________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. મથુરા, કૌશાંબી અથવા અહિછત્રમાં કઈ એક જૈન પુરૂષ કિંવા સ્ત્રીએ એક આયંપની પ્રતિષ્ઠા કરાવી છે. આવા આર્યપટ્ટ એક વિશાલ શિલા ઉપર કરેલ હોય છે. એમાં કેટલીક કારીગરી હેય છે. ચાર ખૂણામાં ચાર આકૃતિઓ, ચોતરફની કીનારી ઉપર આઠ, બાર કે સોળ મંગળચિહ્ન હોય છે. પટ્ટની વચ્ચોવચ એક યા તે વધારે વૃત્ત અને એની અંદર ચાર અથવા ચાર–જેડ મત્સ્યપૂચ્છ તરફ આંકેલા રહે છે. મત્સ્યપૂછ પણ એક મંગળચિહ્ન છે. સાધારણ રીતે ચાર મત્સ્યપૂછના કંઠસ્થળે એક ગોળાકાર સ્થાનને વિષે એક બેઠા ઘાટની જૈન મૂત્તિ હોય છે. ઈ. સ. ના આરંભ પૂર્વે બસે વર્ષ ઉપર સિંહક વણિકના પુત્ર અને કૌશિકી–ગોત્રીય માતાના સંતાન સિંહનાદિકે મથુરામાં જે આયાગપટ્ટની પ્રતિષ્ઠા કરી હતી, તેમાં ઉપરોક્ત વ્યવસ્થા જેવામાં આવે છે. આ પટ્ટની ઉપર ચાર બાજુ, ચારે ખૂણામાં લાંબી બેવડી કીનાર છે. ઉપરની કીનારમાં ચાર મંગળચિહ્ન છે અને પડખેની ઉભી કીના રમાં બન્ને બાજુ બે સ્તંભ આંકેલા છે. નીચેની બાજુમાં, દાતાની ઓળખાણ આપવા છેડે ભાગ કર્યો છે. બાકીના ચાર ખૂણામાં વચ્ચે એક વૃત્ત અને તેની આજુબાજુ ચાર જોડાયેલા મસ્યપૂછ છે. મધ્યસ્થ વૃત્તમાં, પદ્માસનને વિષે ધ્યાનમુદ્રાવાળી, બેઠા ઘાટની જિનમૂર્તિ છે. ( V. A. Smith-The Jainee Stupa & other antiquities of Mathura Page 15, Plite VII.)
પણ આયાગપટ્ટ બધા એક જ બીબામાં ઢાળેલા નથી. એમાં બહુ ફેરફાર થયેલા જોઈ શકાય છે. બીજા એક આર્યપદમાં, કીનારી ઉપર અર્ધ–અશ્વી કિન્નરી, વચ્ચે ચાર બાજુના ચાર ખૂણે અધ-મસ્યકિન્નર, વૃત્તની વચ્ચે એક યુવતીશ્રેણી અને બરાબર વચ્ચે તીર્થંકરની મત્તિને બદલે અન્ નેમિનાથનું લાંછન અર્થાત્ એક રથચકે છે. આ આર્ય પટ્ટ ઉપરને શિલાલેખ બરાબર qizll 21sid vell. (Plate VIII. )
| મથુરાને ત્રીજે આર્યપદ જુદી જાતનો છે. એમાં વચ્ચે એક વિશાળ વૃત્તની અંદર એક હાનું વૃત્ત છે અને એ વૃત્તની અંદર પાસનવાળી એક જિનમૂર્તિ છે. આસપાસ ચાર જેડ મસ્વપૂર્ણ છે. એની હાર પ્રથમ વૃત્ત અને પાછાં મત્સ્યપૂછ છે. ચાર મંગળચિહ્ન એમાં આંકયા છે. (૧) સ્વસ્તિક (૨) મત્સ્યયુગ્મ (૩) ઘટિકા (૪) ભદ્રાસન. અપ્સરાઓના સ્કંધ ઉપર એક માળા છે અને એ માળાની સમાંતરાએ (૧) જિનમૂર્તિ (૨) આર્યવૃક્ષ ૩) તૃપ અને (૪) મંદિર છે. ચાર કેર ચાર નાગિણી અને નીચે આઠ મંગળચિત પણ છે. ( P. 16. P’late IX Epigraphica Indica vol. II. pp. 311-13)
For Private And Personal Use Only
