Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Reg. No. B. 431 श्रीमहिजयानन्दसूरि सद्गुरुभ्यो नमः।
શ્રી
છી. . હું શિ. બી.
બી.કા. શાળા
(દર માસની પૂમિાએ પ્રકટ થતું માસિકપત્ર.)
|| શાર્દૂલ્હવિક્રીડિત// कारुण्यान्न सुधारसोऽस्ति हृदयद्रोहान हालाहलं । वृत्तादस्ति न कल्पपादप इह क्रोधान्न दावानलः ।। संतोषादपरोऽस्ति न प्रियसुहल्लोमान्न चान्यो रिपु। र्युक्तायुक्तमिदं मया निगदितं यद्रोचते तत्त्यज ।।
પુત્ર ૨ ૬ મું,
વીર સં. ૨૪૫૫.
ફાગુન.
આત્મ સં. ૩૩.
અંક ૮ મે.
પ્રકાશક-શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગ૨.
વિષયાનુક્રમણિકા.
-
૨
-
૧ વાશ્રયી જીવન.. ૨ વિક્રાળ કાળ. ૩ સુખ તથા શાન્તિ, ૪ દુનીયાના ૨‘ગ. ૫ જૈન ધમ.... ૬ જીવનની અગમ્યતા. ... ૭ અગીઆર અગામાં નિરૂપણ કરેલ
તીર્થ 'કર ચરિત્ર.
૧૯૧ ૮ વિદ્યાર્થી વિભાગ વાંચન.
पघायाजागवायन. ... २०६ ૧૯ર ૯ સ્ત્રી વિભાગ વાંચન.
- ૨૧૦ ૧૯૩ ૧૦ શ્રી પંચરસૂત્ર પૈકી પ્રત્રજ્યા પ્રહણુ. ૧૯૭ વિધિ સૂત્ર ભાવાર્થ. . ૧૯૮ ૧૧ જૈન સેનેટરી એસોસીએશનના ૨૦૧ રીપેટ. ... .... .. ૨૧૫
૧ર વર્તમાન સમાચાર, સ્વીકાર અને ૨૦૩
સમાલોચના ...
- ". ૨૧૬
મુદ્રકઃ-શા. ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈ. આનંદ પ્રી. પ્રેસ સ્ટેશન રોડ-ભાવનગર.
વાર્ષિક મૂલ્ય રૂ. ૧) ટપાલ ખચ ૪ આના.
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
-
-
-
-
-
-
~~~~~~{SS
~~~ઊ~~દ્ધ શ્રી ઉ~~ ~~~~
આત્માન ૬ પ્રકાશ. ( ဘုတတတတတတတတတတတတတတတတတ
- ધરે થીમ , तेषां पारमेश्वरमतवर्तिनां जन्तूनां नास्त्येव शोको न विद्यते दैन्यं प्रलीनमौत्सुक्यं व्यपगतो रतिविकारः जुगुप्सनीया जुगुप्सा असम्भवी चित्तोद्वेगः अतिदूरवर्तिनी तृष्णा समूलकाषंकषितः सन्त्रासः किन्तर्हि तेषां मनसि वर्तते धीरता कृतास्पदा गम्भीरता अतिप्रवलमौदार्य निरतिशयोऽवष्टंभः ।
૩૫મિતિ મવારંવા થા.
~~~~~~
પુરા ૨૬ મું. } વીર સંવત્ત રજા જાપુર ગરમ સંવત્ત રે { અંક ૮ છે.
स्वाश्रयी जीवन.
(ત્રાટક-છાંયા.) કૃષિકાર અને સ્થળ યોગ્ય હશે, ફળ પ્રાપ્ત જિહાં બીજ ર૫ થશે? કણ સદશ ફલ ત૬ વિધ ફળે, રસ સ્વાદ વિવિધ ભૂ ભેદ મળે. ૧ સીકરાય છેહુંડી અવેજ વડે, રહે આંટ જે ચોગ્ય પ્રબંધ જડે; વ્યવહાર વિશિષ્ટ વિના વિના, નહિં લાભ વ્યાપારિ કુનેડ વિના. ૨ કમ સુષ્ટિ પરે કર દષ્ટિ ભલા !, કુદરત નિયમ સમઝી સઘલા; સહ “ આપ ને લે”ના વિવેક થકી, પ્રચલિત આ લોકિક રીતિ નકી. ૩ પ્રભુ તું હિ છે તારણહાર ધણી, થશે આજે સ્વિકાર શ્રદ્ધા ગણી; વિશ્વાસ એ ખાલી ફળે ન કદી, આજ્ઞા પ્રતિપાલક થા જલદી. ૪ પૂજન ગુરૂ દેવ વડિલ તણું, સતકાર અને સમાન ઘણું કરવું ગુણ ગ્રહવા પ્રેમે અતિ, સન મારગ પ્રેરક પ્રઢ મતિ. ૫ લૌકિકતા સ્વશ્રય પર સઘલી, પહિચાન કરે જીવન બદલી; પર આશ્રય તજ તું ભ્રાત! હવે, “સ્વાશ્રયતા” સુંદર શાસ્ત્ર કવે. ૬
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
ર
www.kobatirth.org
શ્રી આત્માનંદુ પ્રકાશ
લેાકેાત્તર માર્ગ વિશાલ વિશિષ્ટ, પરાશ્રયના અવકાશ ન ઇષ્ટ; સમગ્ર એ કારણે ભેદ પ્રયાગ, નિમિત્ત અને નિજશક્તિ સયાગ, ૭ સહુ વાતને સાર અલૈકિક છે, સત્સંગ સચાગ સુધારસ છે; કવચિત મળે કર ખાજ હવે, રસ આતમ આનંદ પૂર્ણ શ્રવે. ૮ વેલચંદ ધનજી
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિક્રાળ કાળ.
( રચનાર-જેચંદ સુસાભાઇ શાહ, વઢવાણુ શહેરવાળા ) ડખાવલી પજામ)
૧ ઉપાદાને કારણે.
( રાગ, સવૈયા એકત્રીસા )
હાકેમ હાદા હાય હજારે!, રાજ મહાદુરના ઇકાશ્મ; હસ્તી હાલે હારબંધ હા મહારાજા કે ભલે નવામ; સહસ ગમે સેવક સેવામાં રહેતા રાત દિવસ તૈયાર,
ભરે ફાળ વિકાળ કાળ કરવાળ ગ્રહી કરતા સંહાર. મેડી મહાલય મોટર ગાડી માયા મૂકી મરવાનુ,
રહે રમણીનુ રટન નીરંતર નહિ નિશ્ચય ત્યાં ઠરવાનું; કરી કાળા કામે કંચન ને કેલવીયા ક્રોડા કલદાર,
ભરે ફાળ વિકાળ કાળ કરવાળ ગ્રહી કરતા સંહાર. બુદ્ધિમાન બળવંત બહાદુર બન્યા બાદશાહ જગસીરતાજ, કપટી કાળ કરે નિહું કરૂણા રહાય ચક્રતિ મહારાજ; ઉપાડે આંખ્યા વીંચીને યુવાન, માળ, કે બહુ રડનાર,
ભરે ફાળ વિકાળ કાળ કરવાળ ગ્રહી કરતા સંહાર, અભિમાનમાં અક્કેડ રહીને આત્માના નિવ કયાં વિચાર, કાણુ તું કયાંથી આવ્યા જગમાં કાણુ સ ંબંધી ને સ ંસાર; કાળતણી વિટ્ઠાળ જાળમાં સતાં પહેલાં ભજી ભગવાન ખાંધી લે પરલેાકનું ભાથું જયચંદ મળશે ઉત્તમ સ્થાન ૪
For Private And Personal Use Only
૧
૨
3
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સુખ તથા શાતિ,
છે. સુખ તથા શાન્ત.
વિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહ.
ક'
,
હાભારતના શાંતિ પર્વમાં ભૃગુએ ભારદ્વાજને કહ્યું छे -इह खलु भमुभिश्च लोके वस्तुप्रवृत्तयः सुखा.
र्थभिधीयन्ते । न ह्यतः परं त्रिवर्गफलं विशिष्टतामस्ति । અર્થાત્ આ લેક અને પરલોકમાં બધી પ્રવૃતિઓ કેવળ સુખાથે જ હોય છે અને ધર્મ, અર્થ તથા કામનું ફળ સુખ સિવાય બીજું કશું નથી. આ વાત અક્ષ૨શ: સત્ય છે. સંસારમાં જેટલાં કાર્યો કરવામાં આવે છે તે સઘળાં કેવળ સુખ પ્રાપ્તિ અર્થે જ છે. ધનોપાર્જન, અધ્યયન. અધ્યાપન, વ્યાપાર, દાન, ધર્મ, વિવાહ, વેશ્યાગમ, મદ્યપાન, આત્મહત્યા, દ્વેષ, નિંદા વિગેરે વિગેરે અનેક સારી તેમજ ખરાબ બાબતો માત્ર સુખની પ્રાપ્તિ માટે જ કરવામાં આવે છે. તોપણ જે સુખ મેળવવા સંસારના સઘળા મનુષ્યો આટલી બધી ઈચ્છા રાખે છે તેના સંબંધમાં એક વાત બહુજ વિલક્ષણ છે. તે એ છે કે સુખનું સ્વરૂપ ઘણે ભાગે નિશ્ચિત તેમજ સર્વ સંમત નથી. સઘળા લેકે તે સંબંધમાં મોટા ભ્રમમાં પડે છે, અને એ ભ્રમ સુખનું સાચું સ્વરૂપ નહિ જાણવાને લઈને જ ઉત્પન્ન થાય છે. અને એટલા માટેજ એક માણસ પાઈ પાઈ ભેગી કરીને લક્ષાધિપતિ બનવામાં સુખ માને છે, તે બીજે માણેસ પોતાના પૂર્વજોની લાખોની સંપત્તિ થોડા સમયમાં વેશ્યાગમન, મદ્યપાન વિગેરેમાં નષ્ટ કરી દેવામાં જ સુખ માને છે. એક મનુષ્ય પશુ પક્ષીઓ અને નાના જીવ પર દયા રાખવામાં અને તેઓનાં પ્રાણની રક્ષા કરવામાં સુખ માને છે, તે બીજે માણસ ભાઈઓના લેહી વહેવડાવવામાં સુખ સમજે છે. કોઈને ઇન્દ્રિય તૃપ્તિમાં સુખ દેખાય છે, તે કોઈને ઈન્દ્રિયદમનમાં સુખ લાગે છે. કોઈ મોટા મોટા મહેલમાં રહેવાથી સુખી થાય છે, તે કઈ ઝુંપડામાં પડ્યા રહેવામાં સુખ માને છે.
આ ઉપરથી કહેવાનો મતલબ એ છે કે સુખનું સાચું સ્વરૂપ સમજનારા લેક ઘણુ થોડા હેપ છે. સઘળા લોકો પોતે જે બાબતમાં સુખ માને છે તેમાં લાગી જાય છે; પરંતુ એની સમજણુ બ્રમાત્મક હોય છે, અને એને લઈને આગળ
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
ઉપર તેઓને દુઃખ મળે છે. પૈસાને સુખ સમજનાર માણસ અખૂટ દોલત એકઠી કરે છે, પરંતુ છેવટે જ્યારે પિતાને એકાદ યુવાન પુત્ર મરી જાય છે અથવા પોતે કોઈ મહાવ્યાધિથી પીડાય છે ત્યારે તે દોલત તેને સુખ આપી શકતી નથી. કોઈ કોઈ વાર તો એ જ દોલત એને બીજા દુઃખનું કારણ થઈ પડે છે. ચાર લોકે આવીને તેની દોલત ખાતર તેને અનેક જાતનાં કષ્ટ આપે છે અને એ સમજવા લાગે છે કે જે મારી પાસે દોલત ન હોત તો હું વધારે સુખી થઈ શકત. ઈન્દ્રિય તૃપ્તિમાં સુખ સમજનાર માણસ પણ હમેશાં દુ:ખી રહ્યા કરે છે, કેમકે જેમ જેમ તે વિષયવાસનામાં ફસાતો જાય છે તેમ તેમ તેની વાસનાઓની વૃદ્ધિ થતી જાય છે, તે ઇન્દ્રિય તૃપ્તિમાં સુખ સમજે છે, પરન્તુ ઇંદ્રિયોની તૃપ્તિ થતી જ નથી. ઉલટી તેની વાસનાઓ વધતી જાય છે અને એને લઈને તેને સુખને બદલે દુઃખ જ મળે છે. આ સઘળા વિરોધો અને મુશ્કેલીઓ જોઈને વિદ્વાન પુરૂએ યેથ ચિંતન પૂર્વક નિશ્ચય કર્યો છે કે સંસારના બાહ્ય પદાર્થોની સાથે વાસ્તવિક સુખને કઈ પ્રકારનો સંબંધ નથી. સુખને મુખ્ય સંબંધ મનની સાથે છે. એટલા માટે મનુસ્મૃતિમાં સુખ તથા દુ:ખના લક્ષણ ગણાવતાં કહ્યું છે કે--
सर्व परवशं दुःखं सर्वमात्मवशं सुखं ।
एतद्विद्यात्समासेन लक्षणं सुखदुःखयोः॥ - જે બીજા અથવા ખાદ્ય પદાર્થોને આધીન છે તે બધું દુ:ખ છે અને જે પિતાના મનના અધિકારમાં છે તે બધું સુખ છે. આ સુખ તથા દુઃખનું સંક્ષિપ્ત લક્ષણ છે.
આધુનિકે પાશ્ચાત્ય વિદ્વાનોએ પણ સુખનું લક્ષણ કંઈક આવું જ નક્કી કર્યું છે. તેઓના મત પ્રમાણે પણ સુખ બાહ્ય પદાર્થો પર અવલંબિત નથી, તેઓ તો સુખને એક જાતની માનસિક અવસ્થા માને છે. તેઓ મનને એક શીશીની ઉપમા આપે છે. મનને પ્રકાશિત અથવા સુખી રાખવા માટે તેને અમુક વિશિષ્ટ સ્થિતિમાં રાખવાની આવશ્યકતા છે. જે એ સ્થિતિથી જુદી કોઈ બીજી સ્થિતિમાં તેને રાખવામાં આવે છે તે સંસારની કઈ બાહ્ય વસ્તુ તેને સુખી કે સંતુષ્ટ કરી શકતી નથી. આ કારણથી જ અનેક લોકો ધન, બળ, સ્વાચ્ય, પરિવાર, સન્માન વિગેરે પ્રાપ્ત કરે છે છતાં સુખી થતા નથી–તેઓના આત્માને કદિ પણ કોઈ સ્થિતિમાં શાંતિ મળતી નથી. એ રીતે અનેક લોકો એવા પણ હોય છે કે જે અત્યંત હલકી સ્થિતિમાં રહીને પણ હમેશાં સુખી અને આનંદી રહે છે. આ સ્થળે એક મહાન પાદશાહની વાત કહેવાની ઈચ્છા થઈ જાય છે. એક પાદશાહ સુખી થવા ઈચ્છતો હતો અને તેથી તે મોટા મોટા હકીમ વિગેરે અનેક માણસને સુખની પ્રાપ્તિના ઉપાય પૂછવા લાગ્યો. સઘળા માણસે એ બહુજ વિચાર કરીને છેવટે તેને કહ્યું કે જે આપને કોઈ સુખી
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સુખ તથા શાન્તિ.
૧૫.
માણસનું કપડું મળી જાય તો તે પહેરીને આપ સુખી થઈ શકશે, પાદશાહે ધાર્યું કે હવે કામ થઈ ગયું. અને કોઈ સુખી મનુષ્ય મળી જશે તો તેનું કપડું પહેરીને હું સુખી થઈ જઈશ. પછી સુખી મનુષ્યની શોધ થવા લાગી. આખું રાજ્ય ઢંઢી નાખ્યું, પણ કોઈ સ્થળે એક પણ સુખી મનુષ્ય ન મળે. સઘળા લેકે પોતપોતાના દુ:ખ દેતા હતા. છેવટે ઘણું જ શોધ ક્ય પછી એક ખેડુત મળે જે ખેતરમાં ખેતી કરીને પોતાના ઘર તરફ જતો હતો, તેને પૂછતાં માલુમ પડયું કે તેને કોઈ પ્રકારનું દુ:ખ નથી અને તે સર્વ રીતે સુખી છે. પાદશાહના નોકરેએ તેને કહ્યું કે “ભાઈ, તારી પાસે એકાદ ફાટયું તુટયું જુનું કપડું હોય તે અમને આપી દે, કે જેથી અમે તે અમારા પાદશાહને પહેરાવીને સુખી કરીએ.” તે ખેડુતે જવાબ આપે કે ભાઈ, મારી પાસે તો કહ્યું કપડું નથી. તે હું કેવી રીતે આપી શકું ?”
કેટલાક મનુષ્ય સંસારને દુઃખપૂર્ણ અને વિપત્તિઓનું ઘર ગણે છે, અને કેટલાક સુખપૂર્ણ તથા સઘળા પ્રકારની સુસ્થિતિનું કેન્દ્ર ગણે છે. આવી જાતની અનેક વાતો છે જેનાથી સિદ્ધ થાય છે કે સુખને સંબંધ ઘણે અંશે માત્ર મનની સાથે રહે છે, બાહ્ય પદાર્થોની સાથે તેને કશી લેવા દેવા નથી. જે મનુષ્ય પોતાના મન તેમજ વિચારોને વશ રાખી શકે છે તે હમેશાં સુખી રહી શકે છે. એ રીતે સુખી થવું તે એક જાતની વિદ્યા અથવા કળા ઉપર નિર્ભર છે. જે મનુષ્ય એ વિદ્યા અથવા કળા જાણે છે તે ઘણું કરીને બધી દશાઓમાં અત્યંત પ્રસન્ન અને સંતુષ્ટ રહે છે. એને ચારે બાજુ સુખ અને આનંદ સિવાય કશું દેખાતું જ નથી. તેના ઉપર ગમે તેટલી વિપતિ આવી પડે છે તે પણ તે હમેશાં પ્રસન્ન રહે છે. આવો મનુષ્ય ખરૂં જોતાં ઈષ્યપાત્ર બને છે.
હમેશાં પ્રસન્ન રહેવાની વૃત્તિ કેટલેક અંશે સ્વાભાવિક અને જન્મથી જ હોય છે અને કેટલેક અંશે સંપાદિત પણ હોય છે. કોઈ બાબતનું સારૂં અથવા ખરાબ પરિણામ લાવવું આપણું પોતાના જ હાથમાં છે, અને ખાસ કરીને આપણું જીવન સુખપૂર્ણ કે દુ:ખપૂર્ણ બનાવવું એ તો આપણું જ અધિકારની વાત છે. સંસારમાં સુખ પણ છે અને દુ:ખ પણ છે. એ બેમાંથી એકનું ગ્રહણ કરવું અને બીજાનો ત્યાગ કરવો એ આપણા જ હાથમાં છે. આપણે આપણી મને વૃત્તિઓને સહનશીલ અને સુખાત્મક બનાવી શકીએ છીએ અને અસહનશીલ તથા દુ:ખાત્મક પણ બનાવી શકીએ છીએ. જે મનુષ્ય હંમેશાં પ્રસન્ન અને સુખી રહેવાનું જાણે છે તે કઠિનમાં કઠિન વિપત્તિને સમયે પણ કદિ ગભરાતો નથી. તેનો પ્રસન્ન સ્વભાવ તેને ભાર હલકે કરે છે અને તેને વિપત્તિઓની સામે થવા સમર્થ બનાવે છે. પરંતુ જે મનુષ્ય હમેશાં ઉદાસ રહે છે અને જે સંસારમાં ચોતરફ દુ:ખ જ જોયા કરે છે તેને સર્વોત્કૃષ્ટ સુખ પણ કદિ પ્રસન્ન અને સંતુષ્ટ કરી શકતું નથી.
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
તે ઉપરાંત પ્રસન્ન વૃત્તિથી સદાચાર અને સગુણામાં પણ ઘણી જ વૃદ્ધિ થાય છે. એક વિદ્વાનનું મન્તવ્ય છે કે જે મનુષ્ય હમેશાં પ્રસન્ન રહે છે તેનામાં કઈને કઈ ગુણ હોય છે જ. આંગ્લ વિદ્વાન કાર્લાઇલને મત છે કે જે મનુષ્ય પ્રસન્નચિત્ત હોય છે તેનામાં કોઈ જાતને દેષ નથી હોતો. મનુષ્યમાં ગમે તેટલા સદ્દગુણે હાય, પણ જ્યાં સુધી તે પ્રસન્ન તથા સુખી રહેવાનું નથી જાણતો ત્યાંસુધી તે સંપૂર્ણત: સદગુણી ગણી શકાતું નથી. મનુષ્યમાં સગુણની સાથે સુસ્વભાવ નથી હોતા ત્યાં સુધી બધું નકામું છે અને સુસ્વભાવની સૌથી વધારે ઉત્પત્તિ પ્રસન્ન વૃત્તિથી જ થાય છે. દુ:ખરૂપી અંધકાર દૂર કરવા માટે પ્રસન્ન વૃત્તિરૂપી સૂર્યની જરૂર છે.
દુ:ખને લઈને મનુષ્ય રોગી રહે છે અને તેનું આયુષ્ય ઘટી જાય છે. તેના ચહેરા ઉપર કાન્તિ નથી રહેતી અને તેની બુદ્ધિ પણ બહેર મારી જાય છે, પરંતુ પ્રસન્નતા અથવા સુખનું પરિણામ એથી ઉલટું હોય છે. જે મનુષ્ય હમેશાં પ્રસન્ન અને સુખી રહે છે તે રોગોથી પણ બચી જાય છે, અને તેનું આયુષ્ય પણ વધે છે. તેનું મુખ હમેશાં પ્રકૃતિ અને તેજસ્વી રહે છે અને તેને હમેશાં સારા સારા વિચારેજ સ્કુરે છે.
જે સુખની આટલી બધી આવશ્યકતા છે અને શોધ થાય છે તે સુખ બીજું કંઈ નથી, પણ માત્ર ચિત્તની પ્રસન્નતા છે. દુ:ખોથી બચવાને સૌથી સરસ ઉપાય મહાભારતમાં આપવામાં આવ્યા છે. એક સ્થળે કહ્યું છે કે –
भैषज्यमेतदुःखस्य यदेतन्नानुचिन्तयेत् । અર્થાત્ મનમાં દુઃખેને વિચાર ન કરવો એજ એના નિવારણનો સૌથી સરસ ઉપાય છે. તાત્પર્ય એ છે કે જે મનુષ્ય દુ:ખને પિતાનાં મનથી ભૂલી શકે છે–પ્રસન્ન અને આનન્દ્રિત થઈ શકે છે તે જ સુખી છે. વિપત્તિઓ તેમજ કષ્ટની સામે તો સૈને થવું જ પડે છે; એનાથી કેઈ બચી શકતું નથી. પછી મનુષ્ય પ્રસન્નતા અને સુખપૂર્વક સામે થાય, કે ખેદ અને દુ:ખપૂર્વક સામે થાય. આપણું ખિન્ન મન આપણને દુઃખી બનાવી મૂકે છે અને પ્રસન્ન મન આપણને સુખી કરે છે. સુખનું ઉત્પત્તિ સ્થાન આપણું મન જ છે, તે બહારથી આવીને આપણા શરીરમાં ભરાઈ નથી જતું. જે મનુષ્ય પિતાનાં મનની સહાયથી જ સુખી નથી થઈ શકતા તે બીજા કોઈ પણ ઉપાયથી સુખી થઈ શકતો નથી. મનુષ્ય પ્રસન્ન હેય કે ન હોય; પણ જે તે દુ:ખના વિચાર છોડી દે છે તો અવશ્ય સુખી થાય છે. અધ્યાત્મ રામાયણમાં લક્ષમણજી કહે છે કે –
सुखमध्ये स्थितं दुःखं दुःखमध्ये स्थितं सुखं । व्यमन्योऽन्यसंयुक्तं प्रोच्यते जलपंकवत् ।।
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
દુનીયાના રંગ.
तस्माद्वैर्येण विद्वान्स इष्टानिष्टोपपत्तिषु ।
न हृष्यन्ति न मुह्यन्ति सर्वमायेति भावनात् ॥
જેવી રીતે પાણી અને કાદવ એક ખીજામાં મળીને રહે છે તેવી રીતે સુખ અને દુઃખ પણ એકબીજામાં મળીને રહે છે. એટલા માટે વિદ્વાન્ મનુષ્યા સુખ દુ:ખ મન્નેને મિથ્યા સમજીને ધૈય રાખે છે. નથી ખેદ કરતા કે નથી
પ્રસન્ન મનતા,
-ચાલુ XXXXX
XXXXX |||||||||||||||
દુનીયાના રંગ.
|||||||||||
ગઝલ.
XXXXXX
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઘડી તડકા અને છાંયા, દિસે છે રંગ દુનિયાના, અનુભવથી સકળ જાણી, ભુલેા છે. શીદને શાણા. ઘણી ઋદ્ધિ હતી જેને, હતામગી, માગ, ફરવાના, દીઠાં દુ:ખમાં ભટકતાં તે, પડયા ટુટાજ ખાવાના. ઉદય ત્યાં અસ્ત છે અન્ત, ચડ્યા તેતેા છે પડવાના, થઈ ડાહ્યા જે પંકાણા, દિવાના થઇ વગેાવાણા. માન્યાતા, મુજને રાવણુ, મહા માની જે કહેવાણા, દશા પટ્ટી તેા પળમાંહિ, મની મેહાલ રાળાા. ચડ્યા જે હુંપદે પુરા, પડ્યા તે ક્યાં ન જોવાણુા ? રડયા અન્તે એતા એવા, રહે રાખ્યા નહિ છાના. અરે ! આ વિશ્વ વાડીમાં, ખીલેલા પૈક કરમાણા, સદા સરખી નહિ રહેશે, ભલે હા રક કે રાણા. પ્રસંગો સુખ કે દુ:ખના, જીવનમાં કૈક પડવાના, ખુશી કે નાખુશી સન્તા, જરી એમાં ન કરવાના. વિચિત્ર રંગે। નિહાળીને, નથી જ્ઞાની ફુલાવાના, ગણી એ કર્મની લીલા, સદા સમભાવ રહેવાના. નવાં કર્માને અટકાવી, પ્રભુ પથેજ ઉન્નતિ આત્મની સાધી, ભવાબ્ધિ ભારે તરવાના. ગઝલ વાંચી વિચારીને, સદા સંતાષ ધરવાના, પડે સુખ–દુ:ખ પણુ મનસુખ, પછી પરવા ન કરવાના. મનસુખલાલ ડાયાભાઈ શાહ.-વઢવાણ કેમ્પ. CXXXXXXX
જાવાના,
૧૦
For Private And Personal Use Only
૧
3
*
૫
૬
७
૧૯૭
હું
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૧૯૮
www.kobatirth.org
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
છે જૈન ધર્મ.
l90300
P
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધ સ્વરૂપ—
જૈન ધર્મ અન્ય ધર્મો કિવા પથાથી કેટલીક બાબતમાં વિલક્ષણતા ધરાવે છે, તેમાં મુખ્યપણે તેની સ્યાદ્વાદશૈલી, ચાર ભાવના અને આત્મા જ ક જીવન તેડી પરમાત્મા થઇ શકે છે એ વાત ખાસ ધ્યાન ખેંચે છે,
આગળ દેવ સ્વરૂપમાં જોઇ ગયા તેમ અરિહંત પદ પ્રાપ્ત કરનાર વ્યકિત દેશકાળ તરફ નજર રાખી, ધર્મની પ્રણાલિકા ખાંધે છે. ધર્મ અનાદિ ચાલ્યેા આવે છે છતાં તીથંકર પ્રભુ પેાત પોતાના શાસનમાં એને જે રીતે પ્રરૂપવે! હાય તે રીતના રસ્તાએ યેાજે છે. અત્રે કહેવાનુ એટલું જ છે કે પ્રરૂપક કેવળજ્ઞાન રૂપી દિવ્ય અરીસાથી વિશ્વની સકળ વસ્તુ સંકલના સાક્ષાત્ બ્લેઇલે છે, એટલે અન્ય દનકારાની રચના કરતાં તેઓશ્રીની રચનામાં જરૂર વિલક્ષણતા રહે છે, ને વળી વસ્તુવરૂપને સત્યપણે ભાસ થાય છે. ગુરૂસ્વરૂપમાં વર્ણવી ગયા તેવા મહાત્માએ ઉકત જ્ઞાનીના અભાવ સમયે, આજ્ઞાનુ જરાપણ ઉલ્લઘન કર્યા વગર સ્વશકિત અને પ્રાપ્ત કરેલ બુદ્ધિ પ્રભાવ અનુસાર મનુષ્ય ગણુની સમજ શકિતપર દૃષ્ટિ ફેંકી, એને ચેાગ્ય ભાષા–અલ કાર સજાવી, રજુ કરે છે.
સ્યાદ્વાદ શૈલીની અલૈાકિકતા એ છે કે તે કાઇ પણ વાતને સર્વથા નિષેધતી પણ નથી તેમ કેવળ એનુ સમર્થન પણ નથી કરતી. જૂદી જૂદી અપેક્ષાથી વસ્તુમાં રહેલ સ્વભાવ પ્રમાણે એનુ પ્રથક્કરણ કરી સાર ગ્રહણ કરે છે. ભિન્ન ભિન્ન સૃષ્ટિ ખિદુએથી એ શૈલીદ્વારા સત્યની તારવણી થઈ શકે છે. તેથી જ એને અનેકાંત વાદ ’ પણ કહેવામાં આવે છે. એનુ સંપૂર્ણ સ્વરૂપ જાણ્યા વગર કેટલાક તેને આનશ્ચિતવાદ કહે છે પણ તે સર્વથા ખાટું છે. એમાં ઉંડુ અવગાહન કરવા માટે પ્રચાલત પથાના ઝગડા કિવા માન્યતા ફેરા જેવુ કઇજ રહેતુ નથી. આ શૈલી અન્ય કેાઇ પણ દર્શન કે મતમાં નથી, તેથી જૈનધર્મની એ એક વિલક્ષણતા છે.
For Private And Personal Use Only
ચાર ભાવના એ પ્રસ્તુત ધનુ ખાસ ચિન્હ છે એમ ભારપૂર્વક કહી શકાય. દરેક ૫થા પેાતાની સત્યતાના ડંકા બજાવતા અને ખીજા સર્વને હલકા ચિતરતા નજરે આવે છે, જયારે આ ભાવનાઓથી અલંકૃત થયેલ જૈનધર્મ પાતાના મંતવ્યને દલીલેાથી સિદ્ધ કરતાં છતાં ખીજામાં રહેલ સત્ય સ્વીકારવાનું જરાપણુ વિસરતા નથી. એની ભાવનાઓથી એ અખિલ વિશ્વ સહમિત્ર ભાવ રાખી શકે છે. ભાવનાઓનું સ્વરૂપ વિચારતાં આ વાત સહુજ સમજાય તેમ છે. કહ્યું છે કે
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધર્મ. परहितचिंता मैत्री, परदुःख विनाशिनी तथा करुणा । परसुख तुष्टि मुदिता, परदोषोपेक्षणमुपेक्षा ।।
અથવા બીજી રીતે કહીયે તો. सत्त्वेषु मैत्री, गुणिषुप्रमोदम् क्लिष्टेषु जीवेषु कृपापरत्वम् । माध्यस्थमावं विपरीतवृत्ती, सदा ममात्मा विदधातु देव ॥
ભાવાર્થ –(૧) મૈત્રીભાવના, એટલે દુનિયાના સર્વ જીવો સાથે મિત્ર જે સંબંધ. જેમ સુહદય પરના સંકટને પિતાનું ગણી. યથાશક્તિ એના નિવાર : ણના ઉપાયો જાય છે તેમ પિતા સિવાયના દરેક પ્રાણી સાથે બંધુભાવ રાખી તેના હિતની ચિંતામાં તત્પરતા દાખવવી એનું નામ મૈત્રી ભાવના, (ર) પ્રમોદ ભાવના એટલે પોતા કરતાં ગુણેમાં જે આત્માઓ અધિક હોય તેમને જોઈ રાજી થવું. અર્થાત્ પારકાના સુખને જોઈ, એની ઉત્કૃષ્ટ દશાને નિહાળી મગ્ન થવું. યાને સંતેષ ધરે એનું નામ પ્રમાદ. ગુણીનું બહુમાન કરવાથી પિતામાં ગુણ આવે છે અને એથી ઉલટું એ પ્રત્યે રોષ રાખવાથી હેય તે પણ નષ્ટ થાય છે. (૩) કરૂણ એટલે કમેં જેને દુઃખીઆ બનાવ્યા છે અથવા તો ત્રાસ પમાડી ત્રાહ પોકરાવી છે તેવા ઉના તાપ હરવાની વૃત્તિ અન્યનું કણ કેમ નિવારણ થાય એવા જે મનના પરિણામ અને એ સાથે તનના પ્રયત્નો એનું નામ જ કૃપાદૃષ્ટિ. (૪) માધ્ય ભાવના, અર્થાત્ સમવૃત્તિ કે તટસ્થવૃત્તિ દુષ્કૃત આચરનાર કે પાપથંકમાં મગ્ન બનેલને ઉપદેશ વારિથી ઘણું યે સમજાવતાં છતાં જ્યારે તે પોતાના કાર્યમાંથી ન હઠે ત્યારે એ આત્મા ઉપર જરાપણ દ્વેષ ન ચિંતવતાં, કર્મની પ્રકૃત્તિઓ સ્મૃતિમાં લાવી, તે જીવ પ્રત્યે તટસ્થવૃત્તિ ધરવી અથવા તે એના એ કાર્યો પ્રતિ દુર્લક્ષ્ય કરવું એનું નામ મધ્યસ્થતા કે ઉપેક્ષા.
આ ભાવનાઓ–અંતરની પ્રેરણુઓ સે આત્માઓ પ્રત્યે આચરી દેખાડવાની હોવાથી એમાં જેન–અજેનપણું જોવાનું નથી. વળી ખુબી પણ એ છે કે અધિકગુણ પ્રત્યે બહુમાન અને ઓછા કે રીબાતા પ્રત્યે દયા જ્યારે સરખા સહ મિત્રતા અને માઠા કાર્યો કરનાર પ્રત્યે શત્રુતા નહિ પણ કેવળ સમતા કે સમભાવ ! જે દર્શનનો આ મુદ્રાલેખ છે તે દર્શન શાશ્વતું હોય તેમાં શી નવાઈ !
આ લક્ષણવાળો ધર્મ આત્માને કર્મબંધનોથી સત્વર છોડાવી શકે. એ માટે જ એક સ્થાને દાન-શીલ-તપ અને ભાવરૂપ ચાર પ્રકારે ધર્મનિરૂપણ કરાવે છે, છતાં મુખ્યતા તે ભાવની જ છે. પરિણામની ધારા ભાવનાપર અવલંબે છે એટલેજ ઉક્ત ચારમાં પ્રથમના ત્રણ કરતાં એનું સ્થાન શ્રેષ્ઠ છે. ભાવનાના અદ્દભુત બળ આગળ દ્રવ્યસંખ્યા, આચાર વિશિષ્ટતા કે તપાનુષ્ઠાન ગણ બને છે. આત્મા અને કર્મ ” અથવા તે ચેતન અને જડ અગર તે Soul and Matter
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. સબંધમાં અરિહંત ધર્મમાં જેટલું કહેવાયું છે તેટલું અન્યત્ર નહીં જડે. સુખની વ્યાખ્યા પચરંગી છતાં ખરું સુખ તે આત્મિક જ છે અને એની પ્રાપ્તિમાં બહારના સાધન કરતાં, મૂળ એ આત્માના પિતાના ઘરના છતાં અનાદિ કાળથી કર્મરૂપી આવરણેથી ઢંકાયેલા જ્ઞાન-દર્શન અને ચારિત્રરૂપ આંતરિક ઉપચારે ઘણું કરી શકે છે. તેથી જૈન દર્શનકારે “આત્મા” અને “કર્મ” રૂપ ઉભય વિષયમાં અતિ બારીકાઈથી છણાવટ કરી એવું તે સરસ અજવાળું પાડયું છે કે એના અભ્યાસકને મુક્તકઠે પ્રશંસા કરી કહેવું પડે કે આ દર્શન અન્ય દર્શનેમાં અદ્વિતીય છે.
જૈન ધર્મના મુખ્ય બે ભાગ પાડવામાં આવ્યા છે. (૧) સાધુધર્મ (૨) શ્રાવક ધર્મ. જેઓ સંસારને સર્વથા છેડી દઈ, કેવળ આત્મ કલ્યાણ અથે જ રચ્યા પચ્યા રહેવાનું સ્વીકારે તેમનો સમાવેશ સાધુ વિભાગમાં થાય છે.
પણ સૃષ્ટિનો મોટો સમુદાય આ નિયમથી પર હોય છે. તેને સંસારની માયા એકદમ છોડવી કપરી લાગે છે, તેવા સારૂં જે ધર્મના નિયમોની રાંકલના એ બીજે શ્રાવક ધર્મ.
ખુદ પરમાત્મા મહાવીર દેવ કહે છે કે ઉભય માર્ગો પરમાત્મપદની સિદ્ધિ થઈ શકે છે. એ વાત ઉભય માટે અંકિત કરેલી પ્રતિજ્ઞાઓથી પણ સમજી શકાય છે કેમકે પરસ્પર ઘણું સામ્ય તેમાં રહેલું છે.
આ ભેદ અધિકાર પરત્વેના છે. માયા જાળને વીર્ય ફોરવી જે જલદી કાપે છે તે સંસારને પાર સત્વર સાધે છે, છતાં વીર્ય ઉત્કટ દાખવવું પડે છે એ ભુલવું જોઇતું નથી. એને માર્ગ સાધુપણને-સીધો છતાં કંટક બહુલ, હું કે છતાં કષ્ટ સાધ્ય, સુંદર છતાં ખાંડાની ધાર સામે પણ જેનામાં એવી વીર્યની જાજવલ્યતા નથી, માયાને કાબુમાં લઈ એની છાતી પર ચઢી બેસવાના પરાક્રમ નથી તેને સારૂ સરળ માર્ગ જોઈએ અને તે શ્રાવકધર્મ. જ્યાં ઝાઝા કષ્ટો વેઠવાના ન મળે અને ઝાઝાં તપ આચરવાના ન હોય ! તેથી આ રસ્તો સરળ છતાં ઘણું વાંકવાળે, સુખસાધ્ય છતાં લાંબા સમયે ફળ આપનારે અને ટુંકમાં કહીયે તે “વીર ” નો નહિં પણ “મધ્યમ’ને.
- સાધુ ધર્મ પાલન સંબંધે પાંચ મહાવ્રત અને શ્રાવક ધર્મવાળા માટે એમાં કેટલીક રખાયેલી છુટો રૂપ પાંચ અનુવ્રત તથા એ ઉપરાંત ગુણવૃદ્ધિના કારણરૂપ ત્રણ “ગુણવત” અને શિક્ષાના આધાર સમાચાર “શિક્ષાવ્રતો” મળી
બારવ્રત” રૂ૫ દ્વિવિધ ધમ સંબંધે પુષ્કળ કહેવામાં આવ્યું છે. તત્વવિચાર અને વિધિપ્રરૂપણું પર જૈન ધર્મમાં સવિશેષ કહેવાયું છે. એ સાથે નય, નિક્ષેપ કે પાંચ સમવાય અથવા તો સભંગી કે પ્રમાણુવાદ ને જરાપણ વિસરવામાં નથી આવ્યા.
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જીવનની અગમ્યતા.
૨૦૧
એનું યથાર્થ માપ કહાડવાને સારૂ કાગળના પૃષ્ટ એ ગ્ય સ્થાન નથી. ખરૂં સ્થાન તો હૃદયરૂપી ભૂમિકા છે. આમ છતાં એ વિષય સંબંધે આગળપર લખવાનું હોવાથી અટલી સામાન્ય વિચારણાથી વિરમીશું.
ઉપરોક્ત પ્રકારે “દેવ, ગુરૂ અને ધર્મ સ્વરૂપમાંથી પસાર થઈ આપણે હવે “જૈન ધર્મ ” ના ભૂતકાળમાં દ્રષ્ટિ ફેંકવાની છે, તે વિના ચાલુ કાળના ઈતિહાસનું પાનુ અધુરૂં ગણાય. વળી તત્વની ચર્ચામાં ભાગ લઈ આત્મા-કર્મના ભેદ-પ્રભેદો નિરખી લેવાના છે, કેમકે તે વગરનું જ્ઞાન ઉપર ટપકીયું જ લેખાય. વળી આચાર-વિચાર સબંધે જાણી લઈ અન્ય દર્શને સહું એની તુલના કરી લેવાની છે તે વિના ઈતર કરતાં એની દિશા ભિન્નતા નહીં સમજાય અને છેવટે વર્તમાન પરિસ્થિતિ સમક્ષ ખડા થવાનું છે. એ બધું સમજવા સારૂં જૈન સાહિં ત્યમાં ઘણા ગ્રંથ છે. તેને ચાર ભાગ પાડવામાં આવ્યા છે. (૧) દ્રવ્યાનુયેગના ગ્રંથા–જેમાં કેવળ આત્મા–કર્મ વિ. પદાર્થોની વાત વિષે
કહેવાયું હોય, (૨) ગણિતાનુગના ગ્રંથા–જેમાં તારા-નક્ષત્રથી માંડી ચંદ્ર-સૂર્યને પાપમ
સાગરોપમ આદિ ગણત્રીના માન હોય. (૩) ચરણ કરણનગના ગ્રંથ –જેમાં સાધુ-શ્રાવકને પાળવાના નિયમે અને
કરવાની વિધિઓ વિષે લખાણ હેય. (૪) ચરિતાનુગના ગ્રંથા–જેમાં મહાપુરૂષોના જીવન ચરિત્ર અને કથાઓ આદિ હોય. આપણે એની હાય લઈ જૂદી દિશામાં આગળ વધીશું.
મે દી. ચેકસી.
જીવનની અગમ્યતા
(એક સંવાદ રૂપે.)
(મંદાક્રાન્તા) બાળ:એ માતાજી જીવન સઘળું આ બધું શું કહે છે?
શા આ ભૂરી વિષય જગના માનવીને ખીંચે છે? હા! જે વિષયે જગતજનને તીવ્ર તાપે તપે છે,
તેમાં પાછો પતંગવત એ શીદને ઝંપલાવે? (૧)
.
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૨૦૧
www.kobatirth.org
શ્રી આત્માનઃ પ્રકાશ
માતા:
<
ઃ નિર્મળતા ' જે જગત જનની વ્યકત થાયે ખખીએ,
>
જેને અંગે ચતુર નર પણું સ્વાત્મના ગુણ ભૂલે; એ નિ`ળતા સહજ જનની માનવીને પાંડે છે,
ને સૈા વિષયે જગતભરના સ્હેજ તેને ખીંચે છે. (૨)
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
માળ:—
પણ માતાજી ! જીવનનુંર બધું તેહતુ` ચાલી જાયે,
ને ભાસે હા ! જીવનભરમાં શુષ્ક આ સૈા પદાર્થો, ચાલી જાયે મનુજંગણુની દિવ્ય સા શકિત’ને,
કાયા તેના અથીરમનના ચેતના હીન લાગે. (૩)
માતા:-~~~
સાચું' વદવું સરલ દીલનું ખાળ તારૂ હોંસે છે,
શબ્દા તારા મુજ હૃદયને ખાણથી ભેદી દે છે; સારા જગના અંતર દુ:ખડા આજ હું જોઉ છું રે,
પણ હા ! તારા નયનયુગથી અશ્રુ આ શા સરે છે? ૪
માળ:
આ માતાજી હૃદય મુજ હા ! દુખલુ છે ઘણુ રે,
જોઇ આજે નયનસમીપે માતના આ કરો એ; માર્ગુ યાચુ કરગરી તુને એક દે શી એવી,
જેથી જાયે હૃદય મળને દુખલી વૃત્તિએ સૈા. ( ૫ )
૧ આશી-આશીય.
માતા
માતા ખેલ્યા અધીર મન છે માળ તારૂં અહા જી !
વેણે તારા કરૂણ દીલના શબ્દ મારા રૂપે શું !! “ જા, જા, જાજે જગતભરમાં ‘નિમ ળે ’ દીલડે તુ,
ને વૃત્તિઓ સખળ તુજ થઇ દેારજો ‘સત્યપંથે ૬
( રા. નિ ળ. )
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અગીઆર અગેામાં નિરૂપણ કરેલ તીર્થંકર ચરિત્ર.
==
અગીઆર અંગોમાં નિરૂપણ કરેલ તીર્થંકર ચારઝ.
૨૦૩
ગતાંક ૨ જા ના પૃષ્ટ ૪૨ થી શરૂ. ©=
( સમવાયાંગ સૂત્ર, )
૬૮ ધાતકી ખડમાં અડસઠ ચક્રવતી વિજયા છે. અડસઠ રાજધાનીએ છે, ત્યાં ઉત્કૃષ્ટપણે અડસઠ અરિહંતેા થયા હતા થયા છે (અજીતનાથ પ્રભુના વારામાં) અને થશે. એજ પ્રમાણે ચક્રવત મળદેવ અને વાસુદેવ માટે પણ સમજવું* પુષ્કરદ્વીપા માં અડસઠ વિજયા હાય છે એજ રીતે યાવ......... ....વાસુદેવા હાય છે. વિમલનાથ ભગવાનના સાધુઓની ઉત્કૃષ્ટ સંપદા અડસઠ હજારની હતી. ૯૦-શીતલનાથ ભગવાન નેવું ધનુષ્ય ઉંચા હતા. અજીતનાથ ભગવાનને નેવું ગણુા અને નેવું ગણુધરા હતા. શાંતિનાથ ભગવાનને પણ ( ગણા–ગણધર નેવુ હતા ) +૧૩ સ્વયંભૂ વાસુદેવે તેવું વષૅ પૃથ્વીના વિજય કર્યા.
૧૩૪-શ્રમણુભગવાન મહાવીર તીર્થ કરના ભવથી પૂના છઠ્ઠાપેાટ્ટિલના ભવમાં એક ક્રોડ વર્ષોંને દિક્ષાપર્યાય પાળીને સહસ્રારકલ્પના સર્વાર્થ વિમાનમાં દેવપણે
ઉત્પન્ન થયા હતા. ×૧૪
* ૧૫. ભાવનગરથી શેઠ કુ॰ આ॰ સ. ૧૯૮૪ ના અ. વ. ૪ શિનના પત્રમાં લખે છે કે એક વિદેહની ત્રિશ વિજયમાં ૩૨, અને એક ભરતમાં ૧ તથા ઐરવતમાં ૧ એમ જમુદ્દીપમાં ઉત્કૃષ્ટપણે કુલ ૩૪ તીર્થં કરેા હોય છે પરંતુ ચાર વિજયમાં ચાર તીર્થંકરે વિહરસાન ( કાયમી વિદ્યમાન ) હેાવાથી ચક્રવર્તી ખળદેવ કે વાસુદેવ ઉત્કૃષ્ટપણે ૨૮+૧+૧=૩૦ હાય છે આ રીતે ધાતકી ખંડ તથા પુષ્કરાવમાં બમણાં બમણાં ક્ષેત્રા હેાય છે. ઉત્કૃષ્ટપણે તી કર ૬૮ અને ચક્રવર્તી બળદેવ કે વાસુદેવ ૬૦ થાય છે ” એમ અન્યત્ર ઉલ્લેખ છે.
+ ૧૩ આવશ્યકસૂત્રમાં અજીતનાથ ભગવાનનાં ૯૫ અને શાંતિનાથ ભગવાનના ૩૬ ગણુકાં કહ્યા છે.
For Private And Personal Use Only
× ૧૪ શ્રમણ ભગવાન મહાવીરના સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ થઇ ત્યારથી પ્રારંભીને તીર્થંકર થયા ત્યાં સુધીના ર૭ ભવા ગણુાય છે. જે પૈકીના ત્રિ॰ શ॰ પુ॰ ચ॰ પર્વ ૧૦ મું તથા કલ્પસૂત્ર સુખમેવિકામાં છેલ્લા સાત ભવા તરીકે—બ ૨૧-ચેાથી નારકીમાં, ૨૨-અનેક ભવા ભમ્યા પછી મનુષ્યપણું કે જ્યારે શુભ-પુણ્યનું ઉપાર્જન કર્યુ` છે, ૨૩ પ્રીયમિત્ર ચક્રવર્તી કે જ્યારે પાટ્ટિલાચા પાસે દિક્ષા લઇ ક્રોડ વર્ષ તપ કર્યાં, ૨૪ ( મહા ) શુક્ર દેવલાકના સર્વાં વિમાનમાં દેવ, ૨૫-છત્રાનગરીનેા રાજકુમાર નદન ૨૬-પ્રાણાત૫માં પુષ્પાત્તરાવતસક વિમાનમાં દેવ,
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૨૦૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
૧૩૫-ઋષભદેવ ભગવાનથી અંતિમ મહાવીર સ્વામીનું આંતરૂ એક કાડાકાડી સાગરોપમનુ છે ×૧૫(પહેલાના અકામાં લખાએલ લેખના સુધારા-વધારા) ૧૫૭–તીથંકરા ( ગાથા ૧ થી ૪૪ )
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તે કાળ ને તે સમયને વિષે કલ્પનું સમવસરણ જાણવુ. યાવત....સાપત્ય નિરપત્ય માક્ષે ગયા ૧૬.
જબુદ્વીપના ભરતક્ષેત્રમાં ગત ઉત્સર્પિણી કાળમાં સાત કુલકરા થયા છે. તે આ પ્રમાણે-મિત્રદામ, સુદામ, સુપાર્શ્વ, સ્વયંપ્રભ, વિમલઘેાષ, સુદ્યેાષ અને મહાઘાષ ( ગાથા ૧ )
જબુદ્વીપના ભરતક્ષેત્રમાં ગત અવસર્પિણી કાળમાં દશ કુલકરા થયા તેના નામા—સ્વયંજલ, શતાયુ, અજીતસેન, અન ંતસેન, કાર્ય સેન, ભીમસેન, મહાભીમસેન, દૃઢરથ, દશરથ અને શતરથ ( ગાથા ૨ )
અને ૨૭-શ્રમણુ ભગવાન મહાવીર કે જ્યારે તી કર થયા ' એમ યાદી આપી છે. પરંતુ સમવાયાંગસૂત્રની ટીકામાં “ ૨૩-પેાટ્ટિલ રાજકુમાર કે જ્યારે ક્રોડ વર્ષ સુધી દિક્ષા પાળી છે, ૨૪–( સહઆર દેવલાકના સર્વાસિદ્ધ વિમાનમાં ) દેવ, ૨૫-છત્રાનગરીના રાજકુમાર નંદન, ૨૬-૬શમા દેવલેાકના પુષ્પાત્તર વરવિજય પુંડરિક વિમાનમાં દેવ, ૨૭-બ્રાહ્મણુકુડ ગ્રામના ઋષભદત્ત બ્રાહ્મણની પત્ની દેવાનંદા બ્રાહ્મણીના ગપણે, અને ૨૮-સિદ્ધાર્થ ત્રિશલા ક્ષત્રિયાણીના પુત્ર કે જ્યારે તીર્થંકર થયા છે ’ એ પ્રકારની યાદિ મળે છે તે અહીં છઠ્ઠો ભવ કયા લેવા ? તે સમજી શકાતું નથી. વળી શ્રમણુ ભગવાન મહાવીર ૨૨ મા ભવમાં મનુષ્ય થયા છે, પુણ્યાપાર્જન કર્યુ` છે પરંતુ ત્યાંથી કઇ ગતિમાં જઇ ચક્રવર્તી થયા તેના ખુલાસા મળતાજ નથી. તા કદાચ આ ખીના ૨૨ મા ભવ સાથે સંબંધવાળી નહીં હાય ? આ વિષયમાં વિશેષ ગ્રંથા તપાસી સ્પષ્ટતા થવાની જરૂર છે. લેખક.
× ૧૫ અડીં કઇંક અધિક એવા ૪૨૦૦૦ વર્ષ એછા રહે છે છતાં આ સંખ્યા નાની હાવાથી ગૌણુતામાની એક કાડાકાડી સાગરોપમ કહેલ છે. ટીકાકાર. એટલે કે ઋષભદેવ ભગવાનના નિર્વાણુથી મહાવીરસ્વામીના જન્મકાળનું આંતર્ ૪૨૦૭૨ વર્ષ ન્યૂન એક કાડાકાડી સાગરાપનુ છે. તથા ઋષભદેવ ભગવાનના નિર્વાણુથી મહાવીરસ્વામીના નિર્વાણુ સુધીનું આંતર્ ૪૨૦૦૦ વર્ષ ન્યુન એક કાડાકોડી સાગરોપમનું છે,
* ૧૬ અહીં આવશ્યક સૂત્રમાં કહેલ કલ્પભાષ્યના ક્રમથી સમવસરણુની વકતવ્યતા જાવી અથવા પર્યુષણાકલ્પના અનુક્રમથી સમવસરણુ વકતવ્યતા જાણુવી અને તે ગણધરોના અધિકાર સુધી જાણુવી; તેમાં પાંચમા સુધ ગણધર શિષ્યપરંપરાવાળા ઢાવાથી સાપત્ય ( શિષ્ય ) છે અને બાકીના દશ ગધરાની શીષ્ય સંતતિ સુધર્માંસ્વામીના સમુદાયમાં મળી જવાથી નિરપત્ય ( શિષ્ય સતતિ રહિત ) છે તથા નવ ગણધરા મહાવીર તી કરની હૈયાતીમાં અને ઇંદ્રભૂતિ તથા સુધર્માસ્વામી એ છે . ગણધરા મહાવીર પ્રભુના નિર્દેશુ પછી મેાક્ષે ટીકાકાર.
ગયા છે.
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અગીઆર અંગોમાં નિરૂપણ કરેલ તીર્થકર ચરિત્ર. ૨૦૫ જંબુદ્વીપના ભરતક્ષેત્રમાં આ આવાસ પણ કાળમાં સાત કુલકરે થયા તેનાં નામે -વિમલવાહન, ચક્ષુષ્મા, યશોમાન, અભીચંદ્ર, પ્રસેનજીત, મરૂદેવ અને નાભી (૩)
આ સાત કુલકરોને સાત સ્ત્રીઓ હતી તેનાં નામ-ચંદ્રયશા, ચંદ્રકાંતા, સરૂપ, પ્રતિરૂપા, ચક્ષુષ્કાંતા, શ્રીકાંતા, અને મરૂદેવી (૪)
જંબુદ્વીપના ભરતક્ષેત્રમાં આ અવસર્પિણ કાળમાં (ચોવીશ) તીર્થકરોના વીશ પિતા હતા તેનાં નામે-નાભિ, જીતશત્રુ, છતારી, સંવર, મેઘ, ધર, પ્રતિષ્ઠ મહુસેન, ક્ષત્રિય, સુગ્રીવ, દઢરથ, વિષ્ણુ, વસુપૂજ્ય, કૃતવર્મા, સિંહસેન, ભાનુ, વિશ્વસેન, સુર, સુદર્શન, કુંભ, સુમિત્ર, વિજય, સમુદ્રવિજય, અશ્વસેન અને સિદ્ધાર્થ ક્ષત્રિય. આ તીર્થ પ્રવર્તક જીનેશ્વરના પિતા અસ્પૃદય પામતા કુલવંશમાં ઉત્પન્ન થએલા વિશુદ્ધવંશવાળા અને ગુણવાન હોય છે. (૫–૬––૮. )
જબુદ્વીપના ભરતક્ષેત્રમાં આ અવસર્પિણી કાળના તીર્થકરોની ચાવીશ માતાઓ હતી તેનાં નામ-મરૂદેવી, વિજ્યા, સેના, સિદ્ધાર્થા, સુમંગલા, સુસીમા, પૃથ્વી, લહમણા, રામ, નંદા, વિષ્ણુ, જ્યા, શ્યામા, સુયશા, સુવ્રતા, અચિરા, શ્રીકા, (શ્રી) દેવી, પ્રભાવતી, પદ્મા, વા, શિવા, વામા અને ત્રિશલાદેવી (૯-૧૦)
જંબુદ્વીપના ભરતક્ષેત્રમાં આ અવસર્પિણી કાળમાં વીશ તીર્થકરે થયા તેના નામ ૧ ઝાષભ, ૨ અછત, ૩ સંભવ, ૪ અભિનંદન, ૫ સુમતિ, ૬ પદ્મપ્રભ, ૭ સુપાશ્વ, ૮ ચંદ્રપ્રભ, ૯ સુવિધિપુષ્પદંત, ૧૦ શીતલ, ૧૧ શ્રેયાંસ, ૧૨ વાસુપૂજ્ય, ૧૩ વિમલ, ૧૪ અનંત, ૧૫ ધર્મ, ૧૬ શાંતિ, ૧૭ કુંથુ; ૧૮ અર, ૧૯ મલ્લિ, ૨૦ મુનિસુવ્રત, ૨૧ નમિ, ૨૨ નેમિ, ૨૩ પાશ્વ અને ૨૪ વર્ધમાન.
આ ચોવીશ તીર્થકરોના પૂર્વભવના વીશ નામો છે. તે આ પ્રમાણે– વજનાભ, વિમલ, વિમલવાહન, ધમસિંહ, સુમિત્ર, ધર્મમિત્ર, સુંદરબાહ, દીર્ઘબાહ, યુગબાહ, લષ્ટબાહુ ( લખ્યબાહ), દિન, ઇંદ્રદત્ત, સુંદર, માહેદ્ર, સિંહ, મેઘરથ, રૂપી, સુદર્શન, નંદન, સિંહગીરી, અદીનશત્રુ, શંખ, સુદર્શન, અને નંદન. એ આ અવસર્પિણના તીર્થકરના પૂર્વભવે જાણવા (૧૧-૧૨–૧૩–૧૪).
આ ચોવીશ તીર્થકરોની વિશ શિબિકાએ હતી. તેનાં નામ સુદર્શના, સુપ્રભા, સિદ્ધાર્થી, સુપ્રસિદ્ધા, વિજ્યા, પૈયંતી, યંતી, અપરાજીતા, અરૂણુપ્રભા, ચંદ્રપ્રભા, સુરપ્રભા, અગ્નિપ્રભા, વિમલા, પંચવણું, સાગરદત્તા, નાગદત્તા, અભયંકરા, નિવૃત્તિકર, મનોરમા, મનહરા, દેવમુરા, ઉત્તરકુરા, વિશાલા, અને ચંદ્રપ્રભા, દરેક સર્વ જગત્વત્સલ, જીનવરેન્દ્રોને સર્વ ઋતુમાં સુખ આપનાર છાયાવાળી શિબિકાએ હેય છે. આ શિબિકાઓને પ્રથમ હર્ષિત રામવાળા મનુષ્ય ઉપાડે છે ત્યારપછી અસુરેન્દ્રો, દેવેન્દ્રો અને નાગેન્દ્રો ઉપાડે છે. જે ( અસુરેન્દ્ર વિગેરે) ચલચપળ કુંડળવાળા હોય છે. પોતાની રૂચિ પ્રમાણે વિકુલ આભરણ
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વિદ્યાર્થી વિભાગ વાંચન.
= IS :
=
ખરા યુવક વિદ્યાથીની અંગત ફરજ ભરી ભાવના.
(લેખક-સ. મુનિરાજ શ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ )
II
૧ જે ભારત ભૂમિમાં હું નિવસું છું તેમાં આશરે ૩૩ ક્રોડ મનુષ્યમાંથી કંઈક કોડ મનુષ્યને પેટ પૂરતું અન્ન પણ ખાવા મળતું નથી, તેવા દુ:ખી દેશમાં મારે વિવિધ જાતના ખાનપાન, મોજશોખનાં સાધનો જેવાં કે નાટક સીનેમા વિટ એશઆરામ અને ખોટા ખાનપાનમાં નકામા ખર્ચા કરવા કરાવવા બીલકુલ શ. ભતા નથી. વળી આ દેશ અજ્ઞાન, કુરૂઢીઓ, કુસંપને ધર્માધતાથી દુઃખી થઈ રહ્યો છે તેવી સ્થિતિમાં મારે તન મન ધન અને સત્તાની સઘળી શક્તિઓને ઉપગ સુશિક્ષા; સં૫, સુશીલતા અને સંયમની વૃદ્ધિ થાય તેમ કરવા-કરાવે ઘટે છે. અત્યારે ગતાનુગતિકતા તજી આંખ ખેલી સુવિવેક ધારી ડહાપણુથી વર્તવાની ખાસ જરૂર છે,
વાળા હોય છે. અને દેવે તથા અસુરોથી વંદન કરાતા જીનવરની શિબિકાને વહે છે. તેમાં પૂર્વ તરફ દે, દક્ષિણ બાજુ નાગકુમારે, પશ્ચિમ તરફ અસુરે, અને ઉત્તર તરફ સંપૂર્ણ કુમારે રહી શિબિકાને વહે છે. (ગાથા ૧૫ થી ૨૧ સુધી)
અષભદેવ ભગવાન વિનિતાથી અરિષ્ટનેમી દ્વારિકાથી અને બાકીના તીર્થ કરો પોતપોતાની જન્મભૂમિથી (દીક્ષા માટે ) નીકળ્યા હતા. ૨૨ | સર્વ તીર્થકરો એક દેવદૂષ્ય (વસ્ત્ર) થી નકલ્યા હતા, ચોવીશ ઇનવરો અન્યલીંગે કે ગૃહસ્થલ કુલીંગે નીકળ્યા ન હતા (પણ સાધુ લગે જ હતા) ૨૩
ભગવાન મહાવીર એકાકી પાર્શ્વનાથ અને મલ્લિનાથ ત્રણસો ત્રણસો સાથે વાસુપૂજ્ય ભગવાન છસે પુરૂષો સાથે ત્રાષભદેવ ભગવાન ઉગ, રાજન્ય અને ક્ષત્રિયકુળનાં ચાર હજાર પુરૂષો સાથે અને શેષ (ઓગણુશ ) તીર્થકરે હજાર હજાર પુરૂષો સાથે દીક્ષીત થયા. (૨૪-૨૫)
(ચાલુ)
-
-
-
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિદ્યાધિ વિભાગ વાંચન.
૨ સમસ્ત ભારતમાં અને મારામાં એકતા, ગુણાનુરાગ, સેવાભાવના, વીરતા, સત્યપ્રિયતા, સત્યધર્મ સેવા, અહિંસક ભાવના અને ન્યાય માર્ગને સેવવામાં ઉત્કૃષ્ટ પુરૂષાર્થ પ્રકટ થાઓ !
૩ સારી ભાવના, સારૂં વાંચન, મનન અને સત્સંગ તથા વિષય વાસના ઉપર કાબુ મનના દોષો દૂર કરે છે અને તત્વજ્ઞાન-આત્મજ્ઞાન આત્માના દોથી વિકારથી બચવા માર્ગ દેખાડે છે, અને સચ્ચારિત્ર આત્માને શુદ્ધ કરે છે; આવી સદ્વિદ્યા હું પ્રાપ્ત કરીશ.
ઈતિશમૂ. જીવન દોરી. સારા કુળની પણ કલેશ પ્રકૃતિવાળી એક બહેનને એક ઉત્તમ વિશાળ કુટુંબ બના નબીરા સાથે પરણાવી હતી, પરંતુ તેના કલેશી સ્વભાવથી આખું કુટુંબ ત્રાહિ ત્રાહિ થઈ ગયું હતું. તે પરણી આવેલ બહેન પણ કષાયથી પોતે દુ:ખી દુ:ખી થઈ ગઈ હતી. અંતે તેણે પોતાના પીયરમાં ભાઈને પોતાના ભારે દુઃખની ખબર આપી એક વાર અવશ્ય પોતાને ઘરે પધારવા વિનંતિ કરી. તે રીતે સાસ. રીઆએાએ પણ તેના ભાઈને પોતાની હકીકત જાણી તેને અંત આવે એવો કોઈ ઉપાય કરવા પધારવાની વિનંતિ લખી; તે બનને વિનંતિ પત્રનો આશય વિચારતાં પિતાની બહેનને કેલેશી સ્વભાવ મટે એ ઉપાય કુશળતાથી ચિંતવી જાણે પિોતે રોગ ગ્રસ્ત થયા હોય એવા રૂપે ત્યાં આવી હાજર છે. એથી સહુ ખુશી થયા. પિતે જ્યારે બહેનને મળ્યો ત્યારે તેની તબીયત વધારે બગડેલી જેવી જણાતાં બહેને પિતાનું દુઃખ વિસારી મૂકી ભાઈનું દુઃખ મીટાવવા ચાંપતા ઉપાય કરવા તેને ખૂબ આજીજી કરી, ગમે તે ભેગે પણ ભાઈનું દુઃખ દૂર કરવા બેનની લાગણું જોઈ ભાઈએ પ્રથમથી ચિંતવી રાખેલ ઉપાય જણાવી તેમાં રહેલી ભારે મુશ્કેલીનો ખ્યાલ આવ્યો; પરંતુ બહેને તેનું દુ:ખ દુર કરવા ગમે તેટલી મુશ્કેલી સહન કરી લેવા પૂરી ઈચ્છાને અને તૈયારી દર્શાવી, એટલે ભાઈએ કહ્યું કે બેન ! જે તું આ જીવન દોરી જે હું તૈયાર કરી લાવ્યો છું તે છ મહિના સુધી સાવધાન પણે મુખમાં રાખી અમુક શાંતિપાઠ જપે તે મારા દુ:ખની આપ આપ શાંતિ થઈ આવે, હેને તેમ કરવા કબુલ્યું અને એમ વ્યવસ્થા ચાર છ માસ પર્યત જીવનદોરી મુખમાં રાખવાથી ( જીભને વશ રાખવાથી ) સહુના દુ:ખનો અંત આવ્યે સુખના અથી સહુએ એ ઉપરથી ભારે ધડે લેવા જેવો છે.
ઈતિશમૂ.
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦૮
મા આત્માનંદ પ્રકાશ.
આતે જીવની કેવી જડતા? ૧ મેહની ગાઢ નિંદમાં પડેલો જીવ બે ભાન બની ગયો છે.
૨ તેમાંથી ઢઢોળી જગાડવા કેઈ કોઈ ઉપકારી જનો પ્રયત્ન પણ કરે છે છતાં અભાગી જીવ જાગતો નથી. પોતે પ્રમાદમાં પડયે ઘેાય કરે છે.
૩ આ માનવ ભવ, આર્યદેશ, ઉત્તમ કુળ, ઉત્તમ જાતિ, પ્રમુખ દુર્લભ સામગ્રી કેટલી મુશીબતે પામે છે. તેનું પણ તેને જાણે કશું ભાન નથી.
૪ આ માનવ ભવ દશ દષ્ટાંતે દુર્લભ કહ્યો છે. છે પરંતુ મદ વિષય કષાયાદિ પ્રમાદવશ જીવ તેને એળે ગુમાવી રહ્યો છે.
૬ મધુબિંદુની જેમ નજીવા ક્ષણિક વિષય સુખમાં કેટલે બધે લેભાઈને કેટલે બધે દુઃખી થઈ રહ્યો છે.
૭ કોઈ ઉપકારી જ્ઞાની ગુરૂ તેને તેની ભયંકર સ્થિતિનું ભાન કરાવવા અને બનતા પ્રયાસે તેને તેના મહાદુઃખ ફૂપમાંથી ઉદ્ધરતા વિદ્યાધરની પેઠે હિતભરી પ્રે. રણા કર્યા કરે છે, પરંતુ તે અભાગી જીવ પેલી વિષયતૃષ્ણા તજી તેમના શરણે જતાં વિલ બ કર્યા કરે છે.
૮ સંસાર ચક્રમાં ભમતાં અનંતીવાર વિવિધ વિષયોથી સુખ પામી ચુક્યો છે છતાં જાણે પ્રથમ કઈવાર પામ્યો જ ન હોય તેમ અત્યારે તુચ્છ વિષય સુખમાં મુંઝાઈ રહ્યો છે અને ખરૂં ધામિક કર્તવ્ય આત્મસાધન કરવાનું ભૂલી પરિણમે પાછળ જન્મ મરણના ફેરામાં પડે છે.
GGZEHZH25745
સૂકત વચનો. છે
SHKHXHLUSS ૧ વાસના બે પ્રકારની છે. શુદ્ધ અને અશુદ્ધ, શુદ્ધ વાસના જન્મ મરણના ફેરા ટાળે છે, ને અશુદ્ધ વાસના વધારે છે. - ૨ ઈષ્ટ–અનિષ્ટ (શુભ-અશુભ) શબ્દ, રૂપ, રસ, ગંધ ને સ્પર્શ પામીને જે હર્ષભેદ કરતો નથી, તેમાં સમભાવ વધારે છે, સાક્ષી રૂપે રહે છે તે આત્મા શાંત કહેવાય છે.
૩ જે ઈદ્રિયોને કબજે રાખી શકે, સર્વ પ્રાણુઓ ઉપર સમભાવ મારે છે, ભાવિની ઈચ્છા રાખતો નથી, અને સહેજે પ્રાપ્ત થાય તેને શ્રેષવશ તજ નથી તે શાંત કહેવાય છે.
ઈતિશમ્
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૪ મરણુ, ઉત્સવ તેમજ અને આકુળતા વગરનું રહે છે
વિદ્યાર્થી વિભાગ વાંચન
૨૦૯
યુદ્ધમાં જેનું અંત:કરણ ચંદ્રકિરણ સમુ શીતળ તે શાંત કહેવાય છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫ શમથી શ્રેય પ્રાપ્ત થાય છે. શમજ પરમ પદ છે. શમજ શિવસ્વરૂપ, શમજ શાંતિરૂપ, ને શમજ ભ્રાંતિભ જક છે.
૬ સંતેષ, સાધુસંગ, સદ્ભિચાર ને શમ એ ચારવાનાં માણસાને ભવસાગરથી પાર ઉતરવાના ઉપાયરૂપ છે.
૭ સતેષ પરમ લાભપ છે; સત્સ`ગ પરમ ગતિરૂપ છે; સદ્વિચાર પરમ જ્ઞાન રૂપ છે ને શમ પરમ રત્ન રૂપ છે.
૮ બાળપણમાં અજ્ઞાનથી, યાવનમાં કામ ઉમાદથી અને વૃદ્ધ વયમાં શ્રી વિગેરેની ચિંતાથી અત્યંત પીડિત થયા છતા જડ-આત્મા સ્વહિત કયારે કરી શકે ?
૯ સુગુરૂ ઉપદેશ ને શાસ્ત્રાર્થ જાણ્યા વગર આત્માને ઓળખી શકાતા નથી. સદ્ગુરૂના ઉપદેશ અને શાસ્ત્રાર્થી એ ઉભયના સંચેાગ સત્તા જ આત્મજ્ઞાનની પ્રા પ્તિ કરાવે છે; તે વગર જીવ મિથ્યા ભ્રમવશમાર્ગ ભૂલી અવળે માર્ગે ચઢી અનેક પ્રકારનાં દુ:ખ પામે છે. ઇતિશમૂ
પ્રકીર્ણ.
૧ ભ્રમમાં પડી જીવ પેતે અનેક ભૂલા કરે છે અને પરિણામે ઇચ્છા વગર પણ અનેક દુ:ખ પામે છે.
૨ સમ્યાનપ્રકાશ યેાગે વસ્તુતત્વના યથાર્થ ખાધ થતાં અનાદિભ્રમ ભાંગે છે તેથી જીવ ગભીર ભૂલ કરતા અટકે છે અને દુ:ખનેા જલ્દી આરે આવે છે.
૩. ખરી વિદ્યા તે છે કે જેથી આત્માના ઉદ્ધાર થાય, કર્મના અંત થાય, જન્મ મરણના નાશ થાય અને સર્વ ઉપાધિ રહિત પરમપદ-મૈાક્ષની ( અવિનાશી અક્ષય સ્થિતિ ) કાયમને માટે પ્રાપ્તિ થાય. આવી ઉત્તમ વિદ્યાથી ખરી શ્રદ્ધા પ્રકટે છે અને એથી સયમ માનેા આદર કરાય છે. ખરી પતિતપાવની વિદ્યાના વખાણુ કરીયે તેટલા ઓછા છે. ઇતિશમ્
સગુણાનુરાગી કપૂરવિજયજી
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માન પ્રકાશ,
* * * * * * *
*
* *
*
*
* *
1 Aarti
સ્ત્રીવિભાગ વાંચન.
સ્ત્રીકર્તવ્ય કેવું હોવું જોઈએ?તે હવે અહિં બતાવીએ છીએ. ઘરરૂપ રાજ્યની રાણી સ્ત્રી છે, પરંતુ ખેદની વાત છે કે તેવા પ્રકારના શિક્ષણની ખોટના અભાવે તે ઘરની અધિકારી બની શકતી નથી. એક વિદ્વાને તો એમ પણ કહેલ છે કે પતિની મર્યાદા, પતિસેવા તથા ધર્મ કર્મના આચારવિચાર અને વર્તનના વિષયનું જેને જ્ઞાન મળેલું ન હોય તેવી કન્યાને પરણાવવી તે માતપિતાનું અને કર્તવ્ય છે; છતાં લગ્ન થતાં હોવાથી આપણા દેશની સ્ત્રીઓ કોઈ ઠેકાણે દાસીના જેવી, કોઈ ઠેકાણે રમતની પુતલીના જેવી દશામાં પિતાનું જીવન ગુજારે છે. ઘર એ લક્ષમીનું નિવાસ સ્થાન છે. ગૃહિણુ એ ઘરની લક્ષમી સ્વરૂપ છે. ઘરને ધન અને જનથી પરિપૂર્ણ કરવું, વ્યવહારની જરૂરીયાત હોય તે પુરી પાડવી, ઘરની દરેક ચીજ બરાબર સાફ-સ્વચ્છ અને વ્યવસ્થિત ગોઠવવી એ સ્ત્રીનું કર્તવ્ય કર્મ છે. ગૃહિણી ધનની રક્ષક અને ખરચ તથા સંગ્રહનું મૂળ છે. જે ઉત્તમરૂપે વિભુષિત, પતિવ્રતા, પ્રિય વચન બોલનારી, કરકસરથી ખરચ કરનારી, દ્રવ્યસંગ્રહમાં પ્રયત્ન વાન, દેવગુરૂની ભકિત જેને પ્રિય હોય, આતિથ્યને સત્કાર કરનારી, ઘરને સ્વચ્છ રાખનારી“ઇંદ્રિયેને જેણે વશ કરેલ હોય, કલેશકંકાસથી દૂર રહેનારી, દયાળુ, અતિ લોભ વગરની ધર્મમાં જેનું મન લાગેલું હોય આવી સ્ત્રીઓમાં લક્રમી વાસ કરે છે. વિદ્વાન મનુષ્યએ ઘરને મુખ્ય વિદ્યાલય-શિક્ષણનું સ્થાન કહેલું છે અને પ્રથમ શિક્ષણની શરૂઆત પણ ત્યાંથી થાય છે. બાળકની ચાલચલગતનું બંધારણ અને ભવિષ્યની ઉન્નતિ એપિતા કરતાં માતાના ગુણદોષ ઉપર ખાસ આધાર રાખે છે.
ઘર એક આ સંસારમાં એક નાનું સરખું રાજ્ય છે. આ રાજ્યની અધિષ્ટાત્રી દેવી ગૃહિણું છે. રાજ્ય ચલાવવા માટે જેમ વિદ્વાન, ધનવાન, સદ્દગુણ, બુદ્ધિમાનું રાજ્યવફાદાર, રાજ્યકુશળ, વેપાર નિપુણ, ન્યાયી, ધમષ્ઠ મનુષ્પ વગેરેનું પાલન કરવાનું અને અધમી પાખંડી લોકોને યોગ્ય શિક્ષા કરી કબજામાં રાખવા. નું હોય છે, ઉપજ ખર્ચની ગણત્રી અને હિસાબ રાખ પડે છે, વગેરે અનેક કાર્યો પ્રત્યે કર્તવ્ય પરાયણ રહેવું પડે છે, તે જ પ્રમાણે ઘરરૂપી રાજ્યવહીવટ અને સંરક્ષણ કરવાના સંબંધમાં ગૃહિણીનું જ મુખ્ય કર્તવ્ય છે. અને તેના તે કર્તવ્ય ઉપર ઘરની સુખશાંતિ, ઉન્નતિને પણ સ્ત્રીના ગુણ ઉપરજ આધાર છે. આ દુ:ખમય સંસારમાં કઠોર કdવ્યકર્મ, સંસારના આધિ, વ્યાધિ અને ઉપાધિ અને કમાવા વગેરે વ્યવહારની અનેક ચિંતાથી બળઝળી ગયેલા પુરૂષને ઘર એકજ માત્ર આનંદમય અને શાંતિનું સ્થાન છે અને ગૃહિણુ એ એવા આશ્રમ સ્થાનની આનંદ આપનારી શાન્તિ દેવી છે.
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રત્રજ્યા ગ્રહણવિધિ સૂત્ર-ભાવાર્થ.
૨૧૧ આંગ્લ કવી બર્કે કહેલું છે કે “હું બહારના કલહ, વિવાદ, અને અશાંતિ છોડીને જ્યારે ઘેર પાછો આવું છું ત્યારે શરીર ખીલે છે અને આત્મામાં શિતલતા થાય છે. ” જેના ઘરમાં મા નથી અને સ્ત્રી કડવા વચન બાલનારી છે તેણે અહિ રહેવા કરતાં જગલમાં ચાલ્યા જવું સારું છે એમ ચાણકય પંડિત કહે છે. આવું અનેક વિદ્વાનોનું કથન છે જેથી ખરેખરી ગૃહિણું થવાની ઈચછક સ્ત્રીઓનું કર્તવ્ય છે કે પોતાનું ઘર ખરા આનંદનું આશ્રમ અને શાતિનું સ્થાન થાય, તેના ઉપર સતત નિરંતર, દષ્ટિ રાખવી. ખરેખરી ગૃહિણી સદા હસતા મુખવાળી, ઈર્ષો દ્વેષ વગરની, મીઠું બોલનારી, નિરાભીમાની હેવી જોઈએ. ઘરને પ્રેમમંદિર, ધર્મમંદિર શુદ્ધવ્યવહાર મંદિર બનાવવાનું કર્તાવ્ય સ્ત્રીઓનું છે. (ચાલુ)
૧ શ્રી પંચસૂત્ર પૈકી તૃતીય પ્રવ્રજ્યા ગ્રહણવિધિ સૂત્ર-ભાવાર્થ છે
( ટીકાના આધારે)
ગતાંક ૫ માના પૃષ્ટ ૧૧૮ થી શરૂ ભાગવતી દીક્ષા લેવાના અથીને ખાસ કરીને સાવચેતી રાખવાની જરૂર
સાધુ-ધર્મ (સંયમ-માર્ગ) ને સારી રીતે સમજી લીધા પછી પૂર્વે વર્ણવ્યા એવા ગુણવાળા ભાવિત આત્માએ, માતાપિતાદિક સ્વજનોને ઉપતાપ યા અસમાધિ પેદા ન થાય એવી રીતે ચારિત્રધર્મ અંગીકાર કરવા પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. કેમકે તેમને કેને અશાન્તિ-અસમાધિ ઉપજાવવી એ ચારિત્ર અંગીકાર કરવામાં વિહ્મરૂપ થાય છે. વળી એવું આપખુદ આચરણ કરવું એ ધર્મપ્રાતિને ઉપાય નથી. વળી એવી રીતે પરિતાપ ઉપજાવવા રૂપ અકુશલારંભ હિતરૂપ પણ નથી.
માતપિતાને પ્રતિબધી અનુકૂળ કરી લેવાની શાસ્ત્ર-મર્યાદા. નીચે મુજબ પ્રતિબોધવા. કદાચ માતપિતા કર્મવશાત પ્રતિબંધ પામેલા ન હોય તો તેમને શાન્તિથી સમજાવવા. મહાસત્ત્વશાળીના માતા પિતા તે પ્રાયે કરીને પ્રતિબોધ પામેલાજ હોય છે. ઉભય ભવ સુધરે એવું જીવિત પ્રશંસાપાત્ર લેખાય છે અને સમુદાયે (સાથે મળીને) કરેલાં સારા કામ સમુદાયે ફળે છે. શુભ કમ (સુકૃત્યો નહીં કરવાથી ભવપરંપરાએ કરી આપણું સહુને અતિ દીર્ધકાળનો વિજોગ થશે ( માટે આ શુભ કાર્યમાં આપ પણ ભાગીદાર બને ) તથા દીર્ધકાળનો વિજોગ થાય એવી ચેષ્ટા તો એક વૃક્ષ ઉપર વસનારાં એટલે રાત્રે આવી રહેલા અને પ્રભાતે ઉડીને જતા રહેતાં પક્ષીઓ તુલ્ય લેખાશે. કેમકે કેઈથી ખાળી નહી શકાય એવું મૃત્યુ અ૯પ આયુષ્યપણુને લીધે આપણું સમીપજ
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૧૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. રહેલ છે અને મનુષ્ય ભવ, સમુદ્રમાં પડી ગયેલા ચિન્તામણિ રત્નની પ્રાપ્તિની જેમ અતિ દુર્લભ છે. મનુષ્યભવ સિવાયના અન્ય પૃથ્વીકાયાદિક ભવે તે આ જીવે અસંખ્યાતા કરેલા છે, પણ તે સર્વે અત્યંત દુઃખભર્યા મેહાન્ત કારવાળા અને અશુભકમની પરંપરા વધારનારા છે. તેથી તે બધા ભવો ચારિત્રરૂપ શુદ્ધ ધર્મની પ્રાપ્તિ માટે યોગ્ય નથી. કેવળ એક મનુષ્ય ભવજ સંસાર સમુ. દ્રમાં નાવની પેરે ચારિત્ર ધામની પ્રાપ્તિ માટે ગ્ય છે. તેથી કરીને સંવર વડે હિંસાદિક છિદ્રો (દ) ને બંધ કરનારૂં, જ્ઞાનરૂપી સુકાનવાળું, અને અનશનાદિક તપરૂપી પવનવડે વેગે ચાલના આ મનુષ્યભવરૂપી વહાણુ છે, તે ધર્મ આરાધનરૂપ આત્મકાર્યમાં જોડી દેવું ચગ્ય છે, કેમકે સર્વ કાર્ય કરવામાં અનુપમ એ આ મનુષ્યભવરૂપી અવસર સિદ્ધિસાધક ધર્મ સાધવામાં હેતુરૂપ હોવાથી અતિ દુર્લભ છે, અને મોક્ષજ સર્વે ભવ્ય જીવોને આદરવા યોગ્ય છે, કેમકે એ મોક્ષમાં જન્મ, જરા, મરણ, ઈષ્ટ વિગ, અનિષ્ટ સંયોગ, ક્ષુધા, તૃષા કે બીજા શીત તાપાદિક કોઈ પણ ઉપદ્રવ નથી અને સર્વથા પ્રકારે સ્વતંત્ર, અશુભ, રાગાદિક રહિત, શાન્ત, શિવ અને અવ્યાબાધપણે જીવનું અવસ્થાન છે.
આ સંસાર મોક્ષથી વિપરીત અને અસ્થિર રવભાવવાળે છે, કેમકે આ સંસારમાં પર્યાય અવસ્થા બદલાઈ જવાથી સુખી હોય તે પણ તુરતમાં દુઃખી થઈ જાય છે અને વિદ્યમાન વસ્તુ પણ ચાલી જાય છે. આ સર્વ સ્વજનાદિક સ્વનવત આળપંપાળ વિનાશશીલ છે તેથી તેમાં મમતાદિકવડે પ્રતિબંધ કરવો યોગ્ય નથી. માટે આપ મારા ઉપર કૃપા કરે અને આ સંસારભ્રમણને અંત કરવા યથાશકિત પ્રયત્ન સે. પણ આપની અનુમતિથી સંસારભ્રમણનો અંત કરીશ, કેમકે આ સંસારમાં નિરતર થતા જનમમરવડે હું અત્યંત ખેદ પામ્યો છું, અને સંસાર–ઉચછેદરૂપ મારૂં વાંછિત ગુરૂના પ્રભાવથી સિદ્ધ થવા સંભવ છે.” આ પ્રમાણે માત પિતાની પરે બીજા પણ સ્ત્રી પુત્રાદિક, સ્વજન પરિવારને ઉચિત રીતે પ્રતિબંધિત કરી પછી તેમની સાથે ચારિત્ર ધર્મનું સેવન કરવું, અને પંચ મહાવ્રતના સેવન રૂપી ઉચિત કર્તવ્ય નિસ્પૃહ પણે નિરન્તર કરવું. એ મતલબનું પરમ નિગ્રંથ શ્રી વીતરાગ પરમાત્માનું આપ્ત વચન છે. કદાચ તથા પ્રકારના કર્મ પરિણામ: યોગે માતપિતાદિક પ્રતિબોધ ન પામે-ચારિત્ર લેવા તૈયાર ન થાય તો પોતાની શકિત પ્રમાણે પોતાની બુદ્ધિથી આવક અને ઉપાય વડે શુદ્ધ એવું નિર્વાહનું સાધન કરી આપવું. કેમકે એજ કૃતજ્ઞતા અને કરૂણુ-ભકિત છે. અને એજ જગતમાં શાસનની ઉન્નતિ કરનારી છે. ત્યારપછી માતપિતાદિકની અનુમતિ લહી ચારિત્ર-ધર્મનો સ્વીકાર કરવો. એમ કર્યા છતાં પણ જે તેમની અનુમતિ મળી ન શકે તે ભાવથી ( અંતરથી) માયા રહિત છતાં જ દ્રવ્યથી (બહારથી) માયાવી થવું. કેમકે ધર્મનું આરાધન જ સર્વ પ્રાણીઓને હિતકા
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રવ્રજ્યા ગ્રહણુવિવિધ સૂત્ર-ભાવાર્થ.
૨૧૩
રક છે, તેથો ખેાટી માયા કરવાવડે તે તે પ્રકારે મને ખેાંટુ સ્વપ્ન આવ્યું છે, તેથી મારૂં મરણુ નજદીક લાગે છે ’ ઇત્યાદિક કહીને પણ અનુમતિ મેળવીને ધર્મનું આરાધન કરવું. તેમ કર્યા છતાં પણ સર્વ પ્રકારે ચારિત્ર લેવાની અનુજ્ઞા ન આપે તેા · અસ્થાને રહેલા પ્લાનના, ઔષધ લેવા જવા માટે ત્યાગ કરવા પડે ( યાગ્ય સ્થળે જવું પડે ) એ દ્રષ્ટાન્તે તેમને ત્યાગ કરવેા ઘટે છે, તેજ દ્રષ્ટાન્ત કહે છે.
જેમ કેાઇ એક પુરૂષ માતા પિતા કે પત્ની આદિ સહિત કેઇપણ પ્રકારે અટવીમાં આવી ચડયા છે, ત્યાં તેમનાપર મમતા–પ્રતિબંધથી તેમની સાથે રહે છે, તેવામાં તેમને અવશ્ય ઘાત કરનાર-મૃત્યુ પમાડનાર અને કેવળ મનુષ્યથી મીટાવી ન શકાય, પરંતુ ષધ સાધ્ય એવા મહા વ્યાધિ ઉત્પન્ન થયે છતે તે પુરૂષ તેમના પ્રતિમ ધથી એવા વિચાર કરે કે આ માષિતાદિક ઔષધ વિના અવશ્ય મરણુ પામશે અને આષય પ્રયાગ વડે કદાચ જીવશે પણ ખરા. વળી તે ટુંક સમયમાં મરી જાય તેવી સ્થિતિ નથી એમ વિચારીને તેમના ભાજન આચ્છાદન વિગેરે માટે તથા નિર્વાહ માટે ચેાગ્ય ગઠવણ કરી, તેમના ઔષધ માટે તથા પેાતાની આજીવિકા માટે તેમનેા ત્યાગ કરે તે ત્યાગ સારા છે—માટે નથી; કેમકે આ ત્યાગ ક્રીથી પિરણામે તેમના સંયેગ કરાવનાર હાવાથી ખરી રીતે અત્યાગ રૂપે છે. અને જો ઓષધાર્દિક માટે તેમના ત્યાગ તેવે વખતે ન કરે તેવા અત્યાગ પરિણામે મરણુજનક થવાથી વિયેાગકારી હોવાથી ખરી રીતે ત્યાગરૂપજ છે. આવી ખામતમાં પડિતાને પરિણામની જ મુખ્યતા હાય છે, એમ નિપુણુ બુદ્ધિથી પરિણામ દ્રષ્ટિ રાખનારા ધીર પંડિત પુરૂષા કહે છે. તે પુરૂષ પોતાના માતા પિતાદિકને તેવા સંભવ હાવાથી આષધ લાવી આપીને જીવાડી શકે છે. આ રીતે ( લાભા લાભ વિચારી ) ત્યાગ કરવા તે પુરૂષને ઉચિત છે.
હવે ઉકત દ્રષ્ટાન્તના ઉપનય ( પરમાર્થ-સાર ) કહે છે:—
એજ પ્રમાણે કાઇ શુકલપાક્ષિક મહાપુરૂષ માત પિતા સહિત સંસાર અટવીમાં પડયે સતા ધર્મને વિષે પ્રતિબ ધવાળા ( દ્રઢ રાગી ) થઇને વિચરે છે. તેમાં તે માત પિતાદિકને અવશ્ય વિનાશ કરનારા, સમ્યકત્લાદિ રહિત સામાન્ય પુરૂષથી ન મટાવી શકાય તેવા અને સમ્યક્ત્વાદિ ઔષધ વડે સાધ્ય એવા મરણિદ ફળ-વિપાકવાળા મહાવ્યાધિ ઉત્પન્ન થાય ત્યારે તે શુકલપાક્ષિક પુરૂષ ધર્મના પ્રતિબ ંધને લીધે એવા વિચાર કરે કે–આ માતા પિતાદિ સમ્યકત્લાદિ ભાવ–આષધને અભાવે અવશ્ય વિનાશ પામશે અને સમ્યકત્વાદિ આષધની પ્રાપ્તિ વડે કદાચ વિનાશ નહીં પામે ( ખચી શકશે ). વળી વ્યવહારથી જોતાં તેમનુ આયુષ્ય હજી કંઈક લખાય એમ લાગે છે, એવુ વિચારી તેમના મનને સતાષ થાય તે પ્રકારે આ લેાકની ચિન્તારૂપ તેમના નિર્વાહનું સાધન કરી આપી, વિશિષ્ટ
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૧૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ગુર્વેદિક યુગવડે તેમને માટે સમ્યકત્વાદિ ઔષધ નિમિત્તે તથા પોતાની વૃત્તિને નિમિત્તે યોગ્ય કર્તવ્ય કરવાના હેતુથી સંયમ ગ્રહણ કરી, માતા પિતાદિનો તે પ્રસંગે ત્યાગ કરે તે મોક્ષપ્રાપ્તિના વિષયમાં સાર–પ્રશસ્ય છે. આ ત્યાગ પર માર્થભાવનાથી અત્યાગરૂપ છે, અને એવે વખતે અત્યાગ જ મિથ્યાભાવનારૂપ હેવાથી ત્યાગરૂપ છે. અહીં પરમાર્થથી તાત્ત્વિક ફળજ પંડિતેને માન્ય છે. આવા નિપુણ બુદ્ધિથી જેનારા વિ૨પુરૂષ નિકટભવી હોય છે. તે શુકલપાક્ષિક પુરૂષ માતા પિતાદિને સમ્યકત્વાદિ ભાવ-ઔષધની પ્રાપ્તિ કરાવી, મેક્ષના અમેઘ બીજના.
ગવડે તેમને જીવાડવાનો સંભવ હોવાથી અત્યન્તપણે જીવાડી શકે છે. આવા હેતુથી જે (અશકય પરિહાર) ત્યાગ કરવો તે પુરૂષને ઉચિત છે. બીજી કઈ રીતે માતાપિતાના ઉપકારનો બદલો વાળી શકાતો નથી. સત્પરૂષને ધર્મ છે કે તેમણે કઈપણ પ્રકારે માતાપિતાદિને ધર્મ માડવો. આ બાબતમાં અકુશલાનુબંધી-અપમંગળકારી એવા માતાપિતાદિને થતા શોકને તથાવિધ અભિગ્રહ ગ્રહણ કરવાવડે દૂર કરનાર ભગવાન શ્રી મહાવીર સ્વામીનું જ ઉદાહરણ ( દ્રષ્ટાત) છે.
આ રીતે સર્વ પ્રકારે માતાપિતાદિ કેઈને ઉપતાપ-અસમાધિ ઉપજાવ્યા વગર, વીતરાગ ભગવંતની દ્રવ્ય અને ભાવ પૂજા કરી, સુપાત્રરૂપ સાધુજનને તથા બીજા દીન હીન જનને સ્વસંપત્તિ પ્રમાણે દાનાદિવડે સંતોષ પમાડી, સાધુજનને લાયક એ વેષ ધારણ કરી, સામાયક-આવશ્યક ( કમિ
તે) ઉચ્ચરી, સારૂં વિશુદ્ધ લગ્ન-મુહૂર્ત પામી, ગુરૂ મહારાજના ગુરૂમંત્રવડે વાસક્ષેપ નંખાવી, વિશુદ્ધમાન-ચઢતા નિર્મળ પરિણામે, સુગુરૂ સમીપે અત્યન્ત હર્ષ—પ્રમોદ સહિત પોતે સદોષ–સંપાધિક લૈકિક ધર્મને ત્યાગ કરીને, લેકોત્તર -નિરૂપાધિક ચારિત્રધર્મને ગ્રહણ કરે–ભાગવતી દીક્ષાને અંગીકાર કરે. આવી શ્રી જિનેશ્વર પ્રભુની આજ્ઞા મહાકલ્યાણકારી છે એમ જાણી, મોક્ષના ઈરછક વિવેકી ચકર પુરૂએ મહાઅનર્થના ભયથી કદાપિ વિરાધવી (ખંડવી) નહીં. છતી શક્તિએ વિવેકી મોક્ષાથીજનોએ તેનું અવશ્ય આરાધન કરવું. પ્રભુ આજ્ઞાને સ્વચ્છેદે વિરાધવાથી મહા અનર્થ થાય છે. એવા ભયથી તેને કદાપિ પણ વિરાધવી નહીં. કેમકે પ્રભુ આજ્ઞાને વેચ્છાએ ભંગ કરે એના જેવો બીજો કઇ અનર્થ નથી. યથાશક્તિ પ્રભુ આજ્ઞાનું આરાધન કરવું એજ મેક્ષમાર્ગ છે એમ જાણવું.
આ ત્રીજા સૂત્રમાં દીક્ષાના અથજનોને ઘણું ઘણું સમજવાનું ને આદરવાનું મળે તેમ છે.
આ રીતે પ્રવજ્યા ગ્રહણવિધિરૂપ ત્રીજા સૂત્રને ભાવાર્થ પૂરે થયે. ઈતિશમ્
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ધી જૈન સનેટરી અસાસીએશનના જ્ઞાન લાવવા સંબધી રીપોર્ટ પ શ્રી જૈન સેનેટરી એસોસીએશન મુંબઇ તરફથી નીમાયેલ કમીટીને સીનેમા મારફતે જૈનકામમાં આરેાગ્યતાનુ જ્ઞાન ફેલાવવા સંબધી ટુંક રીપોટ ( સંવત ૧૯૮૪)
..
'
જૈન સેનેટરી એસેાસીએશન તરફથી સીનેનાનુ મશીન ખરીદી મેજીકલેન્ટર, તેમજ ફીલમેા મારતે જૈન સમાજની અંદર આરોગ્યતાનું જ્ઞાન ફેલાવવા માટે ભાષણા આપવા સંબંધી જે પ્રચાર કાર્ય સોંપવામાં આવ્યું હતું તે ઉપરથી મુબઇની માંગરોળ જૈન સભાના હાલમાં રૂઢીને લગતા ગુલામો ” ચકલા સ્ટ્રીટમાં “ ક્ષયાગ અને મેલેરીયા કચ્છી ૬૦ આશવાળ જ્ઞાતીની વાડીમાં, “ અજ્ઞાનતાના શ્રાપ ’” અને મહાવીર વિદ્યાલયમાં “ ગરીબ બીચારી શું જાણે ’ નામની ફીલ્મે અાવવામાં આવી હતી; અમદાવાદમાં તા. ૧૩ મી એપ્રીલથી તા ૧૭ મી એપ્રીલ ૧૯૨૮ સુધી આ વખત જૈન સ્ત્રીઓ તેમજ પુરૂષાનેજ “ અજ્ઞાનતાના શ્રાપ ” નામની ફીલ્મ વીકટર થીએટરમાં બતાવવામાં આવી હતી, જે વખતે મી॰ વરાટી તેમજ શ્રી જૈન યુવક સમાજે ઉત્સાહ પૂર્વક ભાગ લીધેા હતા. એટલુજ નહિ પરંતુ રૂા. ૧૫૦ ના ખર્ચો પણ માંડી વાળ્યા હતા . આ જાતની યાજનામાં રસપૂર્વક ભાગ લેવા દરેક સ્ત્રી પુરૂષોની સખ્યાબંધ હાજરી થતી હતી અને કેટલાકને જગ્યાના અભાવે નીરાશ થઇ પાછા ફરવુ પડતુ હતું. આવી રીતે નાન મેળવવા દરેક જ ઉત્સાહ લે છે તે સાખીત થતું હતું. જુદે જુદે ઠેકાણે કીમા બતાવવાના કાર્યમાં કચ્છા દશા ઓશવાળ જૈન સ્વયંસેવક મંડળ, મી. કાનજી કરમસી માસ્તર, અને જૈન સ્વય સેવક મ’ડળ અને અમદાવાદ ખાતે મી, વેરાટી તેમજ શ્રી યુવક સમાજે, જે જે પ્રકારની મદદ કરી છે તે માટે અમે આભાર માનીયે છીએ. સીનેમાનો કીલ્મા બતાવવા સંબંધી કેટલીક મુસી ખતેા અનુભવવી પડતી હતી અને એકાદ બે વખત જગ્યા, મશીન તેમજ ક્ીલ્મની પુરતી સરખાઇ ન આવવાથી નીરાશ થવું પડયું હતું છતાં વિષ્યમાં અનુકુળતા પૂર્વક ફીલ્મ બતાવ શકાય તે સબંધી યાગ્ય-પ્રબંધ કર્યા પછી નહેર સન્મખ રજી ફરીશુ. જેન સેનેટરી એસેસી. એશન~મારફત રૂ।. ૧૫૦૦ ના કરવા ધારેલા ખર્ચમાંથી અત્યાર સુધી રૂપી ૮૨૯ મશીન ખરીદીના, રૂ।. ૪૦ મશીનની પેટીના અને જુદી જુદી જગાએ ફીમા બતાવી તે પેટે રૂ. ૧૨૪ ૧૨-૬, જેમાં શેઠ માહનલાલ હેમચંદ તરફથી રૂા. ૨૫) ઉત્તેજન તરીકે આવ્યા તેને। સમાવેશ થાય છે. કુલખર્ચ રૂા. રૂા. ૯૯૪-૧૨-૬ ના થએલ છે તેના ટુક રીપોર્ટ જૈન કામની જાણમાર્ પ્રસિદ્ધ કરી વીરમીયે છીએ. લી. સેવકા;
નરોતમ શ્રી. શાહુ.
લલ્લુભાઇ કરમચ'દ દલાલ.
કમીટીના મેમ્બર.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
73
ડા. માહુનલાલ એચ. શાહુ. મણીલાલ માફમચ ંદ શાહ્,
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
www.kobatirth.org
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વર્તમાન સમાચાર. અમદાવાદ શહેરમાં શ્રી જેન યુથલીગ તરફથી ફાગણ વદી ૫ થી યુવક સપ્તાહ તેની કમીટી, બાહોશ સેક્રેટરી અને કાર્યવાહકના ઉત્સાહથી ઉજવાશે. તા. ૩૦ મીએ જેનાં પ્રદર્શનમાં જૈન સંગ્રહ વિભાગ, જ્ઞાનદર્શન વગેરે વિભાગ, હુન્નરકળા વિભાગ, ગ્રી વિભાગ,વિદ્યાર્થીવિભાગ, વ્યાપારી દુકાને વગેરે વિભાગમાં જુદી જુદી વસ્તુઓ ગોઠવવામાં આવશે. અને ફાગણ વદી ૫ થી ફાગણ વદી ૧૧ સુધી પ્રદર્શન, રમતગમત હરીફાઈ, નાયબ્રગે, જન્મકલ્યાણક જયંતી, બાળકે અને સ્ત્રીઓને દિવસ બેકગીત લોકવાર્તા, ચિત્રપટ દર્શન એ વગેરે કાર્યોથી સપ્તાહ ઉજવાશે. આ સંસ્થાના ઉત્સાહી સેક્રેટરીએ સારાભાઈ મો. દલાલ તથા ચીમનલાલ દ. શાહ તથા પ્રદર્શન કમીટીના જે તે દેટરી ઝવેરી મૂળચંદ આશારામ તથા શાહ ચંદુલાલ ગોકળદાસના સતત પ્રયત્નથી આ સંસ્થાનું જમાનાને બંધ બેસતું અને આવશ્યક કાર્ય ઉત્તમ રીતે પાર પડશે એમ ખાત્રી થાય છે. જેન બંધુઓએ અવશ્ય લાભ લેવા જેવું છે, અને બીજા શહેરમાં તેનું અનુકરણે કરવા જેવું છે.
સ્વીકાર અને સમાલોચના. ૧ દેવસીરા પ્રતિક્રમણ સૂત્ર તથા પંચ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર-પ્રગટ કર્તા શ્રી જૈન સસ્તીવચનમાળા-ભાવનગર. કિંમત ત્રણ આના અં આઠ આના. આ બંને બુક ગુજ. રાની સુંદર મોટા ટાઈપમાં સારા કાગળમાં બીજી અનેક હકીકત સાથે પ્રગટ થયેલ છે, બાળકે માટે અભ્યાસ કરવામાં ઉપયોગી થઈ પડે તેમ છે. * ૨ નવીન યુગને અદભા-લેખક તથા પ્રકાશક મણિલાલ નભુભાઇ દોશી બી. એ અમદાવાદ. કિંમત આઠ આના. માતપિતાએ કેરી જાનનું ઉત્તમ જીવન ગાળવું, નવા ભાવના રાખવી અને અનર્થોને કેમ દૂર કરવા કે જેથી ભવિષ્યની પ્રન સદ્દવર્તનશાળી, પ્રેમી અને ઉત્સાહી બને તેને ઉપદેશ નવીન યુગનો આત્મા એક ભવિષ્યના બાળકરૂપે જનસમાજને આપી રહ્યો છે, તે હકીકત વિદ્વાન લેખક આ લધુ ગ્રંથમાં ગુંથી છે. આ લેખક મહાશયની વિદ્વતા તેમના લખેલા અનેક ગ્રંથોમાં દીપી નીકળે છે તેમ આ કંયમાં પણ જણાય છે.
આ બુકમાં બાળકે આપેલ સંદેશ મનન પૂર્વક વાંચવા-વંચાવવા જે છે અને તેમાંથી સ્વીકાર્ય વસ્તુ પ્રહણ કરવાની છે.
" શેઠ ઘેલાભાઇ લાલભાઇ ઝવેરી કેશર બરાસ ફંડનો તૃતીય રિપોર્ટ સં. ૧૯૦૪ થી સં. ૧૯૮૨ સુધી. પ્રગટ કર્તા ઝવેરી જીવણચંદ સાકરચંદ ટ્રસ્ટી. આ ફંડના ઉદેશ પ્રમાણે જરૂરીયાતવાળા ગામોમાં અત્યાર સુધીમાં કલર બરાસ મોટી રકમનું આપવામાં આવેલ છે. વ્યય યોગ્ય રીતે અને હિસાબ ચેખવટવાળો છે તેમ રીપોર્ટ ઉપરથી જ ખ્યાલ છે.
હરિબળ–અનુવાદક પં. ભાગમલ મૌદૂગલ પ્રકાશક શ્રી આત્માનંદ જેન ટ્રેકટ સોસાયટી અંબાલા. પંજાબ-કિંમત અઢીઆના. હિંદી ભાષામાં આવી કટ બુકે શુમારે ૧૦ જેટલી પ્રકટ કરી હિંદીભાષાના જાણકાર જૈનબંધુઓની આવશ્કતા આ સોસાયટીએ પુરી પાડી છે. જેને કયા સાહિત્ય હિંદિ ભાષામાં પ્રકટ થવાની છે. પશુ આથી પુરી પાડી છે. હજી વિશેષ પ્રકટ થાય તેમ રહીએ છીએ.
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
સુંદર ફોટાઓ ( છબીયા ),
--
..
કલકત્તાવાળા નથમલ ચાંડલીયા ફોટોગ્રાફર હાલમાં વિવિધ રગેાથી તૈયાર કરાવેલ સુદર ફાટા મનેાહુર અને આકષ ક બહાર પાડ્યા છે, કે જે જોતાંજ ખરેખર ભક્તિરસ ઉભરાઇ ગયા સિવાય રહેતા નથી. નામ. સાઈઝ. કીંમત.
શ્રી ક્રસરિયાજી મહારાજ ૧૫-૨૦ ૦-૮-e શ્રી ચંદ્રગુપ્તના સેાળસ્વમા સા -૨૮-૦ અધુબિંદુ દષ્ટાંત સમજણુ સહિત,, ૦-૬-૦ ૧ શ્રી મહાવીરસ્વામી
}
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નામ.
સાઇઝ કીંમત. લેશ્યા સમજણ સહિત ૧૫×૨૦૦-૬-૦ શ્રી જીનદત્તસૂરિજી (દાદાસા॰),, 011-0 શ્રી પાવાપુરીનું જલદિર ૧૬×૧૨ ૦-૪-૦ સમજણ સહિત. ૧૫×૨૦ પુનાવાળાના પ્રક્ટ થયેલ
૦-૮-૦ ૦-૧૦-૦
૨ શ્રી ગૌતમસ્વામી મહારાજ
99
સમ્મેત શિખરતીય ચિત્રાવલી— જેમાં પવિત્રતીર્થ શ્રી સમેતિશખર ઉપરના તમામ દહેરા, ધ શાળાઓ, પાદુકાઓ, વિગેરેના મળી સુંદર આર્ટ પેપર ઉપર છાપેલ લગભગ સાઠ ફોટા, મુખ્ય શિલાલેખા વિગેરેથી પાકા સામેરી બાઇન્ડીંગથી મુક અલકૃત કરેલ છે, ઘેરબેઠા દર્શનના લાભ મળી શકે છે. ફાટાએ ઘણાં જ સુંદર અને દેવાલય પાદુકા-નાળા જળાશયા વગેરેની સમજણ સાથે ફાટા આપેલ છે. ઘરના શણગારરૂપ, પ્રાતઃકાળમાં દર્શન કરવા લાયક સ્મૃને લાઇબ્રેરીના ગૌરવરૂપ છે. કી, રૂા. ૨-૮-૦ છે. મંગાવનારે નીચેના સીરનામે લખવું. શ્રી જૈન આત્માનં સભા—ભાવનગર.
I[<>}E
For Private And Personal Use Only
- જાહેર ખબર
જે શહેર યા ગામમાં શુમારે એકસા (૧૦૦) કરે! નાના હાય અને ત્યાં જૈનની જાહેર લાઇબ્રેરી–કે જ્ઞાનભંડારન હેાય તેવા ગામમાં યા શહેરમાં શાશ્કેરી (પુસ્તકાલય)—ભડારકરવા માટે એક મુનિ મહારાજ આ સભા મારફત પેાતાના સગૃહીત, અભ્યાસ કરવા માટે અને વાંચવા ઉપદેશ આપવા માટે એકઠા કરેલ) જૈન હસ્તલીખીત પ્રતા અને છાપેલ ગ્રંથા (જેમાં આગમા અને અન્ય સાહિત્યના શ્રધે છે ) તે તમામ ગ્રંથા ઉપરાક્ત સ્થિતિવાળા ગામ યા શહેરના શ્રીસ ંધને સદ્ઉપયાગ કરવા અર્પણ કરી દેવા માંગે છે, જેથી જે ગામ યા શહેરને જ્ઞાનક્તિ કરવાની અને પુસ્તકાલય કરવાની આવશ્યકતા હાય તે ગામના શ્રી સથે આ સભાને લખી જણાવવુ, જેથી તે મુનિરાજની આજ્ઞા મુજબની શરતે લખી મોકલવામાં આવશે, તે પ્રમાણે નકી થતાં તે મુનિમહારાજના એકડા કરેલ તે ભડાર ઉક્ત મુનિમહારાજની સમત્તિથી અર્પણુ કરી દેવામાં આવશે. શ્રી જૈન આત્માનંદ સા;
- સાતગર —
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir BE સાચી પ્રગતિ. એક મનુષ્યમાં પ્રકૃતિની સત્તા વધારે છે કે જીવનની-પુરૂષની સત્તા વધારે છે એ જાણવાના અનેક ઉપાય છે. એ ઉપાયો પૈકી એક ઉપાય એ છે કે જે એક મનુષ્ય દુ:ખ, મૃત્યુ અને ભયનો જ વધારે વિચાર કરતા હોય તો તે પ્રકૃતિ પ્રધાન છે એમ સમજવું. અને જો તે આનંદ, અમૃત, અને અભયને જ વધારે વિચાર કરતા હોય તો તે પુરૂષ પ્રધાન છે. બ્રહ્મ આનદરૂપ છે, અમર છે, અભય છે, એમ કહેવાને એજ અર્થ છે કે સાચું જીવન આનંદમય, અમૃતમય અને અભયરૂપ હોવું જોઈએ. આવું જીવન એજ | પ્રગતિ. આથી વિરૂદ્ધ જીવન એ અધોગતિ, આનંદત્તિ, અમૃતવૃત્તિ અને અભયવૃત્તિ કોઈ ધર્મક્રિયાથી, પ્રાણાયામથી, માત્ર ધર્મશાસ્ત્રો વાંચવાથી, કાઈ મંત્રના જપ કરવાથી, કે યાત્રા કરવાથી કે મંદિરે જવાથી, કે અમુક ધર્મ કે સંસ્થામાં દાખલ થવાથી, કે કેાઈ મૃત્તિ 'કે છબીનું ધ્યાન કરવાથી, કે કોઈ ધર્માચાર્યના શિષ્ય થવાથી નહિ પણ જીવનના અનુભવથી, શરીર, વૃત્તિ અને વિચારની શુદ્ધિથી અને સત્યપરાયણ સાદા જીવનથી પ્રાપ્ત થાય છે. એટલે કે આનંદ, અમરપણું' અને અભયપણ' એ મનુષ્ય પોતાની અંદરથી જ પ્રાપ્ત કરવાનાં છે; એ વસ્તુઓ બહારથી મળી શકતી નથી. માટે જ આપણે મોક્ષ આપશુ પોતાના જ હાથમાં છે એમ કહેવાય છે. 86 પ્રગતિ એટલે સંસ્કારિતા; સંસ્કારિતા એટલે સત્યદર્શન પ્રમાણે આચરણ. સંસ્કારી પુરૂષ એટલે સ્વાવલંબી પુરૂષ. જેટલા પ્રમાણ માં મનુષ્ય સ્વાવલંબી બને તેટલી તેની પ્રગતિ થઈ કહેવાય. સંપૂર્ણ સંસ્કારી મનુષ્ય તો તેજ કહેવાય કે જે સંપૂર્ણ સ્વાશ્રયી હાય, જેને સાચા સંસ્કારી થવું હોય તેણે બહારના સધળા અવલંબનનો ત્યાગ કરવા જોઈએ અને જે વસ્તુઓ સાધના થઈ શકે તેને રાખવી જોઈ એ અને બંધનરૂપ હાય તેના ત્યાગ કરવી જોઈએ. બંધનરૂ૫ વૃત્તિએ, બંધનરૂપ 'ક્યાએ, બ ધનરૂપ માન્યતાએ બદ્ધમતા, બ નરે૫ રેઢીએ. અમાણી વિગ૨ જીવન સાદુ મનાવવું હાય, જીવન-મુકતા બનવું’ હોય તો આ સધળાં બંધના છેાડવાની જરૂર છે. આપણે આ સઘળી વાતે બહુ વર્ષો સુધી કરી છે. હવે વર્નાન કરવા માંડવાનું છે. હાલમાં ચાલુ થઈ રહેલા નવા જમા નામાં ઢાંગ ચાલવાના નથી, આડંબર વધારે વખત ટકવાના નથી. સુખી થવું’ હશે તો બહારના ગમે તે ખરચે અને ગમે તે જોખમે સત્યપરાયણ જ થવું પડશે. " લીહરજીવનદાસ મહેતા. For Private And Personal Use Only