Atmanand Prakash Pustak 013 Ank 12

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531156/1

Page #1

TEL ATMANAND PRAKASH REGISTERED NO, B 431 MASTEmmmmm.
pewww 48श्रीमजियानन्दसूरिसद्गुरुज्यो नमः 95.00RSSB SERIEO200EGINEES
BEEG
श्री
आत्मानन्दप्रकाश.
EASERESEREE ESSASEASESESE092ESERESEAS
wwwwwwwwwwww
सेव्यः सदा सद्गुरु कल्पवृक्षः सम्यक्त्वं सत् भवत्ते प्रकटयति गुरौ वीतरागे च भक्ति माधुर्य नीतिबल्या मधुरफलगतं राति संसारमार्गे । भव्यानारोहयत्यात्महितकर गुणस्थानपार्टी प्रकृष्टां।
आत्मानन्दप्रकाशः सुरतरिव यत्सर्वकामान् मसूते ॥शा sardees पुस्तक १३. वीर संवत २४४२ अपाड. आत्म सं.२१. अंक १२मो. - - -- - -
-
- प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा, भावनगर.
विषयानुभ नमविषय. पृष्ट नमविषय
१४ अभुतुति.... ... .२८७ श्रीभाइवय महाश... ૨ શ્રીમદ વિજયાનંદસૂરિ મહારાજની જ- ૯ શ્રીમદ્ વિજ્યાનદસરિ મહારાજના પછી યુન્તી પ્રસંગે ચિરસ્મરણીય આવાહન. ૨૯૮ રિવાર મંડળના મુનિરા ના ચાતુમાંસ કર ફા भभिभासा.
..૨ ટેટ 2 ચ ચાવલા કન અને તે સમુ છે ખાસા ४ श्रावासअनुभावपुलस्तव. ...३०८
मालार....
३२४ |આદરી જીવન છે. કમ એ.. હૈ ઇ૧ શ્રી ગીરનાર વજી તીર્થ ચાર્તુમાસ અને वाय.
.....38३वहन खावा भाटविज्ञति२४ तभूतापक्षा-मनुवाह......१६
वाषि-भूय ३.१)समर्थ माना ४. S 7 ધી આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈએ છાખ્યું ભાવનગર, A m moniansammemorabarmanor
-

Page #2

અષાડે યુદ ૧૦ થી ભેટની બુકના વી. પી. શરૂ કરવામાં આવેલ છે.
તેરમા વર્ષની અપૂર્વ ભેટ. શ્રી ચંપકમલા 2િ 33
( ગુજર અનુવાદ ) (અદભુત મનાવેધક શીયલના મહાસ્યને જણાવનાર રસયુકત કથા )
જેન ધર્મ ના શ્રીમાન ભાવવિજયજી વાચકના રસ-અલ' કારયુક્ત આ લેખ ઉત્કૃષ્ટ પદે આવેલો છે. આલંકારિક અને રસિક ભાષામાં ઉતારેલું આ સતી ચરિત્ર અતિ રસિક અને સુએાધક છે. ચરિતાનુયોગની ઉપયોગિતા જે જે વિષય પરત્વે સિદ્ધ કરવામાં આવી છે તે આ ચરિત્રના વિષયમાં સંપૂર્ણ રીતે દર્શાવવામાં આવી છે. ધર્મ ના પ્રભાવ, શીયલ સદાચારનું મન હાય, ભાવનાની ભવ્યતા આરિત્રમાં પ્રત્યેક પ્રસંગે ઉછળે છે, એકંદર રીતે સેનાના ધામિક અને સુમેાધક ચિત્ર તરીકે આ ચરિત્રના લેખ અતિ ઉપયોગી છે, જેથી વાચકના હદયમાં આ ગ્રંથનું સ્વભાવિક અનુમાન થાય તેવું છે. સવ" સ્ત્રી પુરૂષોને વાંચતાં આનંદ સાથે ધર્મ યત બોધ આપે અને સરવત્ત નીિલ બનાવે તેવા આ ગ્રંથ છે, | આ ચરિત્રના મૂળ ગ્રંથ (સંસ્કૃત) અમારા તરફથી પ્રસિદ્ધ થયેલા છે. તે મૂળ ગ્રંથના આ શયને અવલખી તેના અનુવાદ પણ શ્રીમાન મહારાજ શ્રી મૂળચ”જી ગણિના પ્રશિષ્ય મુનિરાજશ્રી મણિવિજયજીએ શુદ્ધ અને સરલ કરેલ છે, વળી સંસ્કૃતના અભ્યાસીઓને સુગમ પડે તેટલા માટે ભાષાંતરમાં પણ લોકના અકા મૂકવામાં આવ્યા છે. ]
રાદરાહ ગ્રંથનો અહાળા ફેલાવા થવા, તેમજ અમારા માનવતા ગ્રાહકો પણ આવા ઉત્તમાત્તમ અપૂર્વ ગ્રંથનો અમૂલ્ય લાભ લે તેવા ઇરાદાથી આ વર્ષે ઉક્ત ગ્રંથ ભેટ આપવાના ઠરાવે કરવામાં આવેલ છે, જે પ્ર"થે તૈયાર થયેલ હોવાથી અષાડ સુદ ૧ ૦ થી અમારા માનવ તા ચાહૐાને વી. પી. થી મોકલવા શરૂ કરવામાં આવેલ છે. દરેક વર્ષે ધારા મુખ નિયમિત ભટની બુક આપવાના કેમ માત્ર અમારાજ છે, તે અમારા સુઝ બુદ્યુમ્માના ધ્યાન બહાર રોજ નહીં.
અમારા માનવતા ગ્રાહકો ભેટની બુકનો સ્વીકાર કરી વી. પી. સ્વીકારી લેશે એમજા અમાને સંપૂર્ણ ભરૂસે છે. છતાં અત્યારસુધી ગ્રાહક રહ્યા છતાં ભેટની બુકનું વી, પી. જે ગ્રાહકેને પાછું વાળવું હોય અથવા છેવટે બીજા ઇહાના બતાવી વી. પી. ને સવીકારવું હોય તેઓએ મહેરબ્બાની કરી હુમણાંજ અમાને લખી જણાવવું” કે જેથી નાહક પાસ્ટના પૈસાનું નુકસાન સભાને ખમવું પડે નહીં, તેમજ અમાને તથા પાસ્ટ'ખાતાને નકામી તસદીમાં ઉતરવું ન પડે. એટલી સૂચના વી. પી, નહી સવીકાર - નાર ગ્રાહકો ધ્યાનમાં લેશો એવી વિનતિ છે.
આ સભામાં આ માસમા નવા થયેલાં માનવંતા સભાસદો. ૧ શા. આણદલાલ હરગોવનદાસ વધ" માન રે જ સીનાર બી. વ. લાઈફમેમ્બર.
અમારા માનવતા સભાસદ અને સુજ્ઞ ગ્રાહકોને જણાવવા રન લઈએ છીએ કે આ સભાના ત્રીવાર્ષિક રીપોર્ટ હાલમાં પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવ્યા છે, જે ભેટતી બુક શ્રી ચંપકમાલા ચરિત્ર જે વી પી મેકલવામાં આવે છે, તેની સાથે આ રીપેટ ભેટ મોકલવામાં આવશે, તો તે સ્વીકારી લેવા નમ્ર વિનંતિ છે.

Page #3

શ્રી
ભજીક થી
આ રમત
પ્રી કાશી
(૯સબસીડન્ડ(%) S/ G+ *: *# #
#
ભકિશછિછછી છI ## fજ જવાબ છ#એ કથક
ક
श्ह हि रागषमोहाद्यनिनूतेन संसारिजन्तुना
शारीरमानसानेकातिकटुकःखोपनिपात. पीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेयपदार्थ परिज्ञाने यत्नो विधेयः॥
31
. પુસ્તક ૨૨ ] વીર સંવત ૨૪૪૨, વાડ, સંવત 93. [ અંક 9 મો.
રરરરરર
મારાધના-અવર.
प्रभुस्तुति.
(શિખરિણું છંદ,) બની પ્રેમી પૂરે જિન ચરણમાં ચિત્ત લઈ જા, વમી વક્રાચારે વિવિધ રસથી દૂર થઈ જા; ભમી ભેગી થઈને ભવ-વિપિનમાં ખૂબ ભટક, રમી રાત થઈને વિષય-મધુને કાજ લટ; ખમી કો કાળાં ધન-મમતથી તું ન અટ, કમી ના રાખી તેં કરમ કરતાં ધર્મ ન ટકો. ગણીને બાલ્ડે નિજ-શરણમાં નાથ લઈ જા, હવે તે હાર્યો હું હરદમ મને હામ દઈ જા; જગાવી જતિને મુજ હૃદયને દીપ થઈ જા, બિરાજી બહુમાને મન-ભુવનને (માં) દેવ થઈ જા.
રત્નસિંહ દુમરાકર
-
- -

Page #4

૨૯૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. श्रीमद् विजयानंदसूरिजीने एमनी जयन्ती प्रसंगे
चिरस्मरणीय आवाहन
(રાગ બિલાસ-ઝૂલણા છંદની ચાલ.) વિજય આનંદસૂરિ તણા ગેરવે, ભવ્ય ભારતભૂમિ શી વિરાજે; જેમના સદગુણો જગતમાં વિસ્તરી, જીવન નવ અર્પતા જડસમાજે. જીવન જેનું સદા પ્રબળ પુરૂષાર્થમય, જતા અજ્ઞતા દૂર કરવા; વહેંચતા જગતને તત્ત્વરસ વાનીઓ, શુદ્ધ સૈહાર્દથી પાપ હરવા. ન્યાયની કેટિથી તત્વનિર્ણય કરી, અપતા યાન" ભવ અબ્ધિ તરણે; તવ આદર્શથી તિમિર અજ્ઞાનનું, જે હરે સૂર્ય સમ જ્ઞાન કિરણે. ૩ જેનની જ્યોતિ પશ્ચિમમાં પ્રકટવા, તત્ત્વર્લિંગ વીરચંદ્ર પ્રેર્યા, ક્ષત્રિય વીર્યને વેગથી સંશ, સજનોના સદા સદ્ય વેર્યા. ૪ સત્ય સમજાવતા જગને જેનના, શાસ્ત્ર બળથી કરી વિજય વૃદ્ધિ મૂલ જે મેહનું સ્વપર સજ્ઞાનથી, અપહરી અનુભવે આત્માદ્ધિ. ૫ ઉચિત આચાર્યને ધીરતા રાખીને, તૃતીય પરમેષ્ટિપદને દીપાવ્યું; જ્ઞાનફળ વિરતિના નિયમ અવિચલપણે, સાધતાં સ્વપરદુ:ખ ઉપશમાવ્યું. ૬ પૂર્વ પશ્ચિમના સંક્રમણ કાળમાં, જન તણુ વૃત્તિને ઉચિત આપ્યું; ચરણકરણનુયોગે સદા રત થઈ, વ્યથિત હૃદયાતણું દુ:ખ કાપ્યું. ૭ વિંશતિ અધિક આ વર્ષમાં નમનથી, ભક્તિની અંજલિ એ સ્વીકારે; સિદ્ધગિરિ શૃંગમાં હર્ષના રંગમાં, જય કર પ્રતિદિન સુપરિવા. ૮
* શ્રીમદ્ સૂરિજીની જયન્તી નિમિત્તે આ કાવ્ય અમોને ગતાંકમાં દાખલ કરવા માટે મળેલું હતું, પરંતુ સ્થળસંકોચને લઈને આ અંકમાં સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. મેનેજર
૧ માહામ્યથી. ૨ જડવત થઈ ગયેલા. ૩ ભાતભાતનાં પકવાન્નો. ૪ બંધુભાવથી. ૫ નૌકા. ૬ સમુદ્ર. ૭ મુખ્ય સિદ્ધાંત. ૮ અંતઃકરણની પરીક્ષા કરીને. ૯ સાવધાન. ૧૦ સંયથી પીડાતા.

Page #5

કમિમાંસા.
કમિમાંસા,
સ્થૂલ તેમજ સૂક્ષ્મ પ્રદેશ ઉપર ભૌતિક તેમજ માનસ ભૂમિકા ઉપર-કારણ કાર્ય મહા નિયમ એક જ પ્રકારની અચળતાથી પ્રવર્તે છે અને તે નિયમ કેઈથી કઈ કાળે નહી ઉલટાવી શકાય તે દદ્ર છે એમ આપણે ગતાંકમાં જોઈ ગયા છીએ. જે આમ છે તો પછી આત્મા કર્મના અચળ નિયમની સાણસીમાંથી કદાપી કેમ મુકત થઈ શકે એ પ્રશ્ન ઉદ્દભવવા લાગ્યા છે. હમે તેને ઉત્તર આપવા યથામતિ, યથાશકિત પ્રયત્ન આ સ્થાને કરીશું.
કર્મની સત્તા સામે આત્મા બે પ્રકારે પિતાનું બળ અજમાવી શકે છે અને તેના સામાને નિર્બળ કરી નાખી શકે છે:-(૧) કર્મની સામે તેના વિરોધી કર્મની સત્તાને પ્રેરવાથી અને (૨) કર્મની સત્તાના પ્રવર્તનકાળે, તેવા પ્રવર્તનથી આત્મપ્રદેશ ઉપર ઉપસ્થિત થવા ચાગ્ય સુખદુખમય લાગણુંથી અતિરિકતપણું સેવવાથી. આ પ્રકારમાંથી પૂર્વ પ્રકાર સરલ છે અને ઉન્નતિ કેમની સામાન્ય શ્રેણીમાં સ્થીત આત્માઓ સહેલાઈથી અનુસરી શકે તે છે. બીજો પ્રકાર માત્ર જ્ઞાનીઓ વડે જ સમજાવા અને અનુસરવા ગ્ય છે. કેમકે એ નિયમને ગતિમાન કરતા પહેલા આત્માએ પોતાના આંતરિક બળનું (subjective force) સવિશેષ અનુશીલન કરવાનું હોય છે. પ્રથમ પ્રકાર એ હથીઆર સામે હથીઆર ફેંકી કર્મની સત્તાને વર્ણ કરવાનો છે અને બીજો પ્રકાર એ સમભાવથી પૂર્વે ગતિમાન થએલા કારણોના ફળને અબંધ પરિણામે ભેગવી ક્ષય કરવાનું હોય છે. આ બીજો પ્રકાર કાગળ ઉપર અક્ષરરૂપે જેવો સહજ અને શક્ય ભાસે છે તેવો નથી. આપણે નિરંતરના વાંચનથી “સમભાવ” શબ્દ સાથે ટેવાઈ ગયા છીએ પરંતુ એ શબ્દની સાથે શું ભાવના વળગેલી છે તેને સ્પષ્ટ અવબોધ બહુ ઓછા મનુબેને હશે. અધિકાર પ્રાપ્ત થયા વિના સર્વ પ્રકારના વાંચનથી પરમ રહસ્યમય શિક્ષણ પણ આપણને સામાન્યવત્ ભાસે છે એનું “સમભાવ” અને તે શબ્દને વ્યવહારના સંમર્દમાં પ્રતિક્ષણે થતે ઉપગ એક સરસ દ્રષ્ટાંત પુરૂ પાડે છે. એક મનુષ્યને સહજ કષ્ટનો પ્રસંગે ઉપસ્થિત થતા તેના બંધુ મનુષ્ય તે કષ્ટને “સમભાવ” થી ભેગવી લેવાની અર્થાત કર્મની સત્તાને નિસત્વ કરવાને જે બીજે પ્રકાર હિમે ઉપર ગણાવ્યો છે તેનો અમલ કરવાની સુચના આપે છે. સલાહ આપનાર કે લેનાર બેમાંથી એકેને પિતે શું કહેવા માગે છે કે સામો મનુષ્ય શું સુચના ગ્રહણ કરવા માગે છે તેનું કશું જ અર્થ યુકત ભાન હેતું નથી. પરંતુ તેમ છતાંય અર્થ

Page #6

૩૦૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
રહિતપણે લકે એક ગંભીર સત્યને અનુસરવાની પ્રેરણા એક બીજાને કરે છે એમ હમારે કહ્યા વીના ચાલતું નથી. જેઓ એ સત્યને કિંચિત્ પણ સમજે છે તેઓ એ સત્યના પરમ રહસ્યથી મુગ્ધ બન્યા વિના રહેતા નથી અને એ સત્યાનુભવને અક્ષરાત્મક વારસે આપણું પૂર્વના મહાજને મુકી ગયા છે તે માટે તેમની મુક્તકંઠથી સ્તુતિ કરે છે. લોકો જ્યારે એ રહસ્યને અનુભવતા શીખશે ત્યારે જ તેમની ભકિત અને સ્તુતિપાઠે અર્થપૂર્ણ થવાના. એમ નહી થાય ત્યાંસુધી તેઓ વાણીને હેતુન્ય અને અર્થહીન પ્રલાપજ કરે છે એમ હમે માનીએ છીએ. હવે એ બન્ને પ્રકારે કેવી રીતે પ્રવર્તે છે તેનું કિંચિત્ અવલોકન કરીશું.
કર્મને નિયમ અચળ છે, માટે જ એક પરિણામને નિષ્ફળ કરવા માટે અન્ય કાર્ય કરવા અવકાશ રહે છે. જે નિયમ બદલાયા કરે તો મનુષ્ય કદી પણ કર્મના ફસામાંથી મુક્ત બની શકે નહીં. પરંતુ અમુક પરિણામ લાવવા માટે અમુક કાર્યજ કરવું પડે છે અને તે પરિણામને સત્વહીન કરવા માટે વળી બીજું જ કાર્ય કરવું પડે છે. એટલે અવકાશ એ મહાનિયમના પ્રદેશમાં હોવાથીજ આત્માની મુક્તિને માર્ગ ખુલ્લો છે. ગુરૂત્વાકર્ષણનો નિયમ મનુષ્યને પૃથ્વીના મધ્ય કેન્દ્ર પ્રતિ ખેંચવા માગે છે. પરંતુ વસ્તુતઃ આપણે તે નિયમને માન આપી એકજ સ્થાને સ્થીર રહેતા નથી. કોઈ અજ્ઞાન માણસ એ નિયમ જાણે અને તેની અચળતા વિષે નિશ્ચય કરે તો તે કદી પણ મેડી ઉપર ચઢી શકે નહીં. પગથી ઉપર ચઢવાનું કહેતાં તે એમજ કહે કે “ગુરૂત્વાકર્ષણને મહાનિયમ દરેક વજનવાળા પદાર્થને પૃથ્વી ભણું ખેંચે છે, અને હું વજનવાળો ભારે પદાર્થ હોવાથી એ નિયમને અતિકમ કરી શકુંજ નહીં.” સામે મનુષ્ય ડાહ્યો હોય અને એક નિયમને બીજા નિયમના પ્રતિકારથી પરાસ્ત કરવાની પદ્ધતિ જાણતો હોય તે તેને ઉત્તર એમ આપે કે “જે નિયમની સત્તા તને પૃથ્વી ભણી ખેંચે છે, તે સત્તાની સામે તારા સ્નાયુગત બળને પ્રેર અને પછી તું જઈશ કે એ પૂર્વના નિયમની સત્તા કરતા તારૂં પ્રેરેલું બળ અધિક પ્રમાણમાં હશે તે જરૂર તું એ પૂર્વના નિયમની સત્તાને પરાભવ કરી શકીશ. જેમ પૃથ્વી ભણી ખેંચનાર બળ પણ કુદરતના નિયમને અનુસરી પ્રવર્તે છે, તેમ તારૂં સ્નાયુગત બળ પણ એજ નિયમને અનુસરી પ્રવર્તે છે.” પેલો અજ્ઞાન મનુષ્ય એ ભય રાખે છે કે “એમ કરવાથી મેં ગુરૂત્વાકર્ષણના નિયમનો ભંગ કરેલો ગણાશે અને એ ભંગની સજા કુદરત મને આપ્યા વિના કેમ રહે?” પેલે સામે મનુષ્ય તેને સમજાવી કહે છે કે “ભાઈ ! મારી સલાહને અનુસરવાથી તું એ નિયમને ભંગ કરે છે, એની ના નથી, પણ તારા સ્નાયુગત બળનો ઉપયોગ નહીં કરવામાં પણ તું કુદરતના નિયમનું ઉલ્લંઘન કરે છે. કુદરતે તને એ બળ આપ્યું છે, એ

Page #7

ક્રમ મિમાંસા.
૩૧
માત્ર તારી ઈચ્છા હોય ત્યારે એ ગુરૂત્વાકષ ણુના નિયમના પ્રતિકાર કરવા માટેજ આપેલુ છે. ઉભય નિયમે એકજ સત્તાએ સ્થાપેલા છે, તે પછી એક નિયમના આદર અને અન્યના અનાદર એ ઉપયુક્ત નથી. ”
66
,,
એક નિયમ સામે બીજા વિરોધી નિયમને પ્રેરવાથી, એક કાર્યથી ઉદ્ભવતા પરિણામ સામે અન્ય પરિણામ ઉપજાવવાવાળી કૃતિને પ્રેરવાથી, એ ઉભય વિરાધી સત્વા એક બીજા સામે અથડાઈ નિ:સત્ય અને છે અને આત્મા પોતાની પ્રગતિના માર્ગ આ પ્રકારે ખુલ્લા કરી શકે છે. યુરાપના એક તત્વવિદ્ ખરૂ કહ્યુ` છે કે Knowledge makes you free અર્થાત્ જ્ઞાન તમને મુક્ત મનાવશે. જે નિયમની સત્તાથી એક પરિણામ ઉદ્ભવ્યુ હોય તેનાથી વિરોધી પરિણામ ઉપજાવવાનુ જો મનુષ્યને જ્ઞાન હાય તા ગમે તેવા અનિષ્ટ પરિણામની આપત્તિ મનુષ્ય અટકાવી શકે છે. પ્રતિકાર સામગ્રીનું તેને જ્ઞાન ન હાય તેા તે સ્વામિ નહીં પણ ગુલામ છે. જેટલે અંશે જ્ઞાન તેટલા કુદરતના નિયમાથી આત્મા અત્રાધિત રહે છે. કુદરતના નિયમે વિશ્વાસનીય હાવાથી મનુષ્ય ધારેલું પરિણામ મેળવે છે. કુદરત દરેક પ્રકારના સામર્થ્ય અને સંભાવ્યતા ( Potentiality ) થી ભરેલી હાવાથી મનુષ્ય ધારેલું પરિણામ લાવવા માટે ચાક્કસ ગણુતરી કરી શકે છે અને એક પરિ ણામને નિ:સત્વ કરનારૂ અન્ય કાર્ય ચાજી શકે છે. એક નિયમના બળ સામે બીજા નિયમના ખળની અથડામણી કરી પૂર્વના ખળની પેાતાના ઉપરની આપત્તિના તે ૫રિહાર કરી શકે છે. કુદરતનું દરેક સામર્થ્ય કેવી રીતે પ્રવર્તે છે તેના નિયમે મનુષ્યને હસ્તગત થયા પછી કુદરત મનુષ્યના ઉપર કાંઇજ અસર કરી શકતી નથી. કેમકે તેના દરેક સામર્થ્યના વેગને તેડી નાખવાની યુક્તિ તેણે મેળવી હાય છે, કુદરત કેવા નિયમે પ્રવર્તે છે, તેનુ જ્ઞાન થવાથી મનુષ્ય તેના ઉપર સ્વામીત્વ મેળવી શકે છે. મનુષ્ય કુદરત સામે લઢી શકતા નથી, પણ તેના નિયમે જાણી એક નિયમના ખળ સામે બીજા નિયમને પ્રેરી પ્રથમના નિયમનું બળ નિવારી શકે છે. વિજ્ઞાનના પાયે આ નિયમેાના જ્ઞાન ઉપરજ બધાએલા છે. વિજ્ઞાનને આશ્ચર્યકારક વિજય આ નિયમેાના જ્ઞાનથીજ સભવીત થયા છે. તે સાથે એ નિયમા અચળ હાવાથી મનુષ્ય અમુક પરિણામ લાવવા માટે જે ગણતરી કરે છે તે ભૂલ વિનાની હાય તા કદીજ નિરાશ થતા નથી. જ્યાંસુધી અચળ નિયમેાની મધ્યમાં મનુષ્ય રહેલા છે, ત્યાંસુધી તે કુદરતના ગુલામ નહી પણ સ્વામી છે. કેમકે ગમે તે નિયમના બળને અન્ય ઉપયુક્ત નિયમબળવડે તેાડી નાખી શકે છે. આ અચળતા અને અપરિવ નશીલતાની મધ્યમાં હાવાથીજ તે ઇચ્છીત પરિણામ લાવવા શક્તિમાન નીવડે છે. તે જાણે છે કે કુદરત પેાતાના નિયમ કોઇ કાળે છેાડતી નથી, તેથી અમુક નિયમને

Page #8

૩૦૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પ્રેરવાથી અમુકજ પરિણામ આવવાનું એમ તેને ચોક્કસ વિશ્વાસ રહે છે. જ્યારે
જ્યારે ધારેલ પરિણામ ન આવે ત્યારે મનુષ્ય કુદરતને દોષ લાવ ઘટતો નથી. કેમકે ધારેલું પરિણામ ન આવવાનું કારણ કુદરતે પોતાને નિયમ બદલ્યું છે એ નથી પણ કુદરતના નિયમ સંબધી મનુષ્યની અજ્ઞાનતા અથવા અલ્પજ્ઞતા છે.
જેમ સ્થળષ્ટિ ઉપર એક નિયમ સામે અન્ય નિયમની અથડામણી કરી પૂર્વના નિયમના બળને સત્વહિન કરી શકાય છે તેમ આત્માના પ્રદેશ ઉપર એજ પ્રમાણે એક વેગને અન્ય વિધીવેગના બળથી નિ:સત્વ કરી શકાય છે. સ્થૂળભૂમિકા ઉપર કુદરતના નિયમોની જે અચળતા કામ કરે છે તેજ અચળતાથી તે નિયમો આત્મપ્રદેશ ઉપર પણ પ્રવર્તતા હોય છે. આમ છે માટે જ મનુષ્ય તેના ભાવીને અધિપતિ છે. જેમ સ્થળભૂમિકા ઉપર આપણે ગ્ય નિયમેને પ્રવર્તાવવાથી ઈષ્ટ પરિણામ લાવી શકીએ છીએ તે જ પ્રમાણે તે ઉચ્ચતર પ્રદેશ ઉપર પણ ચગ્ય નિયમને જવાથી ઈષ્ટ ફળ મેળવી શકાય છેઅર્થાત્ કર્મના એક પ્રકારના વેગ સામે તેના વિરોધી ગુણવાળો કર્મ–વેગ પ્રેરવાથી તે પૂર્વકર્મને વેગ બળહિન બની જાય છે. તે પોતાના ભાવીને ઈચ્છાનુસાર ઘટાવે છે. મનુષ્ય અભ્યાસ અને ચિંતનથી આ નિયમોનું જ્ઞાન મેળવી શકે છે અને અંતર પ્રદેશ ઉપર રચાતા ગમે તે પ્રકારના કર્મ–બીજને એ નિયમના જ્ઞાનવડે ભસ્મીભૂત કરી શકે છે. પરંતુ આ બનવું તે અતિ પ્રયત્નસાધ્ય છે. સ્થૂલભૂમિકા ઉપર કુદરતના સામ સામે વિજય મેળવવા માટે જે અથાગ પ્રયત્નવડે મનુષ્ય કુદરતના નિયમોનું સંશોધન કરી વિજ્ઞાન–શાસ્ત્ર બાંધ્યું છે તે અને તેથી પણ અધિક પ્રયત્નની અપેક્ષા માનસપ્રદેશ ઉપર પ્રવર્તતા નિયમોના જ્ઞાનને સિદ્ધહસ્ત કરવા માટે રહે છે.
સત્તાગત કમેનું સંક્રમણ થઈ શકવાની જે હકિત જેન દર્શનમાં વર્ણવેલી છે તે ઉપરોકત કમનોજ એક ઉલ્લેખ છે. અર્થાત્ જ્યાં સુધી ફળ આપવા તે કર્મ તત્પર થયા નથી ત્યાં સુધી તેનામાં ફેરફાર કરવાનું સ્વાતંત્ર્ય આત્માને રહેલું છે એમ શાસ્ત્રો કહે છે. હમારે આધિન મત એ છે કે કર્મ ફળ દેવા તત્પર થાય તે પહેલા અને તે પછી પણ આત્મા જ્ઞાન વડે તેને નિવારી શકે છે. જ્યાં સુધી ફળ દેવા તે કર્મ તત્પર થયા ન હોય ત્યાં સુધી જે નિયમ વડે, તેની સત્તામાં ફેરફાર કરવા આત્મા સ્વતંત્ર છે તેજ નિયમ ફળ દેવાની શરૂઆત થયા પછી પણ આત્માનું સ્વાતંત્ર્ય કાયમ રાખનાર હોવા ઘટે છે. જેમાં દર્દીના કારણે સ્થૂળ શરીરમાં શરીરમાં રચાતા હોય છે તે વખતે તે કારણેને તેના વિરોધી કારણોના બળથી નિવારી શકાય છે તેમ કર્મની સત્તાને પણ તેના કારણ સ્વરૂપમાં વિરોધી કારણ સામગ્રીના બળથી નિવારી શકાય છે. તેથી આગળ વધીને જોઈએ તે જેમ દર્દનું શરીરમાં

Page #9

કમ મિમાંસા.
૩૦૨
રચાતું કારણ કાર્યરૂપે શરીરમાં પ્રકટી નીકળે છે તે વખતે પણ યોગ્ય ઉપચારથી તેની સત્તાને નિવારી શકાય છે, તેજ પ્રકારે કર્મની સત્તા પણ જ્યારે તેનું ફળ આપવા ઉદયુકત થાય છે તે વખતે પણ ગ્ય ઉપચારથી તેની સત્તાને નિરસ્ત કરી શકાય એ સંભવીત ઘટના છે. ગમે તેવી પરિસ્થિતીમાં પણ કુદરત મનુષ્યના માટે અવકાશ રાખે જ છે અને દરેક નિયમને તેને વિરોધી નિયમ હોય છે. જેમ સ્થૂળભૂમિકા ઉપર તેમ સૂક્ષ્મભૂમિકા ઉપર પણ નિયમોનીજ અથડા અથડી અને સંઘર્ષ છે. એક નિયમનું બળ તેના વિરોધી નિયમના બળથી પરાસ્ત થવાને પાત્ર છે, કોઈ એવી સ્થિતી હોવી સંભવતી નથી કે જેને પરિહાર અમુક ચોકકસ નિયમેના અવલંબનથી ન બની શકે. નિયમના સ્વરૂપને સમઝે તે આત્મા દરેક અવસ્થામાં સ્વતંત્ર અને માલીક છે. નિયમોના જ્ઞાનના અભાવે અથવા અલ્પજ્ઞતાના પરિણામે તે અર્ધ માલિક અને અર્ધ પરતંત્ર છે. પ્રત્યેક પરિસ્થિતીથી વિધી પરિસ્થિતી લાવવા માટે આત્મા અમુક નિયમોના પ્રવર્તનથી શકિતમાન છે એમ કુદરતનું સ્વરૂપ જોતાં સમજાય છે. મનુષ્ય કેઈ કાળે એક જ પરાધીન નથી. જ્યાં જ્યાં પરાધિનતા ત્યાં ત્યાં અ૯પજ્ઞતા છે અને અપજ્ઞતા ત્યાં પરાધિનતા છે. કર્મની સત્તામાં કેવા કારણોથી ફેરફાર થઈ શકે છે તેનું વિવેચન હમે આગળ કરવા ઉદ્દેશ રાખ્યો છે. હવે આ સ્થાને, કર્મની સત્તાને પરાભવ કરવાને બીજો પ્રકાર જે શરૂઆતમાં દર્શાવે છે તેનું સ્વલ્પમાં વર્ણન કરીશું.
માનસ-જીવન (psychie life ) પણ અમુક ચોક્કસ નિયમેનેજ અનુસરે છે. અને સ્થળ પ્રદેશ ઉપરના સ્થળ બનાવે જેમ ચોક્કસ નિયમોને આધિન છે તેમ માનસીક બનાવો પણ આધિન છે. સ્થળ બનાવ સંબંધે જેમ અગાઉથી તેનું પરિણામ કહી શકાવા ગ્ય છે તેમ સૂક્ષ્મ પ્રદેશ સંબંધે પણ પૂર્વ નિશ્ચય થઈ શકવા
ગ્ય છે. કારણ કે અંતઃકરણ અથવા મન જડ છે અને જડ જે નિયમોને આધિન છે તેનિયમોને આધિન અંત:કરણ પણ છે. અંતઃકરણ માત્ર આત્માનું આંતર–સાધન છે. અને તેના પરિવર્તન, આત્માના બાહ્ય સાધનની માફક આગળથી ચોક્કસ કરી શકાય તેવા છે. જડ દ્રવ્યનો પ્રત્યેક આવિષ્કાર-સ્થળ કે સૂક્ષ્મ-કાર્ય-કારણના નિયમને (Law of causation ) માન આપી ચાલે છે. આથી પ્રત્યેક માનસ પ્રવતન તેના પૂર્વગામી પ્રવર્તન અથવા કાર્યને આધિન છે. તેથી જે પૂર્વગામી કારનું સ્વરૂપ આપણે સ્પષ્ટ સમજતા હોઈએ તો તેનું કાર્ય આપણે ચોક્કસપણે કહી
* જૈન શાસ્ત્રકાર તો ઉદયમાં આવેલા નિકાચિત્ત કર્મો ભગવ્યા સિવાય છુટકે નથી અને તે ભગવ્યા સિવાય નિવૃત્ત થતા નથી એમ કહે છે.

Page #10

૩૪
આત્માનંદ પ્રકારા.
શકીએ તેમ છીએ. સ્થૂળ દ્રવ્યના પ્રદેશની માફક આ સૂક્ષ્મ પ્રદેશ પણ એકજ સ
માન નિયમને વશ છે.
આમ હાવાથી જ્યારે મનુષ્ય અંત:કરણમાં કેાઈ પ્રકારના વિકાર કે વાસના ઉદ્ભવ થાય છે, ત્યારે ત્યાં એમજ સમજવાનુ છે કે તે પૂર્વના કારણેાના પરિપાક રૂપે છે. જે કારણ સામગ્રીમાંથી તે વિકાર ઉદ્દભવવા ચાગ્ય છે તેમાંથી તે ઉદ્ભવ્યા છે. અને તે કારણુ સામગ્રીએ વિકાર અથવા વાસના શિવાય અન્ય પ્રકારના કાઈ પણ ભાવને ઉપજાવવા અસમર્થ હતી એમ માનવાનુ છે. આત્મા ગમે તેટલા પ્રયત્નથી, એ કારણ સામગ્રીમાંથી જે પ્રકારના ભાવ ઉદ્ભવ્યા તે કરતા અતિરિક્ત ભાવ ઉપજાવવા સમર્થ થાત નહીં. જો તેમ થાય તેા ગમે તે કારણ સામગ્રીમાંથી ગમે તે કાર્ય ઉપજવાના સંભવ પ્રાપ્ત થાય, અને તેમ થતાં અમુક સામગ્રીમાંથી અમુકજ પરિણામ ઉપજાવવાના કુદરતના મહા નિયમ નિષ્ફળ જાય. આથી મનુષ્ય અંત:કરણમાં જે વિકાર કે ભાવ ઉદ્ભવે છે તેના સબંધે આપણે આત્માને સ્વતંત્ર કહી શકીએ નહીં. અર્થાત્ આપણે એમ ન કહી શકીએ કે “ અમુક માણસે આવા વિકાર ન અનુભબ્યા હાત તેા ઠીક. ” કેમકે એ વિકાર જે કારણ સામગ્રીમાંથી ઉપજ્યું છે તે સામગ્રીમાંથી એ ખાસ વિકાર શિવાય ખીજો એક પણ પ્રકારના વિકાર ઉપજવા યાગ્યતા નહાતી. આપણે માત્ર એટલુંજ કહી શકીએ કે “ અમુક માણસે પેાતાના અંત:કરણની કારણ સામગ્રી ઉત્તમ પ્રકારની રાખી હત, અથવા અમુક કારણ સામગ્રીને તેના વિરાધી કારણાથી તે વિકારના ઉદ્બાવન પહેલા, નષ્ટપ્રાય: કરી હાત તા સારૂં. ” પરંતુ અમુક સામગ્રીમાંથી અમુક વિકાર કે ભાવ ઉપજાવ્યા હુત તા ઠીક ” એમ તા કદીજ ન કહી શકીએ. અંત:કરણના તમામ વિકારા તેની પૂર્વગામી સ્થિતિમાંથી ઉદ્દભવે છે. આત્મા જે વિકારા સેવે છે, તે વિકારોની કારણ સામગ્રી રચાયા પછી અને અંત:કરણમાં વિકારરૂપે ઉપજવાની ચાગ્યતા મેળવ્યા પછી, તે વિકારા સંબંધે તે નિરૂપાય અને પરતંત્ર છે. મન સ્વતંત્ર નથી. તે તેના પૂર્વગામી કારણેાને વશવતી છે. તે એક જડ સચા છે અને તેના ચાલકે જેવા પ્રકારના કાર્ય કે પ્રવર્તન માટે તેને તૈયાર કર્યું" છે તે શિવાય મન ખીજી રીતે પ્રવર્તી શકતુંજ નથી. Sjpinoza નામના એક સમર્થ પંડિતે પેાતાના Ethies નામના ગ્રંથમાં ખરૂ કહ્યુ છે કે-“ In the mind thete is no absolute or free-will; but the mind is determined to wish this or that by a cause, which has also been determined by another cause, and this last by another cause and so on to infinity અર્થાત્ મનને સ્વત ંત્રતા નથી; પરંતુ મનને તેના પૂર્વગામી કારણને લઇને આ પ્ર

Page #11

કમમિમાંસા.
૩૦૫
કારે કે તે પ્રકારે ઈચ્છા કરવાની ફરજ પડે છે. આ પૂર્વગામી કારણ પણ તેના આગલા કારણને લઈ નક્કી થયું હોય છે અને એ પ્રમાણે કાર્ય કારણની સાંકળને આપણે ભૂતકાળની અનંતતા સુધી ખેંચી લઈ જઈ શકીએ. Leibniા નામને બીજે એક સમર્થ તત્વજ્ઞ પણ એજ ભાવનું લખે છે–All our thoughts and perceptions, are but the consequences, coutigent it is true of our precedent thoughts, and perceptions, in such a way that were I able to consider directly all that happens or appears to me at the present time, 1 should be able to see all that will happen to me or that will ever appear to mછે. અથોત્—આપણુ બધા વિચારે અને ભાવનાઓ તેના પૂર્વગામી વિચારો અને ભાવનાઓના પરિણામ રૂપે અને અવલંબન ભૂત છે; તે એવા પ્રકારે કે વર્તમાનકાળમાં જે કાંઈ (માનસ પ્રદેશ ઉપર) બને છે અથવા દેખાય છે તે બધુ હું પ્રત્યક્ષપણે જોઈ શકું તે, ભવિષ્યમાં (માનસ પ્રદેશ ઉપર) શું બનશે અથવા દેખાશે તે હું અત્યારે જ નકી કરી શકું.”
આથી આપણે જોઈ શકીએ છીએ કે જેમાંથી જે પ્રગટવું જોઈએ તે સંબંધે આપણે એકજ નિરૂપાય છીએ. અર્થાત્ અમુક માનસ પ્રવર્તનનું જે અમુક પરિણામ આવવા યોગ્ય છે તે ન આવતાં કાંઈ બીજુજ આવે તેમ આપણે કદી કરી શકીએ તેમ નથી. “મન સ્વતંત્ર નથી” એ વાત પુનરૂક્તિ દેષને ન ગણકારતા પુનઃ પુન: કહી જવાય છે. મન એ યંત્ર છે. યંત્ર નિયમને અનુસરી ચાલનારૂં છે, જેનું હલન ચલન અને પ્રવર્તન નિયમને વશ છે તે સ્વતંત્ર કેમ હોઈ શકે
વિશેષ વિવેચન અને વિસ્તારને પડતુ મુકી હવે અમે એકદમ પરમ રહસ્યમય વિભાગ ઉપર આવીએ છીએ. એ રહસ્ય આપણી જેન રીલેણી રૂપી મોતીની માળાના મધ્ય મણિરૂપ છે. જ્ઞાનની ઉત્કૃષ્ટ અવસ્થાના પરિફેટન રૂપે છે. શાસ્રરૂપી મહાસમુદ્રના મંથનના અંતે પ્રાપ્ત થતી મહા લક્ષ્મી તુલ્ય છે. આટલા વિવેચનના અંતે હવે અમારે જે કાંઈ કથિતવ્ય છે તે સરળપણે અવગત થશે એમ માનીએ છીએ.
મને સ્વતંત્ર નથી પણ આત્મા સ્વતંત્ર છે. અને મનની અવસ્થાઓ સાથે રસપૂર્વક ન ભળતા તટસ્થ ભાવે મનની અવસ્થાઓના સાક્ષી રહેવાથી આત્મા બંધનમાંથી મુક્ત થાય છે.” આ ટુંકા વાક્યમાં કર્મના બંધનને કાપી નાંખવાનું અમેઘ શસ્ત્ર રહેલું છે. મનુષ્ય તે શસ્ત્રને ઉપગ કરતા શીખે તો તે મનુષ્ય નહી. પણ ઇશ્વર કેટીમાં ગણવા યોગ્ય છે. કેમકે પછી તે કાર્ય કારણના નિયમને આધીનરહેતો નથી. તેની શારીરિક અને માનસિક સર્વ પ્રવૃતિઓને એક સંચાની ગતિ

Page #12

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
જેવી ગણી તે પિતાના પદમાં નિરંતર સમભાવે સ્થિર રહે છે. મન ગમે ત્યાં જાય, ગમે તે કરે છતાં તેનો દષ્ટા–આત્મા–સર્વકાળ સમાધાન યુક્ત જ રહે છે. આત્મા જાણે છે કે મન જે જે સ્થિતીઓને વશ વર્તે છે તે તેના પૂર્વગામી કારણોને લીધે હાઈ આત્મા તેને અન્યથા કરી શકે તેમ નથી. પરંતુ પોતે રસપૂર્વક એ અવસ્થામાં ન ભળે તે મન આગળ વધી શકતું નથી. આપણા સર્વ વિચારે અને ગતિઓના આપણે દષ્ટા છીએ. આપણે ધારીએ તો અમુક વિચારમાં આપણે ભળીને તેને આગળ લંબાવીએ અને ધારીએ તો તેમાં ન ભળતા ટુંકેથી તેનો અંત લાવી શકીએ. વિચારના ઉદય સબંધે આપણે નિરૂપાય છીએ. કેમકે તેનો ઉદય એ મનના પૂર્વ કારણોને લઈ થયા હતા, પણ તેના ઉદય થયા પછી આપણે તેમાં ભળવું કે નહી તે આપણું માલીકીની વાત છે, આત્માનું સ્વાતંત્ર્ય આ સ્થળે રહેલું છે. ગમે તેવા પ્રબળ આવેશયુક્ત વિકારને આત્મા ધારે તો હુંકેથીજ કાપી શકે તેમ છે. જે તે વિકારના ઉદયકાળે તે સાક્ષીપદે તટસ્થપણે તેને જોયા કરે અને તેના વેગમાં તણાય નહી તે તે ઉદયમાન ભાવ કર્મ ત્યાંથીજ શીથીલ પડી તેની કાર્ય કારણની સાંકળ તુટી જાય છે. નવું કારણ ત્યાંથી રચાતું બંધ પડે છે. આપણે આપણ અભિમાનને, શરીર અને મનની પ્રવૃતિઓ સાથે ભળવા દઈએ છીએ તે આપણી નબળાઈ છે. કોઈ વિકારી ભાવનાને ઉદય થયો કે તુર્ત આપણે તેમાં રસથી ભળી તે ભાવનાના દેરને લંબાવીએ છીએ અને આ પ્રમાણે તેને આત્મરસનું પોષણ આપી બળવાન બનાવીએ છીએ. આપણું પોતાનાજ રસનું પોષણ પામી બળવાન બનેલી તે ભાવના આપણને વિકટ અને નહી ઈચ્છવા ચોગ્ય પરિસ્થિતીઓમાં ખેંચી જાય છે અને પછી તેમાંથી ભાગી છુટવુ એ અત્યંત પ્રબળ પુ. રૂષાર્થ વિના અસંભવીત થઈ પડે છે. આત્મા છે તે વિચારને વળગી રહેવાનું બળ, અને બીજા આડા અવળા વિકારે જે પ્રત્યેક ક્ષણે ઉદયમાન થાય છે તે ડખેલ ન કરતા જ્ઞપ્તિના પ્રદેશ બહાર ન નીકળી જાય એ આપણા પુરૂષાર્થનું પરમ સાધ્ય છે. ધૈર્યપૂર્વક અભ્યાસના અંતે તે પ્રાપ્ત થવા ગ્ય છે. ઉન્નતિકમને પરમ ઉદ્દેશ સ્વાતંત્ર્ય છે. પણ સ્વાતંત્ર્ય કેવા પ્રકારનું છે? શરીરના કે મનના બનાવોની સૃષ્ટિમાં ફરજીઆતરૂપે આત્માને આ કાળે ભળવું જ પડે છે તેનાથી મુક્ત થવું તે મુક્ત પુરૂષ પૂર્ણતાને પામે છે. અને તે સ્વતંત્ર કહેવાય છે.
કર્મથી મુક્ત થવાના આ ઉપાયનો જ્ઞાનીજને નિરંતર ઉપગ કરે છે. શરીર કે મનની કોઈ પ્રકારની સ્થિતીમાં તેઓ લપેટાતા નથી. સર્વદા તે અવસ્થાએના સાક્ષી તરીકે રહે છે. મન કે શરીરના વેગ સાથે ફરજીઆત તણાવાની ગુલામગીરીમાંથી તેઓ છુટકારે મેળવે છે. પ્રીય કે અપ્રીય, સુખદ કે દુ:ખદ, મનોજ્ઞ કે

Page #13

મિમાંસા,
૩૦૭
અમનાજ્ઞ, રૂચીકર કે અરૂચીકર, શુભ કે અશુભ એ સર્વ ભાવાના ઉદય પ્રત્યે તેઓ સમાનપણે જીવે છે. સર્વ પ્રતિ એવીજ દ્રષ્ટિથી જુએ છે કે એ બધા મનના આવિકારો છે, મનામય ચિત્રા છે. અને એ ચિત્રા પૂર્વ કારણેાને લઇને રચાયા છે. તેમાં રસપૂર્વક ભળી માનસ–જીવનને લખાવવાથી આત્માને તે જીવનના ભાક્તારૂપે સાથે સાથે રખડવાનું રહે છે. આથી તેઓ પોતાના સ્વરૂપરસથી તેને પોષણ મળતુ તદ્ન મધ કરી દે છે. અભિમાન વડેજ જેવુ જીવિત નભી શકવા ચેાગ્ય છે, એવુ માનસ કલેવર અભિમાનીના અવજ્ઞા પામ્યા પછી તુર્ત જ જીવનરહિત થાય છે. આ પ્રકારે મનના બધા પૂર્વ કારણેા યથાકાળે એક પછી એક ઉદયમાન થઇ જ્યારે પોષણના અભાવે મંદ પડી આખરે મરણ પામે છે, ત્યારે આત્મા તેનુ સ્વજીવન અ નુભવે છે. પછી માનસ જીવન સાથે ભળવાનું તેને રહેતુ નથી. આ કાળે અભિમાનીના આનંદ મનના ચિત્રા સાથે ભળી તેમાંથી રસ મેળવવામાં રહ્યો છે, પરંતુ જેઓના મનના સર્વથા નાશ થયેલે છે તેમના આનă એ વિશુદ્ધ આત્માન છે. એ આનંદનુ સ્વપ્ન કે ખ્યાલ માત્ર આ કાળે આપણને આવી શકે તેમ નથી કેમકે આપણે આ અવસ્થામાં મનની અભાવસૂચક સ્થિતીની કલ્પના કરી શકીએ તેમ નથી. કલ્પનાજ જ્યાં મનથી કરવાની રહે છે, ત્યાં મનના અસ્તીત્વવાળી સ્થિતીની કલ્પના કેવી રીતે થાય. કલ્પના કરનાર પાતે નહી હૈાવા પછીની કલ્પના કેમજ કરી શકે ? શુદ્ધ આત્માન દ કે આત્મસુખને અનુભવ વર્ણનાતિત અને કલ્પનાતિત છે.
કર્મ વડે કમ કાપવા અને સાક્ષીપદે સ્થીર રહી કર્મની સાંકળને લખાતી બંધ કરવી એ બે માર્ગમાં જ્ઞાની જના બીજા માર્ગને પસંદ કરે છે. પૂર્વના ઉપાય સસાર મધનના હેતુ છે. ઉત્તર ઉપાય મુક્તિના સીધા રાજમાર્ગ છે.
આત્માના ભળ્યા શિવાય કોઈપણ વાસના કે વિકારની શ્રેણી લખાતી નથી. આપણા વિકારા સાથે આ કાળે આપણે એટલા બધા એકીભાવને પામેલા છીએ કે આપણે એ વાસનાઓથી જુદા છીએ એનુ પણુ આપણને ભાન નથી. આપણે જાણે તે સાથે જોડાયા વીના ચાલે તેમજ નથી એમ માનીએ છીએ. કેટલીકવાર તેા આપણને અપ્રિય એવા વિચારોથી આપણે મુક્ત થવાના અત્યંત પ્રયત્ન કર્યો છતાં તેમ કરી શકતા નથી તેનાથી મુકત થવા માટે અનેક મનુષ્યા વ્યસનના પાશમાં પડે છે. અપ્રીય પરિસ્થિતિના ભાનમાંથી છુટવા માટે લેાકેા દારૂ અને અફ઼ીણની ગુલામગીરી સ્વીકારે છે. અપ્રીય વિચારશ્રેણીના બંધનમાંથી મુક્ત થવા માટે અનિષ્ટ વ્યસનનું બંધન તે વ્હારી લે છે. પરંતુ એમાં તે માત્ર ગુલામગીરીના ફેરફાર રહેલા છે. ખરા ઉપાય આત્મા એ વિચારમાંજ ન ભળે એમાં રહેલા છે. જેમ આપણે અનેક પદાર્થો અને ભાવનાએ પ્રતિ ઉદાસીન પણે જોઇએ છીએ તેમ

Page #14

૩૦૮
શ્રી આત્માનઢ પ્રકાશ
આપણને હેરાન કરનાર વિચાર પ્રત્યે પણ ઉદાસીન ભાવે જોતા શીખવુ જોઇએ. મનનું ગમે તેવુ ચિત્ર તેના માલીકને કાંઇજ ઈજા કરવા શક્તિમાન નથી એવું જ્ઞાન નિરંતર સ્થીર રહે તેાજ સમભાવની વૃતિ સચવાઇ રહે છે. જ્ઞાનીજના ભયરહિત હોય છે. માટેજ તેઓ ગમે તેવા સંયેાગેામાં સમાધાનવાળી ચિતસ્થિતિ નિભાવી શકે છે. નિર્ભયતા અને સ્વતંત્રતા એ મુક્તિપાટણમાં પહોંચવાના રથના એ ચકા છે. તે વિના આત્માના રથ આગળતિ કરી શકતા નથી. જ્ઞાન અને અભ્યાસથી નિ યતા અને સ્વતંત્રતા પ્રાપ્ત થવા ચેાગ્ય છે. આત્મન્ ! તારા વારસે સંભાળવા તત્પર થા અને જલદી પ્રયાણ કર. ( અપૂર્ણ . )
|| ૐ || श्री वीर प्रभु भावपूजा स्तव.
(સતા ! દેખીએ એ પરગટ પુદ્ગલ જાલ તમાસા—એ ચાલ. )
શ્રી વીર પૂજતા રે, ભાવસે આત્મિક આન ંદ જામે, દયા વારિથી સ્નાન કરીને, સતાષ રચીવરને ધારી; વિવેક તિલક નિજ ભાલે કરવુ, પવિત્ર આશયને સુધારી—શ્રી વીર૦ ૧
ભક્તિ શ્રદ્ધારૂપ કેસર સાથે, ચંદન મિશ્રિત કરવું; નવ બ્રહ્મ અંગે શુદ્ધાત્મ દેવનું, અર્ચન નિશદિન કરવું—શ્રી વીર૦ ૨ ક્ષમા રૂપે સુપુષ્પની માલા, યુગ્મ ધર્મ સમ વસ્ત્રો;
ધ્યાન રૂપ આભરણ ગ્રહિને, પ્રભુના અંગે વિરચતા—શ્રી વી૨૦ ૩ મદ સ્થાનના ત્યાગ સમાન એ, અષ્ટ માંગલ આલેખા;
જે” અમાસ્યા. ગણેશવાડી— મુંબઇ
જ્ઞાન રૂપ પ્રવૃત્ત્તિની માંહે, સકલ્પ સુષુપ કર પેખા—શ્રી વીર૦ ૪ પૂર્વ ધર્મના ત્યાગ રૂપ ભવ, લવણ્ણા તરણ કરી જે;
ધર્મ સન્યાસ સામર્થ્ય ચાગની, આરતિ આત્મિક કીજે—શ્રી વીર૦ પ અનુભવ સમ મોંગલ દીપકને, શ્રી વીર આગે સ્થાપા; ચેાગ રૂપ સુનૃત્યની સાથે, તાર્ય ત્રિક જય છાપા—શ્રી વીર૦ ૬ એ વિધ ભાવ પૂજામાં તત્પર, ઉલસિત મન છે જેનુ; સત્ય ઘટ વજાવે જગમાં, મહેાય કર્મ છે તેનું ગૃહિપતિ એ ભેદથી પૂજા, દ્રવ્ય ભાવ દોષ દાખી; ગૃહિને યોગ્ય છે દ્રવ્ય યાગીને–ભાવ વિશુદ્ધ છે સાખી—શ્રી વીર૦ ૮
શ્રી વીર૦ ૭
જીજ્ઞાસુ ઉમેદવાર.
૧ પાણી. ૨ વસ્ત્ર. ૩ કપાલે. ૪ પૂજન, ૫ અગ્નિ. ૬ વાજિંત્ર વિશેષ,
૬

Page #15

આદર્શ જીવન.
આદર્શ જીવન.
લેખક-જગજીવન માવÓ કપાસી, ચુડા.
જે મનુષ્યા દઢતાથી પ્રયત્ના કરે છે અને નિરૂત્સાહ થતાં નથી; તે પોતાનાં જીવનને આદર્શ કરી શકે છે. લેખની શરૂઆતમાં આ વાકય લખવાની એટલા માટે આવશ્કતા છે કે મનુષ્ય જે જે પ્રકારનાં કર્મો કરે છે, તેનુ અવસ્ય ફળ મળે છેજ, અને કર્મો ધ`મય હાય તા તે દ્વારાએ અવશ્ય જીવનને ઉત્તમ, શાંત અને સુખી અનાવી શકાય છે.
202
દિવસ અને રાત્રી મનુષ્ય માત્ર જીવનને સુખી બનાવવાને માટે લક્ષાધિ પ્રયત્ના કરે છે અને જીવનના મોટા ભાગ તેમાંજ વ્યતિત કરે છે, એ આપણે જાણીએ છીએ; પરંતુ ઘણાં મનુષ્ય પાતાના પ્રયત્નામાં સફલતા પ્રાપ્ત કરી શકતાં નથી. સામાન્યતઃ મનુષ્ય જીવનની ખાલ્યાવસ્થા, યુવાસ્થા અને વૃદ્ધાવસ્થા, એવી રીતે ત્રણુ અવસ્થાએ પાડી શકાય છે. ત્રણે અવસ્થામાં સ્ત્રી અને પુરૂષ સુખ પ્રાપ્ત કરવા માટે પ્રયત્નશીળ રહે છે. જીવનના હેતુ અને તેનુ લક્ષ્યસ્થાન સમજ્યાં પછી જો સુખ મેળવવા માટે પ્રયત્ના કરવામાં આવતાં હોય, તેા ઇચ્છિત વસ્તુને તુરતમાં પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. જો મનુષ્ય જીવનના રહસ્યને સમજ્યાં સિવાય ગમે તે માગે અને મનપસંદ રીતે સુખી થવાના પ્રયત્ના કરે અને તેમાં નિરાશ થાયતે તે સ્વાભાવિક છે તેથી જીવનના હેતુને સમજવાની પ્રથમ અગત્ય છે. મનુષ્ય જીવન કેમ પ્રાપ્ત થયુ એ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં પૂર્વ કૃત્ય પુન્યના યાગથી મનુષ્ય જીવન જેવું સર્વોત્તમ જીવન પ્રાપ્ત થયુ છે એમ કહેવુ પડશે.
બાળક જન્મે છે ત્યારથી એક મનુષ્ય તરીકેના સંસ્કારો તેને પડવા માંડે છે. ખરૂ કહીએ તેા ખાળક માતાના ગર્ભમાં હાય, ત્યારથીજ તેને સંસ્કારો પડે છે. કેટલાક અજ્ઞાન મનુષ્યા એમ ધારે છે કે નાના બાળકમાં અને તે પણ ગર્ભ માં તેનામાં શું સમજવાની શકિત હોય કે જેથી તેના ઉપર સ ંસ્કાર પડે? આ માન્યતા કેટલે અંશે ભૂલ ભરેલી છે, તે આપણે જોઇએ. બાળકનુ સ્થૂળ શરીર નાનુ છે તેથી તેનામાં સમજવાની શિત નથી, એમ ધારવાનું કાંઇપણ પ્રયાજન નથી. ખાળકને તેની માતા પાસેથી જ્યારે અન્ય મનુષ્ય લેવા માંડે છે ત્યારે પ્રથમતા તે તેની પાસે જવાનીજ આનાકાની કરે છે, અને કદાચ જાય છે, તેા અનિચ્છાએ મહા પ્રયાસ કરવાથી જાય છે. આનુ કારણ શું, એના તમે કદી વિચાર કર્યો છે ખરા ? જો નજ કર્યો હોય તેા હમણાંજ કરી જજૂએ અને તમને સ્પષ્ટ સમજાશે કે નાની વયમાંથીજ તેનામાં સમજણુશક્તિ રહેલી છે અને તેથીજ તે આનાકાની કરે છે.

Page #16

૩૧૦
શ્રી આત્માન પ્રકાશ
બાળક એમ સમજે છે કે જે સુખ અને જે સ્નેહની લાગણી માતાની પાસેથી મળે છે, તે અન્યની પાસેથી તેવાજ સ્વરૂપમાં અને તેટલાં જ પ્રમાણમાં મળશે નહિ, તેથી તે અન્ય સ્ત્રી અથવા પુરૂષની પાસે જવાને ખુશી થતું નથી. બાળક કાંઈજ સમજાતું નથી, એમ જ્યારે આપણે વિચારીએ છીએ, ત્યારે તેના સ્થલ શરીરની અંદર કેઈ ઇતર તવ રહેલું છે, એ આપણે ભૂલી જઈએ છીએ. એ તત્ત્વ એ આત્મા અથવા જીવ છે. જગતમાં જડ અને ચેતન અથવા જીવ અને અજીવ એવા બે પદાર્થ છે. જેનામાં જીવ છે તેને ચેતન કહેવાય છે અને જેનામાં જીવ નથી તેને જડ અથવા અજીવ કહેવાય છે. ઈહ જગતમાં વસ્તુતઃ માત્ર એ બેજ પદાર્થો છે. આપણી દ્રષ્ટિમાં જે જૂદા જૂદા અનેકવિધ સ્વરૂપે જોવામાં આવે છે તે સર્વેમાં જડ અને ચેતનને જ વાસ છે. જેમ એનું એ એકજ પદાર્થ છે અને તેમાંથી અનેક પ્રકારના ઘરાણાં બનાવવામાં આવે છે, પરંતુ સર્વમાં સેનું જ રહેલું છે, તેમ જગતમાં દશ્યમાન થતાં સર્વ પદાર્થો જડ અને ચેતનનાંજ બનેલાં છે. સાયન્સથી જડ પદાર્થોમાં ઘણું જ સામર્થ્ય રહેલું છે, એ આપણે જાણીએ છીએ અને અનુભવીએ પણ છીએ. પરંતુ આત્મતત્ત્વની અથવા ચેતનની તેનાથી પણ અગાધ શક્તિ છે. માત્ર જડપદાર્થોને સહવાસથી આત્માની અસીમ શક્તિ જોવામાં આવતી નથી. સુવર્ણની સાથે પ્રથમ જ્યારે માટી ભળેલી હોય છે, ત્યારે તેની કશી કીંમત અંકાતી નથી, પરંતુ તેને અગ્નિમાં નાંખી તપાવીને શુદ્ધ કરવામાં આવે છે ત્યારે જ તેની ખરી કીમત અંકાય છે અને મનુષ્ય હર્ષથી તેનો સ્વિકાર કરે છે. તેમ જડ કર્મોરપી માટીથી આત્મા જ્યાંસુધી ઢંકાએલો રહે છે, ત્યાં સુધી તેનું અનંતવીર્ય પ્રગટતું નથી. જ્યારે આત્મા જડ કર્મોથી મુક્ત થાય છે, ત્યારે તેને અનંત સુખ અને શાંતિનું ભાન થાય છે અને તે પરમાત્મસ્વરૂપ બને છે. બાલકમાં રહેલા આત્મતત્ત્વની તેટલી જ શક્તિ છે, પરંતુ જ્યાં સુધી તે શક્તિને વિકાસ થયેલ નથી ત્યાં સુધી જ આત્મા નિર્બલ ભાસે છે. આત્માના અનેક જૂદા જૂદા
સ્થલ સ્વરૂપે છે, તેમાં મનુષ્ય સ્વરૂપ સર્વોત્તમ છે અને તે દેવોને પણ દુર્લભ છે. ઇતર સ્વરૂપમાં આત્માની જે શક્તિ હોય છે, તેના કરતાં મનુષ્ય સ્વરૂપમાં તે સામથ્યનો વિકાસ વિશેષ થયે હોય છે, તેથી બાળકને જેવાં જેવાં સંસ્કાર આપણે પાડવા ઈચ્છીએ છીએ, તેવાં સહજમાં પડે છે.
મોક્ષને પ્રાપ્ત કરવું અથવા પરમાત્મસ્વરૂપ બનવું, એ પ્રત્યેક જીવાત્મા લક્ષ્યસ્થાન હોવું ઘટે છે; કારણકે આત્માની એજ પરમસ્થિતિ છે અને જ્યાં સુધી
એ સ્થિતિએ પહોંચાતુ નથી ત્યાંસુધી આત્માને શાંતિનું ભાન થતું નથી. સર્વોત્તમ સ્થિતિને પ્રાપ્ત કરવા માટે મનુષ્ય જીવજન સાધન છે એટલે તેની ઉત્તમતા વિષે જેટલું કહીએ તેટલું થોડું જ છે. મનુષ્ય જીવન સર્વોત્તમ છે, એ

Page #17

આદર્શ જીવન,
૩૧૧
ટલું સમજી બેસી રહેવાથી કાંઈ સાફલ્ય નથી, પરંતુ એવા સર્વોત્કૃષ્ટ કહેવાતાં જીવનને પરમાત્મપદ પ્રાપ્ત કરવામાં સરળતા થઈ પડે તેવું અનુકૂળ અને આદર્શ કરી શકીએ તેજ લાભ થવાનો સંભવ છે. આ લેખમાં જીવનને કેવી રીતે આદર્શ કરવું અથવા વસ્તુતઃ ઉત્તમ બનાવવું, એ દર્શાવવાનો પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યો છે. આ લેખમાં જે કહેવામાં આવ્યું છે, તે કાંઈ નવીન નથી પણ વર્ષોના વર્ષોથી મહાન પુરૂષે જે સત્યને પ્રબોધતાં આવ્યા છે, તેજ આ લેખમાં જોવામાં આવશે. માત્ર વર્તમાન સમયને અનુકુળ એવી શૈલીથી જ લખવામાં આવેલ છે.
પ્રથમ કહેવામાં આવ્યું છે કે બાળક જન્મે છે ત્યારથી જ નહિ પણ તે ગર્ભમાં હોય છે ત્યારથી જ તેના ઉપર સંસ્કારેની છાપ પડે છે, એ હવે તમને સમજાયું હશે, કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે બાળકમાં સમજણશક્તિ રહેલી છે અને તેથી તમે જેવા આચાર વિચારની છાપ તેના ઉપર પાડશો, તે તુરતમાં પડી જશે. સ્નેહને વશ થઈ માતાપિતા કેટલાક વખત બાળકને અગ્ય છુટ આપે છે અને તેની અગ્ય ઈચ્છાએને પૂરી પાડે છે અને તે માટે સંપૂર્ણ કાળજી ધરાવે છે. પણ બાળક ભવિષ્યમાં સદ્દગુણ થાય, ધાર્મિક થાય, ઊત્તમ પુરૂષ થાય, સમાજ કે દેશ સેવક થાય, અને પિતાનાં જીવનને આદર્શ અને સુખમય બનાવવાનું સામર્થ્યવાન થાય, એ માટે ઘણાજ છેડા પ્રમાણમાં–અરે નહિ જેવી જ કાળજી રાખવામાં આવે છે. આનું કારણ અન્ય કશું જ નથી પણ માતાપિતાજ જ્યાં જીવનના યથાર્થ રહસ્યને સમજતા ન હોય અને ધર્મને સત્યમાર્ગને મૂકી અધર્મયુક્ત વર્તન ચલાવતાં હોય, ત્યાં તેઓ બાળકો ઉપર સારા સંસ્કારો નજ પાડી શકે, એ સ્વાભાવિક છે. માનવસ્વભાવ અન્યનું અનુકરણ કરનારે હોવાથી બાળકે પણ પિતાના માતાપિતાનું અનુકરણ કરતાં શીખે છે, અને જીવનના ઉચ્ચ આશયને સમજ્યા સિવાય કેવળ દુ:ખપૂર્ણ અવસ્થા ગાળે છે. પ્રાણુંમાત્ર જીવનને સુખી બનાવવાને ઈછે છે, અને એવી ઈચ્છા હોવી એ પણ સ્વાભાવિકજ છે. પરંતુ તેઓ જીવનને સુખી બનાવવા માટે જે માર્ગે ચાલતા હોય છે, તે માર્ગ સત્ય માર્ગથી ઘણેજ નીરાળે અને દૂર રહેલો હોય છે. પ્રિય બધુ અને હેન! તમે ઘણાં સમયે શારીરિક અને માનસિક દર્દથી પીડાતા હો છો અને વારંવાર તમે શોકથી, દુઃખથી, પરિશ્રમથી, અને મને વેદનાથી મનુષ્ય જીવનથી હારી ગયેલાં, ઉદાસ અને ચેતનહિન જણાવે છે. કઈ કઈ સમયે તમે હું હવે સંપૂર્ણ સુખી છું, એમ માની બેસો છે, પણ સમય જતાં તમારી માની લીધેલી કલ્પનામાં પણ તમે ઠગાયા છે એમ તુરતજ માલુમ પડી આવે છે. આમ વારંવાર નિરાશા પ્રાપ્ત થવાનું શું કારણ, એને વિચાર તમે કરો છો ખરા? ઉત્તરમાં તમે ના જ પાડવાના, ત્યારે મારે તમને કહેવું પડશે કે જે રસ્તે તમે સુખી થવાને પ્રયત્ન કર્યો છે અથવા કરે છે, એ રસ્તે

Page #18

૩૧૨
શ્રી આત્માનદ પ્રકાશ,
એ માર્ગ કેવળ એટેજ છે. હજીસુધી તમે એ સર્વ વિજયી માર્ગને જા નથી તેથીજ તમે સફળતા મેળવી શકતાં નથી. એ સર્વ વિજયી માર્ગ દર્શાવવાને માટેજ આ લેખ લખવામાં આવ્યો છે અને તેના વાંચનથી માત્ર નહિ પણ તેના યથાર્થ વર્તનથી તમે અવશ્ય જીવનને આદર્શ અને સર્વોત્તમ બનાવી શકશે. જીવનને સુખી બનાવવાની ચિંતામાં નિરાશ થઈ, ભાઈ ! તમે આમ ક્યાંસુધી બેસી રહેશે? ઉઠે, જાગૃત થાઓ અને પ્રયત્ન કરે. તમારા સામર્થ્ય પાસે એકપણ એવી વસ્તુ નથી, એકપણ એવી સ્થિતિ નથી કે જે તમારા અધિકાર તળે ન આવે. પ્રત્યેક ઉસ્થિતિ તમારા માટે રાહ જુવે છે, માત્ર તમારાં પ્રયત્નની જ ખામી છે.
પરમાત્મ સ્થિતિને પ્રાપ્ત કરવા માટે અથવા ઉચ્ચ સુખોને અનુભવવા માટે આદર્શજીવન, એજ સર્વોત્તમ માર્ગ છે. જીવનને આદર્શ બનાવવું, સદ્ગુણ, બનાવવું અને ઉચ્ચ બનાવવું, એ પ્રત્યેક મનુષ્યની અનિવાર્ય ફરજ છે. આ આશયને પ્રધાનભૂત ગણું આપણાં વ્યવહારના સર્વ કાર્યોમાં ધર્મને સમાવેશ કરવામાં આવે છે અને તે પ્રમાણે વર્તવાનું ધર્મશાસ્ત્રોમાં આગૃહપૂર્વક ફરમાન કરવામાં આવ્યું છે. પરંતુ માનવ સમાજ ઘણે અંશે આ આજ્ઞાને વિસરી ગયા હોવાથીજ તેની દુર્દશા થઈ છે. જ્યાં સુધી આપણું વ્યવહારમાં ધર્મનો વાસ હતો, ધર્મને માટે પ્રાણુત કષ્ટ સહન કરીને પણ તેને દઢતાથી વળગી રહેવામાં આવતું ત્યાંસુધી ઘણાં મનુષ્ય સુખી અને સરલ જીવન અનુભવી શકતાં હતાં અને પોતાનું શ્રેય સાધી શકતાં હતાં. ધર્મને અને ઉચ્ચ આચારવિચારને જેમ જેમ વિસારવામાં આવ્યાં, તેમ તેમ આપણું અર્ધગતિ થતી ગઈ અને હજી પણ જે આપણે વિચાર પૂર્વક મૂળ માગે નહિં. આવીએ તે વિશેષ અગતિ થશેજ આદર્શજીવન કરવાને માટે ધર્મજ્ઞાનની અને તે પ્રમાણે વર્તવાની ઘણું જ અગત્ય છે અને તે સંબંધી લખવા જેવું અમે” આત્માનંદ પ્રકાશ “ ના ગતાંકમાં અમારા ધાર્મિક શિક્ષણ” નામક લેખમાં દર્શાવી ગયા છીએ, એટલે અહીં તે સંબંધી વિશેષ લખવાની અગત્ય નથી. સંસારી જીવન અને વિરાગી જીવન એવા બે ભાગ પાડીને આદર્શજીવન કેવી રીતે બનાવવું, એ વિષે હવે આપણે વિચાર કરીએ. વિરાગી જીવન એ સંસારી જીવનથી વધારે ઉચ્ચ છે, પરંતુ એ જીવનમાં કેવી રીતે વર્તવું એ વિગેરે યથાર્થ રીતે કથવાનો અધિકાર વિરાગી મહાત્મા પુરૂષેને હોવાથી અમે અત્ર તે વિષે વિવેચન કરતાં નથી. અત્ર તે વિષે એટલું જ કહેવું બસ છે કે વિરાગી જીવનના પરિશિલનથી પરમપદને તરત પ્રાપ્ત કરી શકાય છે એ નિસંશય છે. હમણાં હમણાં વિરાગી જીવન કરતાં સંસારી જીવન ઉત્તમ છે અને એજ આવશ્યકતા છે, એમ કેટલેક સ્થળેથી અમુક અપેક્ષાએ કહેવાય છે. ગમે તેમ હો, પણ એ વિષે વધુ વિવાદ કરે એ પણ જરૂર નથી.

Page #19

આદર્શ જીવન
૩૧૩
આ લેખમાં તે ગૃહસ્થાશ્રમને અનુલક્ષી આદર્શ જીવન કરવાને માર્ગ દર્શાવવામાં આવતું હોવાથી આપણે અત્ર જે લખીએ છીએ તે સંસારી જીવન વિષેજ લખીએ છીએ, એ કહેવાની જરૂર નથી. દાન, શીળ, તપ અને ભાવ એ ચાર માર્ગથીજીવનને ઉચ બનાવી શકાય છે. આ ચાર માર્ગો વાંચક બધુઓને વાંચવામાં આવ્યા હશે પણ વાંચવા માત્રથી જ કશે લાભ થવાનો સંભવ નથી. ગૃહસ્થાશ્રમમાં દાનધર્મની અત્યંત અગત્ય છે, શીળ, તપ અને ભાવની પણ તેટલી જ જરૂર છે, પરંતુ જ્યાંસુધી તે પ્રમાણે આચાર રાખવામાં ન આવે, ત્યાંસુધી માત્ર ઉપર ઉપરથી જાણ્યાથી કે વાંચ્યાથી લાભ થતું નથી. આપણાં સમાજની અને દેશની આર્થિક સ્થિતિ દિનપ્રતિદિન બહુ ખરાબ થતી જાય છે. વારંવાર દુષ્કાળ પડવા લાગ્યા છે અને તેથી અન્ન વિના ઘણાં મનુષ્યો ભૂખે મરતાં આપણે સાંભળીએ છીએ, આપણું દેશબાંધવો અને સાધમીભાઈઓ એક કટકા જેટલો માટે ટળવળે અને આપણે સુખ પૂર્વક ઉત્તમ ભેજન જમીએ, એ કેટલી બધી સ્વાર્થ પરાયણતા? તમારામાં આપવાની શક્તિ છતાં ઘણુ સમયે તમે ઘેર માગવા આવેલા ભિક્ષુકને અપશબ્દ કહી હાંકી કાઢો છો અને તમારી જાતને માટે, કુટુંબને માટે ગમે તેવા અધમ કૃત્ય કરી મોજશેખનાં સાધનો પૂરા પાડે છે. ભાઈ! આવી સ્વાર્થવૃત્તિ તમને શોભે છે? તમે એક સર્વોત્તમ મનુષ્ય પ્રાણું થઈને તમારા બધુઓ માટે કાંઈ કાળજી ન રાખે, એ કેવી શરમની વાત? ગૃહસ્થને માટે દાન એ મુખ્ય અને પ્રથમ ધર્મ છે અને તેને અવશ્ય દરેક ગૃહસ્થોએ પાળવેજ જોઈએ. દાન દેવાથી સામા મનુષ્યનું કલ્યાણ થાય છે, એટલું જ નહિ પણ દાન દેનારનું વિશેષ થાય છે. આત્માની ઉન્નત દશા કરવામાં સ્વાર્થવૃત્તિ અત્યંત હાનિકારક છે, તેથી દાન દેવાથી તે સ્વાર્થવૃત્તિ ઉપર જય થાય છે. અતિથિ સત્કારને પણ એજ અર્થ થાય છે કે ઘેર આવેલા મનુષ્યોને હરેક રીતે સંતેષ પમાડવા. બધુ! તમે કપડાંલત્તામાં અથવા ચાહા, બીડી, પાન, સોપારી આદિમાં કરકસર કરી બચત રકમ તમારા ગરીબ બધુઓને માટે ખચી શકે તેમ છે અને હેન! તમે પણ એકાદ સાડી કે આભુષણ ઓછું પહેરી બચત રકમ ઉપયોગ તમારી દુ:ખી બહેનને માટે કરી શકે તેમ છે, તેથી તમે ઉન્નતિનું બાધક તત્ત્વ જે સ્વાર્થ તેનો જયે કરી જીવનને ઉચ્ચ કરી શકશે. કહેવાને ભાવાર્થ એ છે કે જીવનને આદર્શ, ઉચ્ચ અને સુખી બનાવવા માટે દાન દેવાની બહુજ જરૂર છે. આપણું ધર્મશાસ્ત્રોએ સુપાત્ર દાન દેવાની જે આજ્ઞા કરેલી છે, તે લક્ષમાં રાખી તમારી શક્તિ મુજબ દાન દીધા કરશે તો અવશ્ય તમને અધિક અને અધિક સંપત્તિ પણ મળશે.
ત્યારપછી આદર્શ જીવન કરવાને માટે શીળ માર્ગની આવશ્યક્તા

Page #20

૩૧૪.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
વિષે વિચાર કરીએ. શીળના આંહી બે અર્થ કરશું. એક સદાચાર અને બીજો અર્થ બ્રહ્મચર્ય. જીવનને ઉત્તમ બનાવવા માટે સદાચાર અને બ્રહ્મચર્યની ખાસ અગત્ય છે. સત્ય, દયા, ન્યાય, પ્રમાણિકતા, ઉદારતા આદિ ઉચ્ચ સદગુણોના ધારક થવું, એ સદાચાર છે. નીતિ અને ધર્મયુકત વર્તન દેવગુરૂની ભકિત અને ઉત્તમ કર્મો એની પણ સદાચારમાં ખાસ જરૂર છે. આ સગુણો સિવાય તમારું જીવન ઉન્નત થઈ શકશે નહિ માટે તેમને પ્રાપ્ત કરવા માટે પરિશ્રમ કરશે અને તે પ્રમાણે તમારું વર્તન પણ રાખશો, શીળને બીજો અર્થ બ્રહ્મચર્ય થાય છે, પણ ગૃહસ્થથી સર્વથા તે પાળી શકાતું નથી. તેથી ગૃહસ્થ સ્વદારા સંતોષવૃત લેવાનું છે. સ્વસ્ત્રી સિવાય બીજીને મા અને બહેન સમાન ગણું તે પ્રમાણે વર્તવું, એ ગૃહસ્થની ખાસ ફરજ છે. અને સ્ત્રીએ પોતાના પતિ સિવાય અન્ય પુરૂષને ભાઈ બાપ સમાન ગણવા અને તે પ્રમાણે વર્તવું, એ પ્રત્યેક ગૃહિણીની ખાસ ફરજ છે. પરંતુ આંહી અમને દીલગીરી સાથે કહેવું પડે છે કે ઘણું સ્ત્રીઓ અને ઘણું પુરૂષો આ ફરજ વીસરી ગયાં છે. હિન્દુ ધર્મશાસોએ ગૃહસ્થાશ્રમને ઉત્તમ દર્શાવ્યો છે; પરંતુ ઉત્તમ ગૃપુસ્થાશ્રમના ખાસ બે અંગે પતિ અને પત્ની-એમની ઘણાં સંસારમાં દુર્દશા જોવામાં આવે છે. દંપતી વચ્ચે જે અખંડ પ્રેમ હવે જોઈએ, જે કેવળ શરીરની નહિ પણ મનની અને આત્માની એક્તા હોવી જોઈએ, તે માં હનું આજે ઘણાં દંપતી વચ્ચે કાંઈ જોવામાં આવતું નથી. પતિએ પિતાની પત્નિને ગૃહની દેવી અને જીવનની સહચારી ગણવી જોઈએ તેના બદલે ગાલીપ્રદાનથી કર્ણ કટ ઉપનામથી ઓળખવામાં આવે છે. પત્નીએ પિતાના પતિને આરાધ્ય દેવ, પરમપૂજ્ય અને પોતાના જીવનનું સર્વસ્વ ગણવા જોઈએ, તેના બદલે ઘણી સ્ત્રીઓ પતિને એક સામાન્ય મનુષ્ય અને પોતાનાં વિષયને દાસ ગણે છે. અમારું આ કથન અતિશયેતિ ભરેલું નથી, એ અમે ખાત્રી પૂર્વક કહીએ છીએ. અહે! ઉત્તમ કહેવાતા ગૃહસ્થાશ્રમની આથી વિશેષ દુર્દશા શું હોઈ શકે? ગૃહસ્થજીવનને • આદર્શ અને ઉત્તમ કરવાને માટે પતિ પત્નીનો સંબંધ આવશ્યક છે અને તેથી કરી ઉભયની વચ્ચે શુદ્ધ અને નિર્મળ પ્રેમ હોવો જોઈએ. પતિ પત્નીનો સંબંધ એ કાંઈ કેવળ વિષયોને સંતોષવા માટે નથી પણ ઉભયે સાથે રહીને કુટુંબનું, સમાજનું, પિતાના આત્માનું અને દેશનું કલ્યાણ સાધવા માટે જ છે. સ્ત્રીએ પિતાને પતિ ગમે તે દોષવાન હોય અને તેમનામાં ગમે તેટલા દુર્ગુણે ય; તોપણ તે પ્રતિ લક્ષ ન આપતાં પતિમાં સદગુણ જોવાની બુદ્ધિ રાખવી અને પતિને ઇવર તુલ્ય ગણી તેની શુદ્ધ ભાવથી સેવા કરવી જોઈએ, તેમ પુરૂષે પોતાની પત્નીને સુખી કરવાને માટે, તેના તરફ પ્રેમ દર્શાવવાને માટે અને તેને

Page #21

આદર્શ જીવન,
૩૧૫
દેવતુલ્ય ગણવાને માટે તત્પર રહેવું જોઈએ, ગૃહસ્થાશ્રમને સર્વોત્તમ કરવાને માટે ઉભયે એ પ્રમાણે વર્તવાની જરૂર છે અને તેથી તેઓ પોતાના જીવનને અત્યંત ઉચ્ચ અને આદર્શ કરી શકશે.
ગ્રહ જીવનમાં તપની પણ તેટલી જ અગત્ય છે. કરેલાં પાપ કર્તવ્યનું પ્રાયશ્ચિત કરવા માટે નવા પાપકર્મ નહીં કરવા માટે અને શારીરિક તન્દુરસ્તી જાળવી રાખવા માટે ઉપવાસાદિ વૃતની પણ અત્યંત આવશ્યકતા છે. પરંતુ હમણાં જે માત્ર દેખાદેખીથી અથવા અડંબરથી તપ કરવામાં આવે છે, તેથી ખરૂં કલ્યાણ થતું નથી. બાહ્ય તપની સાથે અત્યંતર તપ એટલે મનના સંયમની અગત્ય વિશેષ છે. ગૃહસ્થોએ જીવનને સુખી કરવાને માટે શ્રદ્ધાપૂર્વક શકિતના પ્રમાણમાં બાહ્ય તપ વિચાર પૂર્વક કરી અને ધીરે ધીરે મનને સંયમમાં રાખવાની ટેવ પાડતાં રહેવું તેથી તમે તમારા જીવનને આદર્શ કરી શકવા સમર્થ થશે.
જીવનને ઉત્તમ કરવા માટે અતુર્થ ઉપાય ભાવના છે. ભાવનાને અર્થે વિચાર થાય છે. પ્રત્યેક મનુષ્યોએ ઉત્તમ વિચાર કરવાની અનિવાર્ય અગત્ય છે. મનુષ્યના સુખ દુ:ખને આધાર પણ ભાવના અથવા વિચાર ઉપર રહેલો છે. કારણ કે મનુષ્ય જેવા પ્રકારનાં વિચાર કરે છે, તેવાં કાર્યો તેનાથી થાય છે અને તેનું સારૂં અથવા ખરાબ ફળ મળે છે. જે વિચાર શુદ્ધ હોય તો કાર્ય પણ શુદ્ધ થાય અને તેનું ફળ પણ સારૂં મળે. અશુદ્ધ વિચારથી અશુદ્ધ કાર્ય થાય છે અને તેનું ફળ ખરાબ મળે છે. વિચારનું અતુલ સામર્થ્ય છે અને જો તમે એ સામને પ્રાપ્ત કરી શકે તો પછી તમારા માટે કરવા જેવું કાંઈ રહેતું નથી. આત્મા સર્વ શકત અને અનંતવીર્ય છે, એ આપણે જાણીએ છીએ. હવે વિચાર એ આત્માના સૂક્રમપ્રદેશમાંથી ઉદ્ભવે છે, તેથી તેનામાં પણ તેટલું જ બળ છે. પરંતુ એટલું યાદ રાખવું કે શુદ્ધ વિચારથી જ તમે તમારું કલ્યાણ કરી શકશો. પ્રાણી માત્રનું હિત ઈચ્છવું, એ શુદ્ધ વિચાર છે અને એ વિચારને અનુકુળ દિશામાં વાળવાનું સામર્થ્ય તમે પ્રાપ્ત કરી શકે તો પછી ગમે તેવી ઉચ્ચ સ્થિતિને પ્રાપ્ત કરવી, એ સહજ છે. વિચારમાં કેટલું સામર્થ્ય છે અને તે કેવી રીતે મેળવી શકાય, એ સંબંધી પરમાત્માની કૃપા તે અમે “આત્માનંદ પ્રકાશ”માં એક સ્વતંત્ર લેખ લખવા ઈચ્છા રાખીએ છીએ, તેથી તે વિષે અત્ર વધુ વિવેચનમાં ઉતરતા નથી. અત્ર એટલું કહીએ છીએ કે જીવનને ઉચ્ચ કરવાને માટે ઉત્તમ ભાવનાની ખાસ અગત્ય છે.
હવે છેવટમાં દાન, શીળ, તપ અને ભાવ એ ચતુર્વિધ માર્ગથી તમે તમારા જીવન આદર્શ, ઉત્તમ, અને સુખી બનાવી શકશે. એક વખત જે તમે તમારાં જીવનને આદર્શ કરી શક્યાં તો પછી તમે મનુષ્ય મટી દેવ થશે, એહિક તેમજ

Page #22

૩૧૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પારલૌકિક સર્વ સંપત્તિ અને વિભૂતિ તમને આપોઆપ પ્રાપ્ત થશે અને છેવટે પરમાત્મસ્વરૂપમાં મળી જઈ અખંડ આનંદ અને શાંતિનો અનુભવશે. અહો! તે નિરવધિ સુખની કલ્પના માત્ર પણ કેટલી આનંદને પ્રગટાવનારી છે? બધુ અને બહેન! આ ત્યારે આપણે તે સ્થિતિને પ્રાપ્ત કરવા માટે જીવનને આદર્શ કરવાને દઢ નિશ્ચય કરી વિરમીએ. અસ્તુ.
થાય.
(અનુવાદ ) (અનુવાદક વકીલ નંદલાલ લલુભાઈ–વડોદરા.) મનુષ્ય જીવનમાં કષાય બધાથી નીચ અને ખરાબ ચીજ છે. એનાથી નીચી અને બુરી બીજી કોઈ પ્રવૃતિ નથી. કષાયરૂપી કુંડમાં રાગ, દ્વેષ, કામ, ક્રોધ, મેહ, લોભ, માન, માયા, દ્રોહ, મત્સર, અપમાન, મિથ્યા અપવાદ જ હું ભાષણ, હિંસા, ચારી, વિગેરે દુર્ગુણે વસે છે. આ દુર્ગણ મનુષ્યના મનરૂપી વનમાં સદા ભ્રમણ કર્યા કરે છે. એ સિવાય શાક, દુ:ખ, સંતાપ, પશ્ચાતાપ, વિગેરેની ભયંકર કૃતિઓ પણ મન ઉપર સદા અધિકાર ચલાવે છે. એવા અંધકારમય પ્રદેશમાં અજ્ઞાની માણ વસે છે, કે જેમને શાંતિની અગર પરમાત્મ પ્રકાશથી ઉપજતા પરમાનંદની ખબર હોતી નથી. જો કે તે તેના ઉપર પ્રતિભાવ રાખે છે, પણ તેથી તેને કાંઈ લાભ પ્રાપ્ત થતો નથી. કારણ તેની દષ્ટિ પરમાનંદ ઉપર પડતી નથી, પણ સદા પુદ્વિલિક પદાર્થો ઉપર લાગી રહે છે.
જ્ઞાની પુરુષે બાહ્યદષ્ટિથી નહિ જોતાં તત્વદષ્ટિથી જુએ છે. તેમને કષાયરૂપી જગતમાં સંતોષ અને આનંદ લાગતો નથી. તેઓનું લક્ષ્યબિંદુ સદા શાશ્વત સ્થાન કે જ્યાં સદા આનંદ વતે છે, તે સ્થાન પ્રાપ્ત કરવાનું હોય છે. તે પ્રદેશ પ્રથમ તે તેમને બહુ દુર માલમ પડે છે, પણ જેમ જેમ ગુણસ્થાનના પ્રદેશમાં તેઓ આગળ વધતા જાય છે, તેમ તેમ શાંતિને પ્રદેશ તેમને નજીક માલમ પડે છે. શાંતિના પ્રદેશ તરફ મુસાફરી કરવાની શરૂઆતમાંજ અંશે અંશે કષાયોને છોડવા પડે છે. જ્યાં સુધી કષાયે છોડવાની અથવા કષાય પાતળા કરવાની શક્તિ ફેરવે નહીં ત્યાં સુધી ગુણસ્થાનના ઉંચ પ્રદેશ તરફ મુસાફરી કરવાની શરૂઆત થઈ શકે નહિ.
કષાયનું ક્ષેત્ર સર્વથી નીચું છે, એનાથી નીચું કેઈ સ્થાન નથી. એમાં પડેલા * જેન હિતૈષી ઉપરથી.

Page #23

કષાય,
૩૭
જીવોને અનેક પ્રકારના કષ્ટ ભેગવવાં પડે છે. જેમનું લક્ષ પિતાના હિત તરફ છે તેમને કષાયના પ્રદેશમાંથી નીકળી ગુણસ્થાનના પ્રદેશ તરફ ચાલવાની શરૂઆત કરવી ઉચિત છે. ઉન્નતિ માર્ગ કઠિન અથવા દુર નથી, તે નજીક છે. પિતાના ઉપર વિજ્ય પ્રાપ્ત કરી લો, આપણી ઈદ્રિયને વશ કરે, બસ ઉન્નતિ માર્ગ મળી જશે. જે માણસમાંથી સ્વાર્થની ગંધ નીકળી ગઈ હોય અને જેમને પિતાની ઈચ્છાઓ વશ કરી પોતાના મન ઉપર અધિકાર ચલાવવાની શરૂઆત કરી હોય તેનાથી ઉન્નતિનો માર્ગ વેગળે નથી.
કષાયી મનુષ્ય પોતાની જાતને શત્રુ છે, શાંતિને ઘાતક અને આનંદનો નાશ કરનાર છે. કષાયી મનુષ્ય નીચમાં નીચ અને અધમમાં અધમ કામ કરવા તૈયાર થઈ જાય છે. કષાય દુ:ખનું મૂળ અને પાપની ખાણ છે.
મનુષ્ય અંતરંગમાં સ્વાર્થની બુદ્ધિ ઉત્પન્ન થવાનું કારણ વસ્તુના સ્વરૂપ અને સ્વભાવનું અજાણપણું અને શાંત અને પવિત્ર માર્ગની અજ્ઞાનતા છે. કષાય અંધકારરૂપ છે. તેને વધારે જ્યાં અધ્યાત્મ અને આત્મજ્ઞાનનો અભાવ હોય છે, ત્યાં થાય છે. ત્યાં અધ્યાત્મ અને આત્મજ્ઞાન છે ત્યાં તેને પ્રવેશ થઈ શકતો નથી. જ્ઞાની પુરૂષના મનમાંથી અજ્ઞાન નાશ પામે છે, અને હૃદયની નિર્મળતા વધતી જાય છે. નિર્મળતા વધવાથી વાસનાઓને પણ ક્ષય થતો જાય છે.
કષાય પ્રત્યેક ક્ષણ અને પ્રત્યેક અવસ્થામાં દુઃખ, આપત્તિ અને અશાંતિનું કારણ છે. અગ્નિ જોતજોતામાં મેટી મોટી ઇમારતો અને વસ્તુઓને બાળી ખાખ કરી નાખે છે. તે જ પ્રમાણે કષાયની અગ્નિ મનુષ્યોને ભસ્મ કરી નાખે છે અને તેમના કાર્યોને નાશ કરી નાખે છે.
જે તમને શાંતિની અભિલાષા હોય તે કષાયોનો નાશ કરો. જ્ઞાની પુરૂષ કષાયોને સમાવે છે પરંતુ મૂર્ખ માણસે કષાને તાબે થાય છે. જે મનુષ્ય જ્ઞાન અને બુદ્ધિની ચાહના કરતા હોય તેમણે મૂર્ખતા અને અજ્ઞાનતાથી દુર રહેવું જોઈએ. શાંતિનો ઈચ્છક શાંતિનો માર્ગ ગ્રહણ કરે છે ને જેમ જેમ તે માર્ગ તરફ પ્રયાણ કરે છે, તેમ તેમ કષાય, દુ:ખ, નિરાશારૂપી અંધકારમય પ્રદેશને છોડતો જાય છે.
જ્ઞાન અને શાંતિ પ્રાપ્ત કરવાની અભિલાષાવાળા મનુષ્ય કષાનું સ્વરૂપ જાણવું જોઈએ. જે સમયે એનું વાસ્તવિક જ્ઞાન થશે તે સમયે તેને દુર કરવા અને તેનાથી મુક્ત થવાની શરૂઆત કરશે. જ્યાંસુધી મનુષ્ય સ્વાર્થ અને કષાયને આધીન છે, ત્યાં સુધી જ વાર છે. કષાથી માણસ કોધી અને લોભી થાય છે, એટલું જ નહિ પણ તેને તાબે થયેલો માણસ પિતાને ઊંચ બીજાને તુચ્છ સમજવા લાગે છે. બીજા

Page #24

૩૧૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ઓના સદા અવગુણ જોયા કરે છે અને તેમને માયાવી તથા સ્વાથી બતાવે છે. પિતાના સ્વાર્થને માટે બીજાઓની નિંદા કરવી અને તેમને સ્વાથી દેખાડવા તે ચુકતો નથી. અને પોતાને સ્વાર્થ ત્યાગ કરી શકતો નથી. બીજાઓના ઉપર દેષારોપણ કરવાથી શાંતિનો માર્ગ મલી શકતો નથી. શાંતિનો માર્ગ મેળવવાને માટે સ્વાર્થ ત્યાગ,ઇંદ્રિય દમન, અને આત્મસંયમની જરૂર છે. બીજાઓના સ્વાર્થાદિ અવગુણેને દુર કરવાની ચેષ્ટામાં આપણે કષાયથી રહિત થઈ શકતા નથી. પણ આપણું અવગુણો દુર કરવાથી આપણે સ્વતંત્ર થઈ શકીએ છીએ. જે મનુષ્ય પોતે પિતાને વશ કરી શકે છે, અને પોતાના ઉપર વિજય મેળવી શકે છે, તેજ બીજાઓ ઉપર વિજય મેળવી શકે છે. જેઓએ પોતાના ઉપર વિજય મેળવ્યો છે, એવા મનુષ્ય બીજાઓને કષાયથી અર્થાત કેધ, માન, માયા, લોભથી વશ નથી કરતા પણ પ્રેમ અને પ્રીતીથી કરે છે.
મનુષ્ય પોતાની પ્રશંસા અને બીજાની નિંદા કર્યા કરે છે, પરંતુ બુદ્ધિમાન મનુષ્ય પોતાના દુર્ગુણેની નિંદા અને પારકા ગુણોની પ્રશંસા કરે છે. શાંતિને પ્રદેશ મનુષ્યથી વ્યતિરેક જગતમાં નથી. પરંતુ વિચારેના અંતરંગ પ્રદેશમાં છે. બીજાઓના કામની અંદર પરિવર્તન કરવાથી તેની પ્રાપ્ત થતી નથી, પરંતુ પોતાના કૃત્યને વિશુદ્ધ અને પવિત્ર બનાવવાથી થાય છે.
કષાયયુક્ત મનુષ્ય પ્રાય: બીજાઓને સુધારવા પ્રયત્ન કરે છે પરંતુ જ્ઞાની પુરૂષ પોતાને સુધારવાનેજ મો રહે છે. સંસાર સુધારવાના પહેલાં પોતે પિ- તાને સુધારવાની આવશ્યક્તા છે. પોતાનો સુધારો કેવળ વિષય વાસનાઓને દુર કરવાથી થઈ ગયે એમ માનવાનું નથી, પરંતુ એને માટે કષાના પ્રત્યેક વિભાગને વિચાર કરી તેમનો તથા સ્વાર્થને સર્વથા નાશ કરવાથી થઈ શકે છે. મનુષ્ય જીવનને એક પ્રકારના પહાડ (પર્વત) ની ઉપમા આપી શકાય. તેની તલાટી કષાય છે અને શાંતિ એ મસ્તકનો પ્રદેશ છે. કષાને કમતી કરતાં કરતાં મનુષ્ય શાંતિના ઉચ્ચ શિખર ઉપર ચઢી શકે છે. કષાયમાં શક્તિ છે પણ તે શક્તિ કુમાર્ગના પ્રદેશ તરફ ખેંચી જાય છે, તેનાથી દુઃખ થાય છે ને મનમાં સદા ઈચ્છાઓ ઉત્પન્ન કર્યા કરે છે. જે તે ઈચ્છાઓ પ્રશસ્ત હોય છે, તો સુખનું કારણ બને છે ને અપ્રશસ્ત હોય છે તો દુ:ખનું કારણ બને છે. ઈચ્છાઓ એક પ્રકારની બળતી તલવાર જેવી છે જે સ્વર્ગના દ્વાર ઉપર રક્ષકનું કામ કરે છે. મૂર્ખાઓને બાળીને ભસ્મ કરી નાખે છે અને બુદ્ધિમાનેને સ્વર્ગમાં દાખલ થવા દે છે.
જે મનુષ્ય પોતાની અજ્ઞાનતાની સીમાને જાણી શકતો કે સમજી શકતો નથી. તે મૂખની કેટીમાં આવી શકે છે. તે કેવળ પિતાના વિચારેને ગુલામ બની રહે

Page #25

સૂક્તમૂક્તાવલી–અનુવાદ.
૩૧૯
છે, અને અપ્રશસ્ત ઈચ્છા ઈચ્છાનુસાર કામ કરે છે. તેનાથી વિપરીત બુદ્ધિમાન મને નુષ્ય છે, જે પોતાની અજ્ઞાનતાને જાણી શકે છે. પિતાના નિરર્થક વિચારને સમજી શકે છે. સારાસાર વિચાર પૂર્વક વિવેકથી વતી શકે છે–અનેક કષાયોને સમાવી શકે છે.
મૂર્ખ અજ્ઞાનતાની નીચમાં નીચે ખીણોમાં ગબડી પડે છે, ત્યારે બુદ્ધિમાન જ્ઞાનના ઉચ્ચમાં ઉચ્ચ શિખર ઉપર ચઢી શકે છે. મૂર્ખ ઈચછાઓ કરે છે, કષ્ટ ઉઠાવે છે અને મરી જાય છે, પરંતુ બુદ્ધિમાન ઉચ્ચ અભિલાષા રાખે છે; સદા આનંદમાં રહે છે અને જીવન નિર્ભય બનાવે છે.
આત્મોન્નતિને અભિલાષી વિરપુરૂષ માનસિક ઉન્નતિ કરતાં કરતાં જ્ઞાનાનંદમાં લીન થઈ શાંતિના ઉચ્ચતમ શિખર તરફ દષ્ટિ લગાવી ઉચ્ચ સ્થાનક ઉપર ચઢવા પ્રયાણ કરે છે, ચઢે છે, અને એક દિવસ તે અભિષ્ટ સ્થાન પર પહોંચી પરમાનંદ અને અવ્યાબાધ સુખ પ્રાપ્ત કરી શકે છે.
સૂક્ત સૂકતાવલી.”
(સુગમ ભાષા અનુવાદ )
(ગતાંક પૃષ્ટ ર૨૩ થી શરૂ.) (લેખક–શાંતમૂતિ શ્રીમાન કપૂરવિજયજી મહારાજ.), ૭૮ ઉપદ્રવને દૂર કરનારું અને સંપદાન આપનારું સુપાત્રદાન જે મહાનુભાવ આપે છે તેને દારિદ્રય આવતું જ નથી. દુર્ભાગ્ય તેનાથી દૂર જ રહે છે, અપયશ થવા પામતાજ નથી અને પરાભવ કરવા કેઈ ઈચ્છતું નથી; વ્યાધિનું જોર ફાવતું નથી, દીનતા આવતી નથી, ભય પીડત નથી અને કોર્ટે પીડતાં નથી.
૭૯ જે પુરૂષે પોતાનું દ્રવ્ય કલ્યાણાર્થે આપે છે, તેને લક્ષ્મી મળવા ઈચછે છે. મતિ, કીર્તિ અને પ્રીતિ તેને શોધતી આવે છે, સૌભાગ્ય અને નીરોગતા તેને ભેટે છે, કલ્યાણ પરંપરા સન્મુખ આવે છે, સ્વર્ગની સુખ સાહેબી સહેજે મળે છે અને મુકિત તેની રાહ જોયા કરે છે.
૮૦ જે પુરૂષ પિતાનું પુષ્કળ ધન પ્રસિદ્ધ એવાં સાત ક્ષેત્રમાં વાપરે છે તેને સુખસંપત્તિ સાવ સુલભ થાય છે, યશ સ્વાધીન થાય છે, લક્ષમી મળવા ઉત્કંઠિત રહે છે, મતિ નિર્મળ થાય છે, ચક્રવતી પણાની સમૃદ્ધિ નિકટ આવી રહે છે, સ્વર્ગ સંપદા હસ્તગત થાય છે અને મેક્ષસંપદા મેળવવાને તે ભાગ્યશાળી થાય છે.

Page #26

૩૨૦ .
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
‘સુખશીલતા તજી કલ્યાણકારી તપનુ સેવન કરે. ’
૮૧ જે (તપ) પૂર્વીકૃત કર્મ-પર્વતને ચૂરવા વરૂપ છે, વિષય અભિલાષરૂપ દાવાનળની જવાલાને શમાવવા જળ વણુરૂપ છે, ભયંકર ઇન્દ્રિયારૂપી સર્પને દમવા જાંગુલી મંત્ર સમાન છે, વિજ્ઞરૂપ અંધકારના સમૂહને ફેડવા સૂર્યોદય સમાન છે, તેમજ અનેક પ્રકારની લબ્ધિ-શકિતરૂપ સંપદાને પેઢા કરે છે તે ખાદ્ય અને અભ્યતર એમ બંને પ્રકારનાં તપ કાઇ પણ જાતની વાંછા-આશા તૃષ્ણા રાખ્યા વગર શાસ્ત્રોક્ત રીતે કરવાં જોઈએ.
૮૨ જે તપના પ્રભાવથી વિધ્ર માત્ર વિસરાલ થઇ જાય છે, દેવતાએ સેવા કરે છે, વિષય-અગ્નિ શાન્ત થાય છે, ઇન્દ્રિયા દમાય છે, કલ્યાણ અચૂક થાય છે, તીર્થંકરાદિક સબંધી મહા ઋદ્ધિઓ સાંપડે છે, કર્મના ક્ષય થાય છે, અને સ્વર્ગ અપવર્ગનાં સુખ સ્વાધીન થઈ શકે છે તે તપ પ્રસવા ચાગ્ય કેમ ન હોય ? અપિતુ હાય જ.
૮૩ જેમ દાવાનળ વગર વનને ખાળવાને કોઇ સમર્થ નથી, વર્ષાદ વગર દાવાનળને ઠારવા કાઈ સમર્થ નથી અને પવન વગર વાદને ખાળવા કાઈ સમર્થ નથી તેમ તપસ્યા વગર, કસમૂહને હણવા કોઈ સમર્થ નથી.
૮૪ સતાષરૂપ પુષ્ટ મૂળવાળા, ક્ષમાપ પરિવારવાળા, આચારાંગાદિ શ્રુતસ્ક ંધની રચનારૂપ વિસ્તારવાળા, પચઇન્દ્રિય નિગ્રહરૂપ શાખાવાળા, દેદીપ્યમાન અભયદાનરૂપ દળવાળા ( અથવા વિનયરૂપ પ્રગટ પત્રવાળા ), બ્રહ્મ વ્રતરૂપ નવપદ્મવ ( કુંપળીયાં ) વાળા, શ્રદ્ધા જળ સમૂહના સિચનથી વિશાળ કુળ, ખળ, એધૈર્ય અને સાન્ત રૂપ ભાગ વિસ્તારવાળા, તથા બાર દેવલાક નવ પ્રૈવેયક અને પાંચ અનુત્તર વિમાનની પ્રાપ્તિરૂપ ( સુગંધિ ) પુષ્પવાળા ઉક્ત તપરૂપ કલ્પવૃક્ષ મેાક્ષ સુખરૂપ ફળને આપવાવાળા થાય છે.
* શુભ ભાવ રસાયણનું સદા સેવન કરો, ’
૮૫ નીરોગી પુરૂષ ઉપર જેમ સ્ત્રીનાં કટાક્ષ ખાણ નકામાં છે, કૃપણ સ્વામી પાસે કરેલુ સેવા કષ્ટ જેમ નકામુ છે, પથ્થરમાં કમળ ઉગાડવવાના શ્રમ જેમ નિષ્ફળ છે, ઉખરભૂમિમાં થયેલા વર્ષાદ જેમ નકામા છે, તેમ શુભ ભાવના વગર દાન, પ્રભુ પૂજા, તપ, સ્વાધ્યાય-શાસ્ત્ર પઠનાદિક અનુષ્ઠાન પણ સઘળાં ફોગટ છે.
૮૬ જો કાઇ મનુષ્ય સર્વ વસ્તુને જાણવા ઇચ્છતા હાય, પુન્ય પ્રાપ્ત કરવા ચાહતા હાય, તથા દયા ધારણ કરવા, પાપને ભેદવા (ટુંકા કરવા), ક્રોધને ખેડવા, દાન, શીલ અને તપને સફળ કરવા, પુન્યની વૃદ્ધિ કરવા, ભવસાયરના પાર પામવા, અને સિદ્ધિ રમણીને આલિંગવા ઇચ્છતાજ હાય તા . તેણે શુભ ભાવ (શુભ વીચેલિાસ ) આદરવાજ જોઇએ.

Page #27

સૂકતમૂતાવલી,
ક૨૧
૮૭ વિવેકરૂપી વનને વિકસિત કરવા નીક તુલ્ય, ઉપશમ સુખને માટે સંજીવની તુલ્ય, ભવસમુદ્ર તરવા મહા નકાતુલ્ય, કામ અગ્નિને શમાવવા મેઘમાળા તુલ્ય, ચપળ ઈન્દ્રિયેને રેકવા પાશ બંધન તુલ્ય, ભારે કષાયરૂપ પર્વતને ભેદવા વાતુલ્ય, અને મોક્ષમાર્ગનો ભાર વહેવા ખચ્ચરી જેવી સમર્થ ભાવનાને તમે સેવો. બીજું બધું કરવાથી સર્યું બીજું બધું કરેલું ભાવના વડેજ લેખે છે. ભાવના વગરનું બધુંય ફેગટ જેવું છે.
૮૮ પુષ્કળ દાન દીધું હોય, સમસ્ત જિન આગમનો અભ્યાસ કર્યો હોય, બહુ આકરી ક્રિયા-કરણી કરી હોય, અનેકવાર ભૂમિશયન કર્યું હોય, બહુ આકરાં તપે તપ્યાં હોય, અને ઘણે લાંબો વખત ચારિત્ર પાળ્યું હોય પરંતુ જે ચિત્તમાં રૂડો ભાવ ( શુભ ભાવના) પેદા થયેલ નથી તો એ સઘળું ફોતરાં વાવવાની જેવું ફેગટ જ છે. શુભ ભાવનાયુક્ત પૂર્વોક્ત સઘળું લેખે થાય છે.
“વિષય લોલુપતા તજી વૈરાગ્ય વૃત્તિ ભજો.’ ૮૯ પાપરૂપ રજને શમાવવા જળ સમાન, મર્દોન્મત્ત ઈન્દ્રિયરૂપ હાથીને દમવા અંકૂશ સમાન, કલ્યાણરૂપ પુષ્પના બગીચા સમાન, છકેલા મનરૂપ વાંદરાને બાંધવા સાંકળ સમાન, ચારિત્રરૂપ રમણને રમવા ક્રિડાગૃહસમાન, કામરૂપ તાપને ટાળવા ઔષધ સમાન, અને મોક્ષમાર્ગમાં રથ સમાન એવા વૈરાગ્યને વિચારી તેનું સેવન કરી, તું નિર્ભય થા.
૯૦ જેમ પ્રચંડ પવન વાધેલી મેઘ ઘટાને વિખેરી નાખે છે, અગ્નિ જેમ વૃક્ષોને બાળી નાંખે છે, સૂર્ય જેમ અંધકારના સમુહને ફેડી નાંખે છે અને વજી જેમ પર્વતના સમૂહને ભેદી નાખે છે તેમ એકલો વૈરાગ્ય જ સઘળાં કર્મોને સંહાર કરી શકે છે. વૈરાગ્યની તીક્ષ્ણ ધારાવડે જલ્દી કર્મ ક્ષય થાય છે.
૯૧ કઠોર પાપને કાપવા કુશળ એ વૈરાગ્ય જે હૃદયમાં પ્રગટે તો દેવવંદન ઉત્તમ ગુરૂની ચરણ સેવા, અતિઆકરી તપસ્યા, ગુણવંતની ઉપાસના, જંગલ માં નિવાસ, અને ઈન્દ્રિયોને દમવાની વિદ્યા મોક્ષદાયી થાય છે. ઉત્તમ વૈરાગ્ય વગરની એ બધી કરણું લુખી (મીઠાશ વગરની) લાગે છે,
૯૨ વિષય ભેગને કાળા નાગના શરીર જેવા વિષમ સમજી, રાજ્યને રજ (ધૂળ) જેવું અસાર સમજી, સ્વજનને કર્મ બંધનાં કારણ રૂપ સમજી, વિવિધ વિષયને વિષ મિશ્રિત અન્ન સમાન સમજી, ત્રાદ્ધિને રાખ સમાન સમજી અને સ્ત્રીએને તૃણ સમાન તુચ્છ સમજી તે બધાંયમાં આસકતતા તજી શુદ્ધ હદયવાળો વૈરાગી પુરૂષ સિદ્ધિ પદને પામે છે.
ભવ્યાત્માઓને સામાન્ય હિતેપદેશ.’ ૯૩ જિનેશ્વર દેવની પૂજા, ગુરૂમહારાજની સેવા, સહુ જી ઉપર અનુકંપાદયા, શુભપાત્રમાં દાન. ગુણ-ગુણી ઉપર અનુરાગ (ગુણગ્રહણ બુદ્ધિ) અને શાસ્ત્રશ્રવણ એ છ મનુષ્યભવરૂપ વૃક્ષનાં શુભ ફળ છે,

Page #28

૩૨
શ્રી આત્માનું ક્રં પ્રકાશ
૯૪ ત્રિકાળ પ્રભુ પૂજા-ભકિત કરા, નિર્મળ યશ-કીર્તિ વધારા, સઠેકાણે ધન વાવા, મનને નીતિના માર્ગ દ્વારા, કામ ક્રેાધાદિક શત્રુઓને સહુરા, સહુ પ્રાણી ઉપર દયા કરેા, અને જિનાગમને સાંભળેા, અને એમ કરી શીઘ્ર મેાક્ષલક્ષ્મીને વા! ૫ વીતરાગ દેવની પૂજા કરી, નિગ્ર ંથ-મુનિજનાને નમસ્કાર કરી, સિદ્ધાન્ત સાંભળી અધમી જનાની સગતિ તજી, પાત્રમાં દ્રવ્ય આપી, ઉત્તમ ( શિષ્ટજના ) ના માળે ચાલી, અંતરંગ શત્રુઓને જીતી, અને નમસ્કાર મંત્રને સંભારી ( નમસ્કાર મહામ ંત્રનું ધ્યાન કરી ) હું ભળ્યા ! ઇચ્છિત સુખને સ્વાધીન કરા.
૯૬ જે રીતે ચંદ્રસમાન ઉજ્જવળ યશ દશે દિશામાં પ્રસરે, ઉદયકારી ગુણુશ્રેણિ વિસ્તાર પામે, અને કુકર્મીના ક્ષય કરવા સમર્થ ધર્મ વૃદ્ધિ પામે એ રીતે ચતુર પુરૂષને સુલભ એવા ન્યાયમા માં સુજ્ઞ જનોએ પ્રવન કરવું. ભાગ્યશાળી જના ધારે તા એવુ પ્રવર્તન સુખે કરી શકે.
૯૭ હાથે પ્રશસવા ચાગ્યદાન, મસ્તકે ગુરૂચરણને પ્રણામ, મુખે સત્ય ( પ્રિય પથ્થને તથ્ય ) વાણી, કાને શાસ્ત્ર શ્રવણ, હૃદયે સ્વચ્છ-નિર્મળ વૃત્તિ, ભુજામાં વિજ્યવતુ ગાય, અહા ! આટલાં વાનાં એશ્વર્ય વગર પણ સ્વભાવવડે ઉત્તમ પુરૂષાને અલંકાર–આભૂષણરૂપ છે; કેમકે સુપાત્ર દાનવડે હાથ જેવા શાલે છે તેવા ક કણાદિક વડે શાભતા નથી; મસ્તક ગુરૂચરણે લગાડવાથી જેવું ચાલે છે તેવું મુગટાક્રિકથી શાભતુ નથી ઇત્યાદિક આશય સ્પષ્ટ છે.
૯૮ જો આ ભવ અટવી વટાવી, મેક્ષ નગરે જવા ઇચ્છાજ હાયતા વિષયરૂપ વિષ વૃક્ષાના આશ્રય કરવા નહિ, કેમકે એમની છાયા પણ શીઘ્ર મહામૂર્છા ઉપજાવે એવી છે, જેથી આ જીવ એક પગલું પણ આગળ ચાલવા સમર્થ થઈ શકતા નથી; તેા પછી તે વિષય વિષ વૃક્ષાનાં પત્ર, પુષ્પ, ફળ અને રસનુ તેા કહેવું જ શું તે બધાંય મહા હાનિજ કરે છે.
4 ઉપસ’હાર ’
૯૯ ચંદ્રપ્રભા અને સૂર્ય પ્રભા મનુષ્યેાના જે અ ંધકારરૂપ કાદવને દૂર કરી શકતી નથી તે ( અજ્ઞાન–પાપ ) આ અલ્પ ઉપદેશ સદાય શ્રવણુ કરતાં સદંતર દૂર કરી દે છે. અત્યંત આદરપૂર્વક શ્રવણુ, મનન અને નિદિધ્યાસન કરવાનું બહુ ઉત્તમ પરિણામ આવે છે. મૂળ કાવ્યમાં ગ્રંથકારે ‘સામ પ્રભાચાર્ય ” એવુ સ્વનામ પણ ગર્ભિત પણે જણાવેલું છે.
ગ્રંથ પ્રશસ્તિ.
૧૦૦ અતિદેવ આચાર્યના પટ્ટરૂપ ઉદ્દયાચળ ઉપર પ્રગટેલા સૂર્ય' સમાન વિજયસિંહ આચાર્યના ચરણ કમળમાં ભ્રમરની પેરે રમતા સામપ્રભા આચાર્યે આ સુકત મુકતાવળી રચી. ( ભવ્યાત્માએ તેને કંઠાગે કરી નિજ હૃદયને શાભાવા પાવન કરી. ઇતિશમ્ .

Page #29

શ્રીમદ્દ રવચંદ્રજી મહારાજ.
“ શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી મહારાજ.” પરમપૂજ્ય મુનિમહારાજે તથા જેન બંધુઓને સવિનય પ્રાર્થના કરવાની કે –
શ્રીમદ્દ દેવચંદ્રજી મહારાજના બનાવેલા બધા ગ્રંથો એકત્ર કરી તેનું એક મારું પુસ્તક છપાવવા યોજના ચાલે છે. તેઓશ્રીના બનાવેલા નીચે લખ્યા ગ્રંથ જાણવામાં છે. ૧ આગમાર. ૭ મુનિની પંચભાવના. ૧૩ અષ્ટ પ્રવચન માતાની સઝાય ૨ નયચક્રસાર. ૮ પ્રશ્નોત્તર
૧૪ પ્રભૂજનાની સઝાય. ૩ ચોવીશી. ૯ જ્ઞાનમંજરી ટીકા. ૧૫ ધ્યાનદીપિકા. ૪ વીશી. ૧૦ સ્નાત્રપૂજા,
૧૬ સમીતની સઝાય. ૫ ગતચોવીશી. ૧૧ એકવીસ પ્રકારી પૂજા. ૧૭ વરપ્રભુનું દીવાલીનું સ્તવન ૬ અધ્યાત્મગીતા. ૧૨ નવપદજી પૂજા (ઉલાલા).૧૮ સહસકૂટનું સ્તવન.
એ સિવાયના બીજા કોઈ ગ્રંથ, ટીકા, ટ, સ્તવન, સઝાય આદિ શ્રીમદ્દનાં બનાવેલાં આપના જાણવામાં હોય તે તે સંબંધી (બની શકે તેટલી વિગત સહ) હકીક્ત નીચે સહી કરનારને જણાવવા મહેરબાની કરશે જેથી તે વિષય સદર ગ્રંથ માં દાખલ કરવાનું બની શકે.
પાદરા, (ગુજરાત)
વકીલ મોહનલાલ હીમચંદ.
સેવક,
શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરિશ્વરજી મહારાજના પરિવાર મંડળના
મુનિરાજેના ચાતુર્માસ, શ્રીમદ્ આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયકમળસૂરિશ્વરજી મહારાજ તથા વ્યાખ્યાન વાચસ્પતિ શ્રી લબ્ધીવિજયજી મહારાજાદિ ઠાણા ૬
ખંભાત, શ્રીમદ્ ઉપાધ્યાયજી મહારાજ વીરવિજ્યજી મહારાજ તથા પંન્યાસજી શ્રી દાનવિજ્યજી મહારાજ આદિ ઠાણા ૫
વટાદરા–પેટલાદ. પ્રવર્તકજી મહારાજ શ્રી કાંતિવિજયજી મહારાજ, મુનિરાજશ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજ તથા મુનિરાજશ્રી જિનવિજયજી મહારાજ આદિ વડેદરા. ઠેઘડીચાળી પિળ, જાની શેરીના ઉપાશ્રય.
મુનિરાજશ્રી હંસવિજયજી મહારાજ તથા પંન્યાસજીશ્રી સંપતવિજયજી મહારાજ આદિ ઠાણા પૌંદર. ઠેશેઠ નથમલજી ગંભીરમલજી શરાફામાં જીલ્લા-માલવા.
મુનિરાજ શ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજ, મુનિરાજ શ્રી વિમલવિજયજી મહારાજ, મુનીશ્રી કસ્તુરવિજયજી મહારાજ, મુનીશ્રી વિબુધવિજયજી, મુનિશ્રી વિચક્ષણવિજયજી મહારાજ આદિ
જુનાગઢ, મુનીરાજશ્રી પ્રેમવિજયજી તથા મુનિરાજ મંગળવિજયજી તથા મુનિરાજ શંકરવિજયજી મહારાજ આદિ ઠાણું ૫.
સીનેર–ગુજરાત

Page #30

૩૪
શ્રી આત્માન” પ્રકાશ.
પન્યાસજી શ્રી સાહનવિજયજી મહારાજ, મુનીશ્રી વિદ્યાવિજયજી મહારાજ, નીશ્રી વિચારવિજયજી મહારાજ, મુનીશ્રી સમુદ્રવિજયજી મહારાજ. વેરાવળ. મુનિરાજશ્રી હિરવિજયજી મહારાજ, મુનિરાજશ્રી સુમતિવિજયજી મહારાજ. લુધીઆના ( પુંજામ )
મુનિરાજશ્રી ભક્તિવિજયજી મહારાજ ઠાણા ૨. મુનિરાજશ્રી કુસુમવિજયજી મહારાજ. મુનિરાજશ્રી વિનયવિજયજી મહારાજ આદિ ઠાણા ૨. સુનિ મહારાજશ્રી લલિતવિજયજી મહારાજ આદિ ઠાણા. ખીજા મુનિમહારાજાએ અમેાને લખી જણાવશે જેથી હવે પછી પ્રકટ થશે.
જામનગર.
પુસ્તક પહોંચ.
૧ સભ્યસન નિષેધ.
૨ હિન્દી જૈન શિક્ષા ચતુર્થાં ભાગ.
શેટ લક્ષ્મીચંદજી પારેખ-કલકત્તા.
શ્રી આત્માન≠ પુસ્તક પ્રચારક મડળ-આગ્રા.
ત્રાપજ
તલામ.
ધારા.
૩ નવતત્ત્વ.
૪ ચતુર્દશ નિયમાવલી.
,,
૫ શૃંગાર વૈરાગ્ય તરંગીણી,
અભેચંદ્ર ભગવાન–ભાવનગર.
૬. શ્રી દક્ષિણુ મહારાષ્ટ્ર જૈન વેતામ્બર એડી ગના પ્રથમ રીપોર્ટ શાંગલી.
99
:2
""
ખાસ આભાર.
શ્રી જૈન પ્રશ્નનાત્તર જેમાં કલકતા એશિઆટીક સેાસાઇટીના સેક્રેટરી ડેાકટર હેારનલ સાહેબને જૈન પીલાસારી ( તત્વજ્ઞાન )ના અનેક ઉપ્યાગી પ્રશ્નનેાના ખુલાસારૂપે ઉત્તરા જગવેિખ્યાત શ્રીમાન વિજયાનંદસૂરિશ્વરજી ( શ્રી આત્મારામજી મહારાજે ) આપેલા છે જે ખરેખરા જાણવા લાયક છે. જે ગ્રંથરૂપે વરતેજનિવાસી કાન્ટ્રાકટર ગાંડાલાલ માનચંદે પોતાના પ્રિયપુત્રના સ્મરણાર્થે છૂપાવી પ્રસિદ્ધ કરેલ છે, તે આ સભાના સભાસદેને એક એક કાપી ભેટ આપવા માટે અમાને મળેલ છે, જેથી તેઓના આભાર માનવામાં આવે છે.
સર્વે જૈન મધુઓને અને મ્હેનાને અત્યાગ્રહ પૂર્ણાંક આમંત્રણ,
શ્રી જુનાગઢ શહેરમાં શ્રી જૈન ધર્મ ભાસ્કર ન્યાયાંભેાનિધિશ્રી વિજયાનંદસૂરી(આત્મારામજી ) મહારાજના પ્રશિષ્ય મુનિ મહારાજ શ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજ આદિ સાધુએ ચાતુર્માસ રહેલા છે. તત્વજ્ઞાની મહારાજશ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજ હંંમેશાં નિયમિત જૈનધમ નાં અનેક અંગાપાંગ ઉપર તેમજ અન્ય નૈતિક વ્યવહારિક અને કેળવણી આદિ વિષયો ઉપર ઉત્તમ પ્રકારનાં અસરકારક વ્યાખ્યાના આપે છે તે આ સૂવર્ણ સમયના લાભ લેવા અમારા સ્વધર્માનુરાગી અને ગુણગ્રાહી જૈન મધુએ અને અેનાને આદરપૂર્વક અમે પધારવા વિનંતી કરીએ છીએ, અત્રે ચાતુમાસ સ્થાયી રહેનારાઓ માટે ઉતારા, પાગરણાદીની ગાઠવણ કરી આપવા ઉપરાંત ખીજી પણ યથાશકિત પ્રતી સગવડતા કરી આપવામાં આવશે. બિહુના. લી, શાહ પ્રભુદાસ ત્રીભાવનદાસ. શાહ હરખ, જયચંદ

Page #31

અમારા માનવતા લાઇફ મેમ્બરને ભેટ.
(અન્ય બધુઓને સુચના) આ સભાના માનવંતા લાઈફ મેમ્બરોને જણાવવા રજા લઈએ છીએ કે આ સભા તરફથી હાલમાં નીચેના ગ્રંથો પ્રસિદ્ધ થયા છે જે ધારા મુજબ ભેટ આપવાના છે. દર શાલ બહાળી - ખ્યામાં ગ્રંથા ભેટ અપાતા હોવાથી તેમજ આર્થિક બાબતમાં પણ ઉદાર દીલથી ભેટ અપાતા હોવાથી, આ સભામાં દાખલ થયેલા લાઈક મેમ્બરાને તે વિદિત છે કે અત્યાર સુધીમાં ભેટ મને ળેલા પુસ્તકાનું એક નાનું ઉપયોગી ગ્રંથોનું પુસ્તકાલય તેઓશ્રીને થયેલું" હોવું જોઈએ. બીજા બધા કરતાં આ સંસ્થાએ લાઈફ મેમ્બરને ગ્રથા ભેટ આપવાનું છે - રણુ ઘણ"જ ઉદાર રાખ્યું છે જેની સરખામણી કરવાથી કે રીપાર્ટો વાંચવાથી સમજી શકાય તેવું છે. વળી હાલમાં ઘણીજ બહોળી સંખ્યામાં પુસ્તકા પ્રસિદ્ધ કરવાના પ્રયાસ ચાલુ હોવાથી અન્ય જૈન બંધુઓએ પણ આ સભામાં લાઈફ મેમ્બર થઈ બીજા ધાર્મિક લાભ સાથે પ્રથા સંબંધીના આર્થિક લાભ પણ લેવા જેવું છે.
આ વખતે નીચેના ગ્રંથ ભેટ આપવાના છે. ભાષાંતર.
સંસ્કૃત ૧ શ્રાદ્ધગુણ વિવરણ ભાષાંત બાવક ઉપ્યોગી ગ્રંથ) પ સુકૃતસાગર (ઇતિહાસિક ગ્રંથ) ૨ શ્રીચંપકમાલા સતી િતાસ સ્ત્રી ઉપયોગી ગ્રંથ) ૬ શ્રીરાહિણીય ચરિત્ર. ૩ શ્રીસમ્યકત્વ સ્વરૂપ (સન્મ ત્વનું યથાર્થ સ્વરૂપ ટુંક- ૭ શ્રીમેરૂ ત્રયોદશી કથા. " માં જણાવનાર ગ્રંથ) ૪ શ્રીજૈન પ્રશ્નોત્તર.. આ સભાને ત્રિવાર્ષિક રીપાટ”.
નંબર ૫ થી ૭ સુધીના સંસ્કૃત ગ્રંથો હોવાથી અને તેના ખપી જૈન બંધુઓ ભાગ્યેજ હોવાથી જે સભાસદ પત્રે ૯ઃખી મંગાવશે તેમને મોકલવામાં આવશે. કારણ કે તેના મૂળ ગ્રંથો અનેક સંખ્યામાં સાધુ સાધવી મહારાજ તથા જ્ઞાનભંડારો વીગેરેને સભાની જેમ તેઓની વતી ભેટ અપાય છે અને નંબર ૧ થી ૪ (રીપેટ સાથે) દર વખતે જેમ મોકલાય છે તેમ પાસ્ટેજ પુરતા પૈસાનું વીપી કરી અમારા સુન લાઈક મેમાને શ્રાવણ સુદી ર થી મોકલવામાં આ વિશે જેથી તેઓ સ્વીકારી લેશે એવી વિનંતિ છે. (નવા ગ્રંથા તૈયાર થાય છે.)
શ્રી શ્રાદ્ધગુણ વિવરણ. (ભાષાંતર. ) શ્રાવકના વિશેષ ધર્મના કારણરૂપ અને ઉચ્ચ ગૃહસ્થ ધર્મ" ( શ્રાવકના સામાન્ય ધમ" ) નું શુદ્ધ સ્વરૂપ બતાવનારી, મેક્ષમહેલના પ્રથમ સોપાનરૂપ, જયશ્રીની સિદ્ધિને આપનાર આ અને પ્રવ ગ્રંથ છે. જેથી આવા શ્રાવક્રોપયોગી કાઈપણ ગ્રંથ અત્યારસુધીમાં પ્રગટ થયા નથી. સરલ, સુબેધક વીવેચન સાથે અનેક કથાઓ સહિત શ્રીમદ્ જિનમંડનગણી મહારાજની કૃતિની આ એક સુંદર અને અત્યુત્તમ રચના છે, જેનું સરળ અને શુદ્ધ ભાષાંતર પ્રવત ક0 મહારાજશ્રી કાંતિવિજયજી મહારાજના શિષ્ય મુનિરાજ શ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજે કરેલ છે, જેન તરીકે દાવો ધરાવનાર કે શ્રાવકે ધર્મના ઈચ્છિક કાઈપણ વ્યકિતના ઘરમાં આ ગ્રંથ જે જે

Page #32

શ્રાવક ધર્મની ઉચ્ચ શૈલીને જણાવનારા છે તે અવશ્ય હોવા જોઈએ. તે ખરેખર ઊપયોગી જોઈ ગ્રંથ છપાતાના દરમ્યાન ઉપાધ્યાય શ્રીમદ વીરવિજયજી મહારાજના પ્રશિષ્ય મુનિરાજ શ્રી શ્રેમવિયજીના નેક અભિપ્રાયચી અત્રેની જેને આડીગ તેમજ જેન નાઇટ કલાસના વિદોથી આધાર્મિક અભ્યાસની શરૂઆત તરીકે આ ગ્રંથ ચલાવવાની ખાસ એજના થયેલી છે તેજ તેની ઉપયોગીતા પૂરતા પુરાવા છે, તે બાબતમાં વધારે કાંઈપણ ન લખતાં તે સાઇ’તા ખાસ વાંચી જવાની ભલામણ કરીએ છીએ,
ઊંચા ઝલેજ કોગળા ઉપર, ચાર જુદીજુદી નતના સુંદર ટાઈપાથી છપાવી સુંદર માઇડીંગથી તેને અલંકૃત કરવામાં આવેલ છે. રાયલ આઠપેજી પાંત્રીસ ફારસના સુમારે ૩ ૦ ૦ પાનાના દલદાર ગ્રંથ( કાગળાની તેમજ તેને લગતા સાધનાની લડાઇને લઇને ઘણી માંધવારી છતાં તેની) કિંમત માત્ર રૂા. ૧-૮-છ રાખી છે. પાસ્ટેજ જુદુ . ઘણી નકલોના અગાઉથી ગ્રાહુકા થયા છે.
* શ્રી સમ્યકત્વ સ્વરૂપ સ્તવ ?? | | માક્ષની /૨છોવાળા પ્રાણીઓને તેના બીજ રૂપ સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ આવશ્યક છે. આ સમ્યકતવ કે જેના વગર કોઈ પ્રાણી મુકિત મેળવી શકતા નથી, તેવા આમિક અને પદગલિક સુખને ભિન્ન ભિન્ન દેશોવનાર શ્રી સમ્યકત્વ ગુણ, તેની મૂળા-પત્તિ, સ્વરૂપ અને વિવિધ મંદા બતાવનાર આ એક લઘુ અને સરલ અપર્વ શ્રે'છે એથકતાં પૂવાંચાય હોવાથી તેની અસૈન કિક રચના કરી છે, જેના ખાસ અભ્યાસ કરવા જેવો આ ગ્રંથ છે. જેન શાળમાં અભ્યાસ કતાં બાળકૈાને ખાસ વંચાવવા જેવા આ ગ્રંથ છે, જે હાલમાં અમારા તરફથી છપાઈ પ્રસિદ્ધ થયેલા છે. કિંમત રૂ-ટુ-જી પાટેજ જીદ.
| શ્રી જન આત્માન ) પ્રા. ભાવનગર, - -
- આ સભાનું દાન/કાર ખIC.
- આ માસમાં નવા પ્રથાની થયેલી યોજના. અમારા આ માનદપ્રકાશ માસિકના દરોમાં અ'કમાં છપાતા નવા ગ્રંથા ૩૪ ની જાહેરખબર આપવામાં આવેલી છે. આ માસમાં તે સિવાય નીચેના નવા પ્રથાની ચેજના અને તે છપાવવાની શરૂઆત થઈ ચુકી છે જે થોડા સમયમાં પ્રસિદ્ધ થશે. છે વિજ્ઞપ્તિ ત્રિવળ, ( વિસ્તૃત ઐતિહાસિક પ્રસ્તાવના સાથે )
પ્રાચીન જૈન વિલંબઈ, ( વિસ્તારયુક્ત ટિપ્પણી અને ઉપધાત સાથે.) ३ विज्ञप्तिसंग्रह. ૪ વિનયત્વ મદારબ્ધ, ( બે ભાગમાં ભાષાંતર વિગેરે ઉપયોગી માહિતી સાથે.) ५ कृपारस कोष. ६ करुणावज्रायुध नाटक. ૭ જૈન પંચ ગરાપ્તિ સંઘ, ( જેને ઈતિહાસના અનુગભૂત સાધના. ) ८जैन अतिहासिक रास संग्रह.
શ્રી કપત્ર-કીરણાલી થોડા સમયમાં છપાવવાનું શરૂ થશે.

Page #33