Atmanand Prakash Pustak 026 Ank 08

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 7

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
તે ઉપરાંત પ્રસન્ન વૃત્તિથી સદાચાર અને સગુણામાં પણ ઘણી જ વૃદ્ધિ થાય છે. એક વિદ્વાનનું મન્તવ્ય છે કે જે મનુષ્ય હમેશાં પ્રસન્ન રહે છે તેનામાં કઈને કઈ ગુણ હોય છે જ. આંગ્લ વિદ્વાન કાર્લાઇલને મત છે કે જે મનુષ્ય પ્રસન્નચિત્ત હોય છે તેનામાં કોઈ જાતને દેષ નથી હોતો. મનુષ્યમાં ગમે તેટલા સદ્દગુણે હાય, પણ જ્યાં સુધી તે પ્રસન્ન તથા સુખી રહેવાનું નથી જાણતો ત્યાંસુધી તે સંપૂર્ણત: સદગુણી ગણી શકાતું નથી. મનુષ્યમાં સગુણની સાથે સુસ્વભાવ નથી હોતા ત્યાં સુધી બધું નકામું છે અને સુસ્વભાવની સૌથી વધારે ઉત્પત્તિ પ્રસન્ન વૃત્તિથી જ થાય છે. દુ:ખરૂપી અંધકાર દૂર કરવા માટે પ્રસન્ન વૃત્તિરૂપી સૂર્યની જરૂર છે.
દુ:ખને લઈને મનુષ્ય રોગી રહે છે અને તેનું આયુષ્ય ઘટી જાય છે. તેના ચહેરા ઉપર કાન્તિ નથી રહેતી અને તેની બુદ્ધિ પણ બહેર મારી જાય છે, પરંતુ પ્રસન્નતા અથવા સુખનું પરિણામ એથી ઉલટું હોય છે. જે મનુષ્ય હમેશાં પ્રસન્ન અને સુખી રહે છે તે રોગોથી પણ બચી જાય છે, અને તેનું આયુષ્ય પણ વધે છે. તેનું મુખ હમેશાં પ્રકૃતિ અને તેજસ્વી રહે છે અને તેને હમેશાં સારા સારા વિચારેજ સ્કુરે છે.
જે સુખની આટલી બધી આવશ્યકતા છે અને શોધ થાય છે તે સુખ બીજું કંઈ નથી, પણ માત્ર ચિત્તની પ્રસન્નતા છે. દુ:ખોથી બચવાને સૌથી સરસ ઉપાય મહાભારતમાં આપવામાં આવ્યા છે. એક સ્થળે કહ્યું છે કે –
भैषज्यमेतदुःखस्य यदेतन्नानुचिन्तयेत् । અર્થાત્ મનમાં દુઃખેને વિચાર ન કરવો એજ એના નિવારણનો સૌથી સરસ ઉપાય છે. તાત્પર્ય એ છે કે જે મનુષ્ય દુ:ખને પિતાનાં મનથી ભૂલી શકે છે–પ્રસન્ન અને આનન્દ્રિત થઈ શકે છે તે જ સુખી છે. વિપત્તિઓ તેમજ કષ્ટની સામે તો સૈને થવું જ પડે છે; એનાથી કેઈ બચી શકતું નથી. પછી મનુષ્ય પ્રસન્નતા અને સુખપૂર્વક સામે થાય, કે ખેદ અને દુ:ખપૂર્વક સામે થાય. આપણું ખિન્ન મન આપણને દુઃખી બનાવી મૂકે છે અને પ્રસન્ન મન આપણને સુખી કરે છે. સુખનું ઉત્પત્તિ સ્થાન આપણું મન જ છે, તે બહારથી આવીને આપણા શરીરમાં ભરાઈ નથી જતું. જે મનુષ્ય પિતાનાં મનની સહાયથી જ સુખી નથી થઈ શકતા તે બીજા કોઈ પણ ઉપાયથી સુખી થઈ શકતો નથી. મનુષ્ય પ્રસન્ન હેય કે ન હોય; પણ જે તે દુ:ખના વિચાર છોડી દે છે તો અવશ્ય સુખી થાય છે. અધ્યાત્મ રામાયણમાં લક્ષમણજી કહે છે કે –
सुखमध्ये स्थितं दुःखं दुःखमध्ये स्थितं सुखं । व्यमन्योऽन्यसंयुक्तं प्रोच्यते जलपंकवत् ।।