________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મૃત્યુ
ર૧૩ છે. અને જેને આપણે “મૃત્યુ” કહીએ છીએ તેની પછી પણ પ્રકાર ફરે, અવસ્થાતરે કાયમ જ રહે છે.
હમે ઉપર કહી ગયા તેમ “મૃત્યુ ” જેવું કાંઈજ આત્મા સંબંધે નથી એના પુરાવા માટે આપણે બુદ્ધિની દલીલોની જરૂર નથી, કેમકે જ્ઞાનીજનોને એવો નિશ્ચય છે કે તર્ક અથવા બાહ્ય મનના વ્યાપાર સત્યના અન્વેષણમાં ઉપયેગી નથી. કદાચ આ વાકય તમને ભારે પડતું જણાશે, અને બુદ્ધિના વ્યાપારની સત્યાન્વેષણ સંબંધે ઓછી કિંમત આંકેલી ભાસશે, પરંતુ એ શબ્દ અમે વિચારીને જ લખ્યા છે, અમે તર્ક, બુદ્ધિ આદિને તેની વ્યાજબી કિમતે સ્વીકારવા તૈયાર છીએ, પરંતુ વર્તમાન જમાનો બુદ્ધિને પ્રભુ રૂપે પૂજે છે અને બુદ્ધિવાદ (Rationalism ) નેજ સર્વસ્વ ગણે છે, તે સાથે હમ મળતા આવતા નથી. જેઓ બુદ્ધિના પ્રદેશ ઉપર નવાજ પ્રવેશ પામેલા છે તેઓ કદાચ તેના પ્રખર તેજમાં અંજાઈ જઈ બુદ્ધિ એજ સર્વસ્વ છે એમ ભલે માની લે, પરંતુ જેઓએ બુદ્ધિની ઉપયોગિતાને વિચાર કર્યો છે, એવા મહાજનો તો એવા નિર્ણય ઉપર આવ્યા છે કે, આધ્યાત્મિક સત્ય સંબંધે તેનું કાર્ય બહુ જુજ અને મહત્વ વિનાનું છે. અમારા પૂર્વ મહાપુરૂષોનો જ આવો નિર્ણય છે એમ નથી પરંતુ આ જમાનાના મહા બુદ્ધિમાને પણ એજ નિર્ણયને સ્વીકારે છે. દાખલા તરીકે વર્તમાન યુગની બુદ્ધિના શિખરરૂપ મહા વિદ્વાન Kant શું કહે છે તે સાંભળો તે કહે i $ The only use of a philosophy of pure reason is a nagative one Instead of discovering truth, its modest function is to guard against-error.” અથોત્ “વિશુદ્ધ બુદ્ધિવાદ ઉપર રચાએલા તત્વજ્ઞાનને ઉપએગ માત્ર નિષેધાત્મક છે. બુદ્ધિ એ સત્યના શોધનમાં પ્રવર્તાવવાને બદલે, તેનું કર્તવ્ય માત્ર ભૂલની સામે રક્ષણ કરવાનું છે.” અમે પોતે આ મત સાથે અડધા મળતા છીએ. ભૂલની સામે રક્ષણ કરવાની શક્તિને પણ હમે કાંઈજ સરત વિના એકાંતપણે સ્વીકારી શકીએ તેમ નથી. આ સ્થાને બુદ્ધિનું શું કાર્ય છે એ સંબંધી નિબંધ લખવા હમે બેઠા નથી. એના કાર્યો અને ઉપયોગીતાનો પ્રદેશ કર્યો છે, એ જુદે જ વિષય છે, અને તે સાથે કહેવા દ્યો કે તે બહુ રસપ્રદ વિષય છે. પરંતુ અમને લાગે છે કે અમે વિષયાંતરમાં ઉતરી પડ્યા છીએ. છતાં એ જોખમ ખેડ્યા પછી પણ જે અમે એટલું તમારા મન ઉપર અંકિત કરી શક્યા હોઈએ કે “મૃત્યુ નથી” એ સિદ્ધાંતને પુરા બુદ્ધિમાંથી નહી પણ હૃદયના ઉચ્ચ અંશમાંથી જ મળી શકે તેમ છે, તે અમારૂં વિષયાંતરમાં ઉતરવાનું જોખમ અમે સફળ થયું લેખીશું.
For Private And Personal Use Only
