Atmanand Prakash Pustak 013 Ank 12

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 5

કમિમાંસા.
કમિમાંસા,
સ્થૂલ તેમજ સૂક્ષ્મ પ્રદેશ ઉપર ભૌતિક તેમજ માનસ ભૂમિકા ઉપર-કારણ કાર્ય મહા નિયમ એક જ પ્રકારની અચળતાથી પ્રવર્તે છે અને તે નિયમ કેઈથી કઈ કાળે નહી ઉલટાવી શકાય તે દદ્ર છે એમ આપણે ગતાંકમાં જોઈ ગયા છીએ. જે આમ છે તો પછી આત્મા કર્મના અચળ નિયમની સાણસીમાંથી કદાપી કેમ મુકત થઈ શકે એ પ્રશ્ન ઉદ્દભવવા લાગ્યા છે. હમે તેને ઉત્તર આપવા યથામતિ, યથાશકિત પ્રયત્ન આ સ્થાને કરીશું.
કર્મની સત્તા સામે આત્મા બે પ્રકારે પિતાનું બળ અજમાવી શકે છે અને તેના સામાને નિર્બળ કરી નાખી શકે છે:-(૧) કર્મની સામે તેના વિરોધી કર્મની સત્તાને પ્રેરવાથી અને (૨) કર્મની સત્તાના પ્રવર્તનકાળે, તેવા પ્રવર્તનથી આત્મપ્રદેશ ઉપર ઉપસ્થિત થવા ચાગ્ય સુખદુખમય લાગણુંથી અતિરિકતપણું સેવવાથી. આ પ્રકારમાંથી પૂર્વ પ્રકાર સરલ છે અને ઉન્નતિ કેમની સામાન્ય શ્રેણીમાં સ્થીત આત્માઓ સહેલાઈથી અનુસરી શકે તે છે. બીજો પ્રકાર માત્ર જ્ઞાનીઓ વડે જ સમજાવા અને અનુસરવા ગ્ય છે. કેમકે એ નિયમને ગતિમાન કરતા પહેલા આત્માએ પોતાના આંતરિક બળનું (subjective force) સવિશેષ અનુશીલન કરવાનું હોય છે. પ્રથમ પ્રકાર એ હથીઆર સામે હથીઆર ફેંકી કર્મની સત્તાને વર્ણ કરવાનો છે અને બીજો પ્રકાર એ સમભાવથી પૂર્વે ગતિમાન થએલા કારણોના ફળને અબંધ પરિણામે ભેગવી ક્ષય કરવાનું હોય છે. આ બીજો પ્રકાર કાગળ ઉપર અક્ષરરૂપે જેવો સહજ અને શક્ય ભાસે છે તેવો નથી. આપણે નિરંતરના વાંચનથી “સમભાવ” શબ્દ સાથે ટેવાઈ ગયા છીએ પરંતુ એ શબ્દની સાથે શું ભાવના વળગેલી છે તેને સ્પષ્ટ અવબોધ બહુ ઓછા મનુબેને હશે. અધિકાર પ્રાપ્ત થયા વિના સર્વ પ્રકારના વાંચનથી પરમ રહસ્યમય શિક્ષણ પણ આપણને સામાન્યવત્ ભાસે છે એનું “સમભાવ” અને તે શબ્દને વ્યવહારના સંમર્દમાં પ્રતિક્ષણે થતે ઉપગ એક સરસ દ્રષ્ટાંત પુરૂ પાડે છે. એક મનુષ્યને સહજ કષ્ટનો પ્રસંગે ઉપસ્થિત થતા તેના બંધુ મનુષ્ય તે કષ્ટને “સમભાવ” થી ભેગવી લેવાની અર્થાત કર્મની સત્તાને નિસત્વ કરવાને જે બીજે પ્રકાર હિમે ઉપર ગણાવ્યો છે તેનો અમલ કરવાની સુચના આપે છે. સલાહ આપનાર કે લેનાર બેમાંથી એકેને પિતે શું કહેવા માગે છે કે સામો મનુષ્ય શું સુચના ગ્રહણ કરવા માગે છે તેનું કશું જ અર્થ યુકત ભાન હેતું નથી. પરંતુ તેમ છતાંય અર્થ