________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કષાય,
૩૭
જીવોને અનેક પ્રકારના કષ્ટ ભેગવવાં પડે છે. જેમનું લક્ષ પિતાના હિત તરફ છે તેમને કષાયના પ્રદેશમાંથી નીકળી ગુણસ્થાનના પ્રદેશ તરફ ચાલવાની શરૂઆત કરવી ઉચિત છે. ઉન્નતિ માર્ગ કઠિન અથવા દુર નથી, તે નજીક છે. પિતાના ઉપર વિજ્ય પ્રાપ્ત કરી લો, આપણી ઈદ્રિયને વશ કરે, બસ ઉન્નતિ માર્ગ મળી જશે. જે માણસમાંથી સ્વાર્થની ગંધ નીકળી ગઈ હોય અને જેમને પિતાની ઈચ્છાઓ વશ કરી પોતાના મન ઉપર અધિકાર ચલાવવાની શરૂઆત કરી હોય તેનાથી ઉન્નતિનો માર્ગ વેગળે નથી.
કષાયી મનુષ્ય પોતાની જાતને શત્રુ છે, શાંતિને ઘાતક અને આનંદનો નાશ કરનાર છે. કષાયી મનુષ્ય નીચમાં નીચ અને અધમમાં અધમ કામ કરવા તૈયાર થઈ જાય છે. કષાય દુ:ખનું મૂળ અને પાપની ખાણ છે.
મનુષ્ય અંતરંગમાં સ્વાર્થની બુદ્ધિ ઉત્પન્ન થવાનું કારણ વસ્તુના સ્વરૂપ અને સ્વભાવનું અજાણપણું અને શાંત અને પવિત્ર માર્ગની અજ્ઞાનતા છે. કષાય અંધકારરૂપ છે. તેને વધારે જ્યાં અધ્યાત્મ અને આત્મજ્ઞાનનો અભાવ હોય છે, ત્યાં થાય છે. ત્યાં અધ્યાત્મ અને આત્મજ્ઞાન છે ત્યાં તેને પ્રવેશ થઈ શકતો નથી. જ્ઞાની પુરૂષના મનમાંથી અજ્ઞાન નાશ પામે છે, અને હૃદયની નિર્મળતા વધતી જાય છે. નિર્મળતા વધવાથી વાસનાઓને પણ ક્ષય થતો જાય છે.
કષાય પ્રત્યેક ક્ષણ અને પ્રત્યેક અવસ્થામાં દુઃખ, આપત્તિ અને અશાંતિનું કારણ છે. અગ્નિ જોતજોતામાં મેટી મોટી ઇમારતો અને વસ્તુઓને બાળી ખાખ કરી નાખે છે. તે જ પ્રમાણે કષાયની અગ્નિ મનુષ્યોને ભસ્મ કરી નાખે છે અને તેમના કાર્યોને નાશ કરી નાખે છે.
જે તમને શાંતિની અભિલાષા હોય તે કષાયોનો નાશ કરો. જ્ઞાની પુરૂષ કષાયોને સમાવે છે પરંતુ મૂર્ખ માણસે કષાને તાબે થાય છે. જે મનુષ્ય જ્ઞાન અને બુદ્ધિની ચાહના કરતા હોય તેમણે મૂર્ખતા અને અજ્ઞાનતાથી દુર રહેવું જોઈએ. શાંતિનો ઈચ્છક શાંતિનો માર્ગ ગ્રહણ કરે છે ને જેમ જેમ તે માર્ગ તરફ પ્રયાણ કરે છે, તેમ તેમ કષાય, દુ:ખ, નિરાશારૂપી અંધકારમય પ્રદેશને છોડતો જાય છે.
જ્ઞાન અને શાંતિ પ્રાપ્ત કરવાની અભિલાષાવાળા મનુષ્ય કષાનું સ્વરૂપ જાણવું જોઈએ. જે સમયે એનું વાસ્તવિક જ્ઞાન થશે તે સમયે તેને દુર કરવા અને તેનાથી મુક્ત થવાની શરૂઆત કરશે. જ્યાંસુધી મનુષ્ય સ્વાર્થ અને કષાયને આધીન છે, ત્યાં સુધી જ વાર છે. કષાથી માણસ કોધી અને લોભી થાય છે, એટલું જ નહિ પણ તેને તાબે થયેલો માણસ પિતાને ઊંચ બીજાને તુચ્છ સમજવા લાગે છે. બીજા
For Private And Personal Use Only
