________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૧૦
શ્રી આત્માન પ્રકાશ
બાળક એમ સમજે છે કે જે સુખ અને જે સ્નેહની લાગણી માતાની પાસેથી મળે છે, તે અન્યની પાસેથી તેવાજ સ્વરૂપમાં અને તેટલાં જ પ્રમાણમાં મળશે નહિ, તેથી તે અન્ય સ્ત્રી અથવા પુરૂષની પાસે જવાને ખુશી થતું નથી. બાળક કાંઈજ સમજાતું નથી, એમ જ્યારે આપણે વિચારીએ છીએ, ત્યારે તેના સ્થલ શરીરની અંદર કેઈ ઇતર તવ રહેલું છે, એ આપણે ભૂલી જઈએ છીએ. એ તત્ત્વ એ આત્મા અથવા જીવ છે. જગતમાં જડ અને ચેતન અથવા જીવ અને અજીવ એવા બે પદાર્થ છે. જેનામાં જીવ છે તેને ચેતન કહેવાય છે અને જેનામાં જીવ નથી તેને જડ અથવા અજીવ કહેવાય છે. ઈહ જગતમાં વસ્તુતઃ માત્ર એ બેજ પદાર્થો છે. આપણી દ્રષ્ટિમાં જે જૂદા જૂદા અનેકવિધ સ્વરૂપે જોવામાં આવે છે તે સર્વેમાં જડ અને ચેતનને જ વાસ છે. જેમ એનું એ એકજ પદાર્થ છે અને તેમાંથી અનેક પ્રકારના ઘરાણાં બનાવવામાં આવે છે, પરંતુ સર્વમાં સેનું જ રહેલું છે, તેમ જગતમાં દશ્યમાન થતાં સર્વ પદાર્થો જડ અને ચેતનનાંજ બનેલાં છે. સાયન્સથી જડ પદાર્થોમાં ઘણું જ સામર્થ્ય રહેલું છે, એ આપણે જાણીએ છીએ અને અનુભવીએ પણ છીએ. પરંતુ આત્મતત્ત્વની અથવા ચેતનની તેનાથી પણ અગાધ શક્તિ છે. માત્ર જડપદાર્થોને સહવાસથી આત્માની અસીમ શક્તિ જોવામાં આવતી નથી. સુવર્ણની સાથે પ્રથમ જ્યારે માટી ભળેલી હોય છે, ત્યારે તેની કશી કીંમત અંકાતી નથી, પરંતુ તેને અગ્નિમાં નાંખી તપાવીને શુદ્ધ કરવામાં આવે છે ત્યારે જ તેની ખરી કીમત અંકાય છે અને મનુષ્ય હર્ષથી તેનો સ્વિકાર કરે છે. તેમ જડ કર્મોરપી માટીથી આત્મા જ્યાંસુધી ઢંકાએલો રહે છે, ત્યાં સુધી તેનું અનંતવીર્ય પ્રગટતું નથી. જ્યારે આત્મા જડ કર્મોથી મુક્ત થાય છે, ત્યારે તેને અનંત સુખ અને શાંતિનું ભાન થાય છે અને તે પરમાત્મસ્વરૂપ બને છે. બાલકમાં રહેલા આત્મતત્ત્વની તેટલી જ શક્તિ છે, પરંતુ જ્યાં સુધી તે શક્તિને વિકાસ થયેલ નથી ત્યાં સુધી જ આત્મા નિર્બલ ભાસે છે. આત્માના અનેક જૂદા જૂદા
સ્થલ સ્વરૂપે છે, તેમાં મનુષ્ય સ્વરૂપ સર્વોત્તમ છે અને તે દેવોને પણ દુર્લભ છે. ઇતર સ્વરૂપમાં આત્માની જે શક્તિ હોય છે, તેના કરતાં મનુષ્ય સ્વરૂપમાં તે સામથ્યનો વિકાસ વિશેષ થયે હોય છે, તેથી બાળકને જેવાં જેવાં સંસ્કાર આપણે પાડવા ઈચ્છીએ છીએ, તેવાં સહજમાં પડે છે.
મોક્ષને પ્રાપ્ત કરવું અથવા પરમાત્મસ્વરૂપ બનવું, એ પ્રત્યેક જીવાત્મા લક્ષ્યસ્થાન હોવું ઘટે છે; કારણકે આત્માની એજ પરમસ્થિતિ છે અને જ્યાં સુધી
એ સ્થિતિએ પહોંચાતુ નથી ત્યાંસુધી આત્માને શાંતિનું ભાન થતું નથી. સર્વોત્તમ સ્થિતિને પ્રાપ્ત કરવા માટે મનુષ્ય જીવજન સાધન છે એટલે તેની ઉત્તમતા વિષે જેટલું કહીએ તેટલું થોડું જ છે. મનુષ્ય જીવન સર્વોત્તમ છે, એ
For Private And Personal Use Only
