Atmanand Prakash Pustak 026 Ank 08

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 6

સુખ તથા શાન્તિ.
૧૫.
માણસનું કપડું મળી જાય તો તે પહેરીને આપ સુખી થઈ શકશે, પાદશાહે ધાર્યું કે હવે કામ થઈ ગયું. અને કોઈ સુખી મનુષ્ય મળી જશે તો તેનું કપડું પહેરીને હું સુખી થઈ જઈશ. પછી સુખી મનુષ્યની શોધ થવા લાગી. આખું રાજ્ય ઢંઢી નાખ્યું, પણ કોઈ સ્થળે એક પણ સુખી મનુષ્ય ન મળે. સઘળા લેકે પોતપોતાના દુ:ખ દેતા હતા. છેવટે ઘણું જ શોધ ક્ય પછી એક ખેડુત મળે જે ખેતરમાં ખેતી કરીને પોતાના ઘર તરફ જતો હતો, તેને પૂછતાં માલુમ પડયું કે તેને કોઈ પ્રકારનું દુ:ખ નથી અને તે સર્વ રીતે સુખી છે. પાદશાહના નોકરેએ તેને કહ્યું કે “ભાઈ, તારી પાસે એકાદ ફાટયું તુટયું જુનું કપડું હોય તે અમને આપી દે, કે જેથી અમે તે અમારા પાદશાહને પહેરાવીને સુખી કરીએ.” તે ખેડુતે જવાબ આપે કે ભાઈ, મારી પાસે તો કહ્યું કપડું નથી. તે હું કેવી રીતે આપી શકું ?”
કેટલાક મનુષ્ય સંસારને દુઃખપૂર્ણ અને વિપત્તિઓનું ઘર ગણે છે, અને કેટલાક સુખપૂર્ણ તથા સઘળા પ્રકારની સુસ્થિતિનું કેન્દ્ર ગણે છે. આવી જાતની અનેક વાતો છે જેનાથી સિદ્ધ થાય છે કે સુખને સંબંધ ઘણે અંશે માત્ર મનની સાથે રહે છે, બાહ્ય પદાર્થોની સાથે તેને કશી લેવા દેવા નથી. જે મનુષ્ય પોતાના મન તેમજ વિચારોને વશ રાખી શકે છે તે હમેશાં સુખી રહી શકે છે. એ રીતે સુખી થવું તે એક જાતની વિદ્યા અથવા કળા ઉપર નિર્ભર છે. જે મનુષ્ય એ વિદ્યા અથવા કળા જાણે છે તે ઘણું કરીને બધી દશાઓમાં અત્યંત પ્રસન્ન અને સંતુષ્ટ રહે છે. એને ચારે બાજુ સુખ અને આનંદ સિવાય કશું દેખાતું જ નથી. તેના ઉપર ગમે તેટલી વિપતિ આવી પડે છે તે પણ તે હમેશાં પ્રસન્ન રહે છે. આવો મનુષ્ય ખરૂં જોતાં ઈષ્યપાત્ર બને છે.
હમેશાં પ્રસન્ન રહેવાની વૃત્તિ કેટલેક અંશે સ્વાભાવિક અને જન્મથી જ હોય છે અને કેટલેક અંશે સંપાદિત પણ હોય છે. કોઈ બાબતનું સારૂં અથવા ખરાબ પરિણામ લાવવું આપણું પોતાના જ હાથમાં છે, અને ખાસ કરીને આપણું જીવન સુખપૂર્ણ કે દુ:ખપૂર્ણ બનાવવું એ તો આપણું જ અધિકારની વાત છે. સંસારમાં સુખ પણ છે અને દુ:ખ પણ છે. એ બેમાંથી એકનું ગ્રહણ કરવું અને બીજાનો ત્યાગ કરવો એ આપણા જ હાથમાં છે. આપણે આપણી મને વૃત્તિઓને સહનશીલ અને સુખાત્મક બનાવી શકીએ છીએ અને અસહનશીલ તથા દુ:ખાત્મક પણ બનાવી શકીએ છીએ. જે મનુષ્ય હંમેશાં પ્રસન્ન અને સુખી રહેવાનું જાણે છે તે કઠિનમાં કઠિન વિપત્તિને સમયે પણ કદિ ગભરાતો નથી. તેનો પ્રસન્ન સ્વભાવ તેને ભાર હલકે કરે છે અને તેને વિપત્તિઓની સામે થવા સમર્થ બનાવે છે. પરંતુ જે મનુષ્ય હમેશાં ઉદાસ રહે છે અને જે સંસારમાં ચોતરફ દુ:ખ જ જોયા કરે છે તેને સર્વોત્કૃષ્ટ સુખ પણ કદિ પ્રસન્ન અને સંતુષ્ટ કરી શકતું નથી.