________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કમમિમાંસા.
૩૦૫
કારે કે તે પ્રકારે ઈચ્છા કરવાની ફરજ પડે છે. આ પૂર્વગામી કારણ પણ તેના આગલા કારણને લઈ નક્કી થયું હોય છે અને એ પ્રમાણે કાર્ય કારણની સાંકળને આપણે ભૂતકાળની અનંતતા સુધી ખેંચી લઈ જઈ શકીએ. Leibniા નામને બીજે એક સમર્થ તત્વજ્ઞ પણ એજ ભાવનું લખે છે–All our thoughts and perceptions, are but the consequences, coutigent it is true of our precedent thoughts, and perceptions, in such a way that were I able to consider directly all that happens or appears to me at the present time, 1 should be able to see all that will happen to me or that will ever appear to mછે. અથોત્—આપણુ બધા વિચારે અને ભાવનાઓ તેના પૂર્વગામી વિચારો અને ભાવનાઓના પરિણામ રૂપે અને અવલંબન ભૂત છે; તે એવા પ્રકારે કે વર્તમાનકાળમાં જે કાંઈ (માનસ પ્રદેશ ઉપર) બને છે અથવા દેખાય છે તે બધુ હું પ્રત્યક્ષપણે જોઈ શકું તે, ભવિષ્યમાં (માનસ પ્રદેશ ઉપર) શું બનશે અથવા દેખાશે તે હું અત્યારે જ નકી કરી શકું.”
આથી આપણે જોઈ શકીએ છીએ કે જેમાંથી જે પ્રગટવું જોઈએ તે સંબંધે આપણે એકજ નિરૂપાય છીએ. અર્થાત્ અમુક માનસ પ્રવર્તનનું જે અમુક પરિણામ આવવા યોગ્ય છે તે ન આવતાં કાંઈ બીજુજ આવે તેમ આપણે કદી કરી શકીએ તેમ નથી. “મન સ્વતંત્ર નથી” એ વાત પુનરૂક્તિ દેષને ન ગણકારતા પુનઃ પુન: કહી જવાય છે. મન એ યંત્ર છે. યંત્ર નિયમને અનુસરી ચાલનારૂં છે, જેનું હલન ચલન અને પ્રવર્તન નિયમને વશ છે તે સ્વતંત્ર કેમ હોઈ શકે
વિશેષ વિવેચન અને વિસ્તારને પડતુ મુકી હવે અમે એકદમ પરમ રહસ્યમય વિભાગ ઉપર આવીએ છીએ. એ રહસ્ય આપણી જેન રીલેણી રૂપી મોતીની માળાના મધ્ય મણિરૂપ છે. જ્ઞાનની ઉત્કૃષ્ટ અવસ્થાના પરિફેટન રૂપે છે. શાસ્રરૂપી મહાસમુદ્રના મંથનના અંતે પ્રાપ્ત થતી મહા લક્ષ્મી તુલ્ય છે. આટલા વિવેચનના અંતે હવે અમારે જે કાંઈ કથિતવ્ય છે તે સરળપણે અવગત થશે એમ માનીએ છીએ.
મને સ્વતંત્ર નથી પણ આત્મા સ્વતંત્ર છે. અને મનની અવસ્થાઓ સાથે રસપૂર્વક ન ભળતા તટસ્થ ભાવે મનની અવસ્થાઓના સાક્ષી રહેવાથી આત્મા બંધનમાંથી મુક્ત થાય છે.” આ ટુંકા વાક્યમાં કર્મના બંધનને કાપી નાંખવાનું અમેઘ શસ્ત્ર રહેલું છે. મનુષ્ય તે શસ્ત્રને ઉપગ કરતા શીખે તો તે મનુષ્ય નહી. પણ ઇશ્વર કેટીમાં ગણવા યોગ્ય છે. કેમકે પછી તે કાર્ય કારણના નિયમને આધીનરહેતો નથી. તેની શારીરિક અને માનસિક સર્વ પ્રવૃતિઓને એક સંચાની ગતિ
For Private And Personal Use Only
