________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૮૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
આ શ્રી મલવાદી ક્ષમાશ્રમણનો સમય.
ટીકાકાર શ્રીસિંહસૂરગણિ ક્ષમાશ્રમણ વિક્રમના સાતમા શતકમાં થઈ ગયા છે, એ હકીકત આગળ “ટીકાકારના સમયમાં જણાવવામાં આવશે. એટલે આ૦ શ્રીમલવાદીજી તેમના પૂર્વે થયા છે એ સુનિશ્ચિત છે. આ શ્રીમલવાદીએ નયચક્રમાં જે જે વાક્યકારાદિ ગ્રંથકારોને તથા ગ્રંથને નિર્દેશ કર્યો છે તેમાંના ઘણાખરા એટલા બધા અજ્ઞાત છે કે તેમને આ શ્રીમલવાદીના સમયનિર્ણયમાં અત્યારે ખાસ ઉપયોગ થાય તેમ નથી. માત્ર વસુબંધુ, દિનાગ, આ૦ શ્રીસિદ્ધસેન દિવાકરજી તથા ભતૃહરિ જ સમયચર્ચામાં મુખ્યત્વે ઉપયોગી છે. દિવાકરજીના ન્યાયાવતારની દિનાગના પ્રમાણસમુચ્ચય તથા ન્યાયમુખાદિની તુલના કરતાં જણાય છે કે દિવાકરજીની સામે દિનાગની કૃતિઓ હશે. પછી
૧. પં. શ્રીસુખલાલજીએ તેમના ન્યાયાવતારના ગુજરાતી વિવેચનની પ્રસ્તાવનામાં ન્યાયાવતારની ન્યાયપ્રવેશ સાથે વિસ્તારથી તુલના કરેલી છે. આ ન્યાયપ્રવેશ ગાયકવાડ ઓરિએન્ટલ ઇન્સ્ટીટયુટ તરફથી પ્રકાશિત થયો છે અને તેમાં તેના કર્તાને દિનાગ જણાવેલ છે, પરંતુ ઘણુ વિદ્વાને એને શંકરસ્વામિરચિત જ માને છે. અસ્તુ. ગમે તે હે. એમ હોય તે પણ શંકરસ્વામીએ દિનાગના પ્રમાણસમુચ્ચય– ન્યાયમુખાદિ ગ્રંથને અનુસરીને જ ન્યાયપ્રવેશની રચના કરી છે એ વાત નિર્વિવાદ છે.
પ્રમાણસમુચ્ચયાદિ દિગ્ગાગના ગ્રંથમાંથી ઉધૂત કરેલાં વચને પાછળના કેટલાક પ્રથામાં મળી આવે છે. હમણાં પ્રમાણુવાર્તિકાલંકાર નામના ગ્રંથ અમારી પાસે આવ્યો છે. આ ગ્રંથના કર્તાનું નામ પ્રજ્ઞાકરમ છે. જૈનાચાર્યોએ ઘણું જ સ્થળે આ ગ્રંથને સામે રાખ્યો છે. સત્તા મોડ િસૂફમવાનોવગેરે . નિર્ગમન વિશન વપ નામાવોનીક્ષણ િ ૧ આ પ્રસિદ્ધ મલેક પણ આ પ્રમાણવાર્તિકાલંકારમાંથી (પૂ, ૧૦૮)જ ઉધૂત કરવામાં આવ્યો છે. આ ૧૬૦૦૦ લેકપ્રમાણુ મહાગ્રંથ અત્યાર સુધી તે નષ્ટ જ મનાતે હતા, પરંતુ હમણું થોડા વર્ષો પૂર્વે જ અથાગ પ્રયત્નના અંતે બૌદ્ધભિક્ષુ રાહુલ સાંકૃત્યાયનને ટિબેટના કઈ સ્થળેથી આ ગ્રંથ મળી આવ્યા હતા. તેના ઉપરથી રાહુલજીએ ત્યાં જ કેપી કરી લીધી હતી. અને તે શ્રીમાન જિનવિજ્યજી પાસેથી અમને પ્રાપ્ત થઈ છે. આમાં દિનાગના ઉદ્ધત કરેલાં એવાં કેટલાંક વચને છે કે જેની ન્યાયાવતાર સાથે તુલના કરી શકાય તેમ છે. ઉદાહરણ તરીક-નવાવાર્થa (વિજ્ઞાાસ્ય ) પવનમામિ તમેવ . યાદ
स्वनिश्चयवदन्येषां निश्चयोत्पादनेच्छया । पक्षधर्मत्वसम्बन्धसाध्योक्तेरन्यवर्जनम् ॥ १ ॥
[ પ્રમાણમુદય] (વાર્તિer g. ૦૪૭)
તુલના-નિયવચ્ચે નિચોure gઃ
વાર્થ માનમરાત...
૧ +
[ ન્યાયાવતાર
]
આ સિવાય બીજાં પણ અનેક તુલનીય સ્થળે છે.
For Private And Personal Use Only
