________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધર્મ. परहितचिंता मैत्री, परदुःख विनाशिनी तथा करुणा । परसुख तुष्टि मुदिता, परदोषोपेक्षणमुपेक्षा ।।
અથવા બીજી રીતે કહીયે તો. सत्त्वेषु मैत्री, गुणिषुप्रमोदम् क्लिष्टेषु जीवेषु कृपापरत्वम् । माध्यस्थमावं विपरीतवृत्ती, सदा ममात्मा विदधातु देव ॥
ભાવાર્થ –(૧) મૈત્રીભાવના, એટલે દુનિયાના સર્વ જીવો સાથે મિત્ર જે સંબંધ. જેમ સુહદય પરના સંકટને પિતાનું ગણી. યથાશક્તિ એના નિવાર : ણના ઉપાયો જાય છે તેમ પિતા સિવાયના દરેક પ્રાણી સાથે બંધુભાવ રાખી તેના હિતની ચિંતામાં તત્પરતા દાખવવી એનું નામ મૈત્રી ભાવના, (ર) પ્રમોદ ભાવના એટલે પોતા કરતાં ગુણેમાં જે આત્માઓ અધિક હોય તેમને જોઈ રાજી થવું. અર્થાત્ પારકાના સુખને જોઈ, એની ઉત્કૃષ્ટ દશાને નિહાળી મગ્ન થવું. યાને સંતેષ ધરે એનું નામ પ્રમાદ. ગુણીનું બહુમાન કરવાથી પિતામાં ગુણ આવે છે અને એથી ઉલટું એ પ્રત્યે રોષ રાખવાથી હેય તે પણ નષ્ટ થાય છે. (૩) કરૂણ એટલે કમેં જેને દુઃખીઆ બનાવ્યા છે અથવા તો ત્રાસ પમાડી ત્રાહ પોકરાવી છે તેવા ઉના તાપ હરવાની વૃત્તિ અન્યનું કણ કેમ નિવારણ થાય એવા જે મનના પરિણામ અને એ સાથે તનના પ્રયત્નો એનું નામ જ કૃપાદૃષ્ટિ. (૪) માધ્ય ભાવના, અર્થાત્ સમવૃત્તિ કે તટસ્થવૃત્તિ દુષ્કૃત આચરનાર કે પાપથંકમાં મગ્ન બનેલને ઉપદેશ વારિથી ઘણું યે સમજાવતાં છતાં જ્યારે તે પોતાના કાર્યમાંથી ન હઠે ત્યારે એ આત્મા ઉપર જરાપણ દ્વેષ ન ચિંતવતાં, કર્મની પ્રકૃત્તિઓ સ્મૃતિમાં લાવી, તે જીવ પ્રત્યે તટસ્થવૃત્તિ ધરવી અથવા તે એના એ કાર્યો પ્રતિ દુર્લક્ષ્ય કરવું એનું નામ મધ્યસ્થતા કે ઉપેક્ષા.
આ ભાવનાઓ–અંતરની પ્રેરણુઓ સે આત્માઓ પ્રત્યે આચરી દેખાડવાની હોવાથી એમાં જેન–અજેનપણું જોવાનું નથી. વળી ખુબી પણ એ છે કે અધિકગુણ પ્રત્યે બહુમાન અને ઓછા કે રીબાતા પ્રત્યે દયા જ્યારે સરખા સહ મિત્રતા અને માઠા કાર્યો કરનાર પ્રત્યે શત્રુતા નહિ પણ કેવળ સમતા કે સમભાવ ! જે દર્શનનો આ મુદ્રાલેખ છે તે દર્શન શાશ્વતું હોય તેમાં શી નવાઈ !
આ લક્ષણવાળો ધર્મ આત્માને કર્મબંધનોથી સત્વર છોડાવી શકે. એ માટે જ એક સ્થાને દાન-શીલ-તપ અને ભાવરૂપ ચાર પ્રકારે ધર્મનિરૂપણ કરાવે છે, છતાં મુખ્યતા તે ભાવની જ છે. પરિણામની ધારા ભાવનાપર અવલંબે છે એટલેજ ઉક્ત ચારમાં પ્રથમના ત્રણ કરતાં એનું સ્થાન શ્રેષ્ઠ છે. ભાવનાના અદ્દભુત બળ આગળ દ્રવ્યસંખ્યા, આચાર વિશિષ્ટતા કે તપાનુષ્ઠાન ગણ બને છે. આત્મા અને કર્મ ” અથવા તે ચેતન અને જડ અગર તે Soul and Matter
For Private And Personal Use Only
