Atmanand Prakash Pustak 012 Ank 03

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 9

પવિત્ર આશ્વાસન,
માનકાલીન મિતાહારપણુના નિયમોનું ઉલ્લંઘન થવાથી જ્યારે વ્યાધિ શરીરમાં પ્રવેશ કરી પ્રબળતા મચાવી મૂકે છે તે વખતે દુખને આધીન થઈ શોકાદિ લાગણીઓથી નિઃશ્વાસ મૂકે છે. પરંતુ એ કાર્યફળ કેવું છે તે સમજવામાં નહીં આવેલું હોવાથી આત્માની વૃત્તિઓની ઉથલપાથલ થઈ જાય છે. પિતાની ઈષ્ટ વસ્તુઓમાં પોતે સુખ માનવું અને પોતાને અનિષ્ટ વસ્તુઓમાં પોતે દુઃખ માનવું એ માનવજાતિની ઉચ્ચ પ્રકૃતિ હોઈ શકે જ નહિ; કેમકે ઈષ્ટ વસ્તુઓમાં મનાતું સુખ જેમ ક્ષણિક છે, તેમજ અનિષ્ટ સંગથી થયેલું દુખ પણ ક્ષણિક છે.
વસ્તુસ્થિતિ આમ હોવાથી પ્રત્યેક મનુષ્ય સુખ દુઃખને વેદવાનું સામર્થ્ય હૃદયબળ પ્રાપ્ત કરવું જોઈએ. એ હૃદયબળ પ્રાપ્ત કરવાને માટે પ્રથમ મનને સંયમન કરવાની ટેવ પાડવી જોઈએ. સુખ દુઃખના પ્રસંગે તેમની સુષ્ટિએ સહજ-સામાન્ય ગણવા જોઈએ. શ્રીમદવિજયજી કહે છે તેમ કુર્વ પ્રાણ નીનઃ આવसुखं प्राप्य न विस्मित:
દુખ પામીને દીન ન થવું તેમજ સુખ પામીને વિસ્મિત ન થવું ” આ સ્થિતિ સુખ દુઃખની વાસ્તવિક સ્થિતિ જાણ્યા પછી જ બની શકે તેમ છે, ઉભય પરિસ્થિતિનું નિરીક્ષણ અને પૃથકકરણ કરવામાં આવ્યા પછી પણ જે મન તે વિષમાં એગ્ય રીતે કેળવાયલું હોતું નથી–આત્મા જે તે તે લાગણીઓથી બહિર્મુખ રહેતું નથી તે મહાપંડિત કહેવાતા પુરૂષોમાં પણ સુખ દુ:ખ રૂપ પવનથી લાગતા ઝપાટાઓ પોતાની પાછળ તેમની લાગણીઓને દોરે છે અને હર્ષઘેલા કે શેકનિમગ્ન બનાવે છે.
સુખ દુઃખના આ ઉભય પ્રસંગમાં એક એવા પવિત્ર આશ્વાસનની જરૂર છે કે જેથી માનવહૃદયમાં કઠિનતા આવી વાસ કરે, હૃદયની નબળાઈ દૂર થઈ અહંકાર અને શોકાગારમાં પ્રવેશ નહિ કરતાં ગગનવિહારી ગતિ અનુભવે, હદયની કમળતા માત્ર અનુકંપા બુદ્ધિ વખતે જ પ્રકટ હોય અને પરિણામે સંગ્રહ કરેલા બળથી અંદગીના ગમે તેવા પ્રબળ પ્રસંગે કે જે પ્રાકૃત પ્રાણીઓને સુખ દુઃખને તીવ્રપણે વેદવાના પ્રબળ નિમિત્ત હોય છે તેમને સાક્ષીરૂપે માનીને નિ:સત્વ કરી લે.
દુઃખના સંગથી તેને ભાગ થઈ પડેલા મનુષ્યને એમ કહેવામાં આવે કે “ભાઈ ! શેક, કર નહિ, થવાનું હતું તે થઇ ગયું, સૈ સારાં વાનાં થશે.” એટલું કહેવા માત્રથી તેને થતું આશ્વાસન એ યથાથ ફળવાળું નથી, પરંતુ સુખ અને દુઃખ ઉભયનું નિરીક્ષણ કરાવી તેના અનેક પ્રસંગોને સ્મરણ કરાવી, માનવ હૃદયની નબળાઈ શુદ્ધ સ્વરૂપમાં સમજાવવા રૂપે આ પવિત્ર આશ્વાસનનું કાર્ય હોય છે એમ સલ્લાસ કહે છે. આ આશ્વાસનથી વિકટણિ (analytical-eye) ખુલે છે