Atmanand Prakash Pustak 026 Ank 08

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 5

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
ઉપર તેઓને દુઃખ મળે છે. પૈસાને સુખ સમજનાર માણસ અખૂટ દોલત એકઠી કરે છે, પરંતુ છેવટે જ્યારે પિતાને એકાદ યુવાન પુત્ર મરી જાય છે અથવા પોતે કોઈ મહાવ્યાધિથી પીડાય છે ત્યારે તે દોલત તેને સુખ આપી શકતી નથી. કોઈ કોઈ વાર તો એ જ દોલત એને બીજા દુઃખનું કારણ થઈ પડે છે. ચાર લોકે આવીને તેની દોલત ખાતર તેને અનેક જાતનાં કષ્ટ આપે છે અને એ સમજવા લાગે છે કે જે મારી પાસે દોલત ન હોત તો હું વધારે સુખી થઈ શકત. ઈન્દ્રિય તૃપ્તિમાં સુખ સમજનાર માણસ પણ હમેશાં દુ:ખી રહ્યા કરે છે, કેમકે જેમ જેમ તે વિષયવાસનામાં ફસાતો જાય છે તેમ તેમ તેની વાસનાઓની વૃદ્ધિ થતી જાય છે, તે ઇન્દ્રિય તૃપ્તિમાં સુખ સમજે છે, પરન્તુ ઇંદ્રિયોની તૃપ્તિ થતી જ નથી. ઉલટી તેની વાસનાઓ વધતી જાય છે અને એને લઈને તેને સુખને બદલે દુઃખ જ મળે છે. આ સઘળા વિરોધો અને મુશ્કેલીઓ જોઈને વિદ્વાન પુરૂએ યેથ ચિંતન પૂર્વક નિશ્ચય કર્યો છે કે સંસારના બાહ્ય પદાર્થોની સાથે વાસ્તવિક સુખને કઈ પ્રકારનો સંબંધ નથી. સુખને મુખ્ય સંબંધ મનની સાથે છે. એટલા માટે મનુસ્મૃતિમાં સુખ તથા દુ:ખના લક્ષણ ગણાવતાં કહ્યું છે કે--
सर्व परवशं दुःखं सर्वमात्मवशं सुखं ।
एतद्विद्यात्समासेन लक्षणं सुखदुःखयोः॥ - જે બીજા અથવા ખાદ્ય પદાર્થોને આધીન છે તે બધું દુ:ખ છે અને જે પિતાના મનના અધિકારમાં છે તે બધું સુખ છે. આ સુખ તથા દુઃખનું સંક્ષિપ્ત લક્ષણ છે.
આધુનિકે પાશ્ચાત્ય વિદ્વાનોએ પણ સુખનું લક્ષણ કંઈક આવું જ નક્કી કર્યું છે. તેઓના મત પ્રમાણે પણ સુખ બાહ્ય પદાર્થો પર અવલંબિત નથી, તેઓ તો સુખને એક જાતની માનસિક અવસ્થા માને છે. તેઓ મનને એક શીશીની ઉપમા આપે છે. મનને પ્રકાશિત અથવા સુખી રાખવા માટે તેને અમુક વિશિષ્ટ સ્થિતિમાં રાખવાની આવશ્યકતા છે. જે એ સ્થિતિથી જુદી કોઈ બીજી સ્થિતિમાં તેને રાખવામાં આવે છે તે સંસારની કઈ બાહ્ય વસ્તુ તેને સુખી કે સંતુષ્ટ કરી શકતી નથી. આ કારણથી જ અનેક લોકો ધન, બળ, સ્વાચ્ય, પરિવાર, સન્માન વિગેરે પ્રાપ્ત કરે છે છતાં સુખી થતા નથી–તેઓના આત્માને કદિ પણ કોઈ સ્થિતિમાં શાંતિ મળતી નથી. એ રીતે અનેક લોકો એવા પણ હોય છે કે જે અત્યંત હલકી સ્થિતિમાં રહીને પણ હમેશાં સુખી અને આનંદી રહે છે. આ સ્થળે એક મહાન પાદશાહની વાત કહેવાની ઈચ્છા થઈ જાય છે. એક પાદશાહ સુખી થવા ઈચ્છતો હતો અને તેથી તે મોટા મોટા હકીમ વિગેરે અનેક માણસને સુખની પ્રાપ્તિના ઉપાય પૂછવા લાગ્યો. સઘળા માણસે એ બહુજ વિચાર કરીને છેવટે તેને કહ્યું કે જે આપને કોઈ સુખી