Atmanand Prakash Pustak 045 Ank 10

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 9

શ્રી દ્વ્રાદશારનયઃ ઃ : મહાશાસ્ત્ર.
ચર્ચા કરી છે, તે ઇશ્વરકૃષ્ણકૃત સાંખ્યકારિકામાં માત્ર સૂચનરૂપે જ મળે છે. સાંખ્યદર્શનના કોઈ વિશિષ્ટ ગ્રંથ અવશ્ય હશે કે જેમાં આ બધા વિસ્તાર હશે.
આ સિવાય બીજાં અનેકાનેક વચના તે તે દર્શનની ચર્ચામાં ઉષ્કૃત કરવામાં આવ્યાં છે, જેનાં મૂલ શોધવાનું કામ સ ંશોધકોનુ છે. વેદ-ઉપનિષદ-પાણિનિવ્યાકરણ-વાર્તિકમહાભાષ્ય-ચરકસંહિતા આદિ ગ્રંથમાંથી પણ અનેક વચના ગ્રંથકારાએ ઉધૃત કર્યાં છે. માત્ર દાનિક સાહિત્યમાં નહિ, પણ બીજા અનેક સાહિત્યિક ક્ષેત્રમાં પણ ગ્રંથકારો પારંગત હતા-એ વાત ગ્રંથનું એક સ્થૂલ અવલાકન કરવાથી પણ સ્પષ્ટ જાણી શકાય છે.
૧૮૭
ટીકાનું નામ ન્યાયાગમાનુસારિણી છે-આગમિક વાતા પણ તેમાં એટલી બધી વિશિષ્ટ મળી આવે છે કે જે બીજા આગમિક સાહિત્યમાં ભાગ્યે જ જોવામાં આવે છે,
नैतत् स्वाभिप्रेतोपपत्ति बलादेव । किं तर्हि ? भगवदर्हदाज्ञापि तथोपश्रूयते - “ सब्वजीवाणं पि" [ नन्दी सूत्र ] इत्यादि अक्खराणक्खर सुतादिभेदेन श्रुतज्ञानप्ररूपणायामेकेन्द्रियस्वामिकमुक्तं सूत्रे । तथा माध्येऽपि - " तं पि जति आवरिजेज तेण जीवो अजीवतं पावे । ધ્રુવિ મેલમુય હોર્ પદ્દા સંપૂરાળ ॥ ૨ ॥ આ પ્રમાણે એક સ્થળે ટીકામાં ઉલ્લેખ છે. આના ઉપરથી સ્પષ્ટ જોઇ શકાય છે કે “ સવ્વનીવાળું પિ ” એ સૂત્ર છે. અને તેં વિ જ્ઞાતિ.....ગાથા એ ભાષ્યની ગાથા છે. અત્યારે તે આ સૂત્ર અને ભાષ્ય-મનેય સૂત્રરૂપે જ માનવામાં આવે છે. નંદીસૂત્રના ટીકાકારોએ પણ આ સ્થળે કોઈ પૃથક્કરણ કર્યું નથી. નન્દીસૂત્રના ચૂર્ણિકાર તથા ટીકાકારા કરતાં પ્રાચીન પરમવિદ્વાન શ્રીસિ ંહસૂરગણિ જેવા ક્ષમાશ્રમણુનું કથન નિરાધાર તેા ન જ હોય-ન જ સંભવે. શું તેમની પાસે કાઈ એવી વિશિષ્ટ પર’પરા હશે કે જે પ્રચલિત નન્દીસૂત્રના અમુક ભાગને સૂત્ર તરીકે તથા અમુક ભાગને પૃથક્ ભાષ્ય તરીકે માનતી હશે ? જો કે બૃહત્કલ્પસૂત્રના ભાષ્યમાં તંત્તિ ગતિ આખ઼િ ... ગાથા ઘેાડા પાડભેદ સાથે મળે છે. પરંતુ નન્દીસૂત્રના ‘“ સવ્વીવાળવિ ” પાઠને ઉધૃત કરીને તેની સાથે જ રહેલી તેં વિ જ્ઞત્તિ......ગાથાને સૂત્રરૂપે ન ઉદ્ધરતાં બૃહત્કલ્પભાષ્યમાંથી લઈને ભાગ્યને નામે ગ્રંથકાર ઉધૃત કરે એ સવિત છે.
ܐܕ
છતાં પણ જો કાઇ મદ્રાનુભાવ આ સંબંધમાં વિશિષ્ટ પ્રકાશ પાડશે તે અમે તેમને અંતઃકરણથી આભાર માનીશું.
૨. સુસુમુ યામાગુચી નામના જાપાનીઝ પંડિતે સોંપાદિત કરેલા મધ્યાન્તવિમટીશા નામનો એક ગ્રંથ જાપાનથી પ્રકાશિત થયા છે. ટીકાકારનું નામ સ્થિમતિ છે. આ સ્થિમતિએ પણ પેાતાની ટીકાનું અપમાનુસારિળી નામ રાખ્યું છે. આ ગ્રંથ વસુબભ્રુપ્રણીત મધ્યાન્હવિભાગસૂત્રભાષ્યની ટીકારૂપ છે. સ્થિરમતિના સમય ઇસ્વીસન ૫,મી શતાબ્દી માનવામાં આવે છે.