરિકૃત ટીકામાં પણ મળી આવે છે, આથી શ્રીહરિભદ્રસૂરિ મ. આદિ અનેક પૂર્વાચાર્યોએ દિવાકરછનું યુગપદુપયોગવાદી તરીકે કરેલું વર્ણન યથાર્થ જ છે. આ વાતનું સમર્થન બીજા એક આધારથી પણ થાય છે. દિગંબર સંપ્રદાયમાં હમણું ધવલાજાધવલા-મહાધવલા ટીકાઓ સાથે પખંડાગમ આદિ પ્રાચીન સિદ્ધાંત પ્રથે પ્રગટ થાય છે. આ ધવલા આદિમાં દિવા કરછના સંમતિ ગ્રંથમાંથી અનેકાનેક ગાથાઓ સંમતિસૂત્રના નામોલ્લેખપૂર્વક ઉધૂત કરવામાં આવી છે. ( જવાયત્રામૃત મા. ૧)ની જયધવલાટીકામાં સંમતિની ઉપગવાદ સંબંધી અનેક ગાથાઓ ઉપૃત કરીને તેનો યુગ૫દુપયોગવાદપરક જ અર્થ કરેલ જેવામાં આવે છે. આ હકીકત એ વાતને પુષ્ટ કરે છે કે દિવાકરજીની સંમતિની ગાથાઓને યુગપદુપગવાદપરક જ અર્થ કરનારી પણ એક મોટી પરંપરા હતી.
આશ્રીમલવાદી સંમતિના-સંભવતઃ-સૌથી પ્રાચીન ટીકાકાર છે. અને તેમણે દિવાકરછની ગાથાઓનો યુગપદુપયેગવાદપક જ અર્થ કર્યો હશે, પરંતુ ટીકાકાર શ્રીઅભયદેવસૂરિજી દિવાકરજીની ગાથાઓને ઉપયોગમેદવાદપક અર્થ કરનાર વર્ગના છે. તેથી તેમણે દિવાકરછને ઉપયોગાભેદવાદીરૂપે વર્ણવ્યા છે અને આ. શ્રીમલવાદીને યુગ૫દુપયેગવાદીરૂપે વર્ણવ્યા છે તે પણ યથાર્થ જણાય છે. કદાચ એ પણ બનવાજોગ છે કે આ. શ્રીમલવાદીએ બીજે સ્થળે યુગપદુપરવાનું સ્વતંત્રતયા સમર્થન કર્યું પણ હેય.
For Private And Personal Use Only
