Atmanand Prakash Pustak 032 Ank 09

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 7

tr
સત્ય જ્ઞાનનું રહેય.
૧૯
માન્ક્રીટસે ભૌતિક દ્રવ્યની જે વ્યાખ્યા આપી છે અને જડ વસ્તુના સમ'ધમાં જે વ્યાખ્યાના હજારો વર્ષ થયાં સ્વીકાર થતે આવ્યેા છે તે વ્યાખ્યાને જ વળગી રહીએ તે ભૌતિક વસ્તુમાંથી ચેતનનેપ્રાદુર્ભાવ કેમ થઇ શકે ? તેના ચિત્તને પ્રતિભાસ થઇ શકે નહિ. બીશપ બટલરે પેાતાનાં ભાષણમાં મનનીય મુદ્દાઓ રજુ કરીને જડવાદને છુંદી નાખ્યા છે. ભૌતિક વસ્તુમાં ચેતનને જેએ અંતર્ગત ગણતા નથી તેએ ભૌતિક દ્રવ્ય અને ચેતન સંબધી સામાન્ય જ્ઞાન ધરાવે છે એમ કહી શકાય. ભૌતિક વસ્તુએનુ જેમને સંપૂર્ણ જ્ઞાન ન હોય તે ભૌતિક વસ્તુઓ અને ચેતન વિષે યથાર્થ નિરૂપણ ન જ કરી શકે. ભૌતિક દ્રવ્ય ન હાય તેા જીવન સંભવી શકે ? ભૌતિક દ્રવ્યના અસ્તિત્વ વિના જીવન કયાં ટકી શકે ? તાત્પર્ય એ કે ભૌતિક દ્રવ્ય અને ચેતન અવિચ્છિન્ન રીતે સલગ્ન છે. ભૌતિક દ્રવ્યના ચિત્ત ઉપર પણ આશ્ચર્યજનક પ્રભાવ પડે છે. આપણી મને દશા આપણા આહાર આદિને અનુરૂપ હાય છે. *
""
ખરી વાત એ છે કે-ચેતન અને ભૌતિક પદાર્થોં સર્વથા અભિન્ન છે. બન્નેના ગુણા અને કાર્ય એક-બીજાથી સાવ નિરાળાં છે. ભૌતિક પદાર્થનું કાર્ય ચેતનથી થઈ શકતું નથી. ચેતનનું કાર્ય ભૌતિક પદાર્થથી અશકય થઈ
પડે છે.
આંતરિક ઉત્તેજના એ વિવિધ રૂપાન્તરાનું વાસ્તવિક કારણ છે. આત્મા આંતરિક ઉત્તેજન ભાવનુ નિષ્પત્તિ સ્થાન છે. સર્વ પ્રકારની ઉત્તેજના આત્મામાંથી જ પરિણમે છે. મગસનને મત એવા છે કે-ચેતનનાં વિશિષ્ટ સ્વરૂપને કારણે વિલક્ષણ પ્રકારના ઉત્તેજના ભાવ પ્રક્રીસ થાય છે. આ પ્રકારની ઉત્તેજના વૃત્તિ એ રૂપાન્તર આદિનુ પ્રધાન કારણ છે. તત્ત્વાની વૃદ્ધિ અને સંસર્ગથી જીવનની નિષ્પત્તિ નથી થતી એવા મગસનના સ્પષ્ટ મત છે. +
જીવન તત્ત્વને પૂર્વથી સ્વીકાર કર્યાં વિના વિશ્વના પ્રશ્નનું યથાયેાગ્ય સમાધાન સર્વથા અશકય છે. ભૌતિક દ્રવ્યમાંથી ભૌતિક પદાર્થોં જ ખની શકે. ભૌતિક દ્રવ્યમાંથી ચેતનની સંભાવના શકય નથી.
* * Fragments of science,' Vol. 11,
+ · Creative Evolution. ' pp. 93 to 161,