________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
-
-
--
શ્રવણ અને સંસ્મરણ.
૨૦૭ આધુનિક જેનો મૂળ ઊપસનાપદ્ધત્તિ અને મૂર્તિ-ગઠનની વાત છેક ભૂલી ગયા છે. પહેલવહેલો પુરાતન આર્યપટ્ટ જ્યારે હાથ લાગે ત્યારે ડો. બુહુર અને પીટ પણ મુંઝવણમાં પડ્યા. કઈ જન મુનિ એવા ન મળ્યા કે જે આ આર્યપટ્ટ વિષે કંઈકે ખુલાસે કરી શકે.
બે-ત્રણ વર્ષ લગી આર્ય પટ્ટ મળતા રહ્યા, પણ હમણાં એવા આર્યપટ્ટ નીકળતા જણાતા નથી. આ ઉપરથી એટલું ફલિત થઈ શકે છે કે આર્યપટ્ટ કઈ એક યુગની ખાસ વસ્તુ છે. એ યુગ વીતી ગયા પછી આર્યપટ્ટની પૂજા–સ્થાપના બંધ થઈ હશે.
એ ક યુગ હશે? એવું અનુમાન નીકળે છે કે મોર્ય સામ્રાજ્યને નાશ થયે તે પછી, કુશાન અથવા શક સામ્રાજ્યની પ્રતિષ્ઠા થઈ તે પહેલાંને એ યુગ હોવો જોઈએ. બે-ચાર રાજાનાં નામ, એ સમયના આર્યપટ્ટ ઉપર અંકાયેલા છે, પણ એ ઓળખાતા નથી. મથુરાનો રંજીવલે અને તેને પુત્ર શોભાસ, કૌશાંબી શિવમિત્ર એ વખતના રાજા હતા; પણ શિલાલેખ અને પ્રાચીન સીકકા સિવાય એમનાં નામ બીજે ક્યાંય જોવામાં આવતાં નથી. રંજીવલો અને ભાસ શક–જાતિના રાજા છે. તેઓ પહેલાં શક- રાજાના નોકર હતા અને પછી સ્વતંત્ર થયા હતા. સ્વતંત્ર થવા છતાં રાજ્યની નોકરી સૂચવનારી ઉપાધિ “મહાક્ષત્રક” તેઓ મહારાજા પદની સાથે ઉમેરતા. પુરાણમાં કે ઈતિહાસમાં બીજે કઈ ઠેકાણે રંજુલે કે તેના પુત્ર શોભાસનું નામ મળતું નથી. મથુરાના કેટલાક શિલાલેખમાં શિવમિત્ર નામના એક રાજાનું નામ વંચાય છે. મથુરાનો શિવમિત્ર અને વૈશાંબીનો શિવમિત્ર એ બન્ને એક જ જમાનાના પુરૂષ હોય તો પણ એ બને એક હતા એમ કહી શકાય નહીં.
જૈન ધર્મની પ્રાચીનતમ મૂર્તિઓનો એક યુગ ઘણું કરીને મોયે-સામ્રાજ્યના લોપ સાથે પૂરો થયો હોય અને એ પછી તરતજ બીજો યુગ શરૂ થયું હોય એમ બને. કુશાન સમ્રાટના રાજઅમલ વખતે જૈન મૂર્તિઓને નવો યુગ બેઠે. એ સમ્રાટે ચોવીસ તીર્થકરોની મૂર્તિઓ પ્રમાણપુરઃસર તૈયાર કરાવવા માંડી. એમની પહેલાના યુગમાં એટલી કકસાઈ નહીં રખાતી હોય.
જૈન ધર્મના નાનામાં જાના યુગમાં, જૈનોના ઉપાસ્ય દેવતા કોણ હશે તે બરાબર સમજી લેવું જોઈએ, એને માટે આજ સુધીમાં મળી આવેલા આર્યપટ્ટ અથવા આયાગપટ્ટને બારીક અભ્યાસ કરે જઈએ.
For Private And Personal Use Only
