________________
૩૮૨]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
કહે છે કે પુરુષાર્થથી મોક્ષપ્રાપ્તિ થાય છે, તેથી તેનું સ્પષ્ટ સ્વરૂપ સમજવું અનિવાર્ય છે.
આ પંચમકાળમાં અહીંથી મોક્ષ થતો નથી, તેમ વિચારીને પુરુષાર્થ જ ન કરવો યોગ્ય નથી. કારણ કે, મોક્ષનો માર્ગ તો આ કાળમાં અહીં પણ સંભવ છે, જો પુરુષાર્થ કરવામાં આવે તો! ભવની ગણતરી કરી કરીને પુરુષાર્થ છોડવો ન જોઈએ. કેટલાય જીવો એમ વિચાર કરે છે કે અનંતકાળથી બાંધેલા કર્મ એક ભવના પુરુષાર્થથી કેવી રીતે દૂર થાય? તેથી પુરુષાર્થનું કોઈ પ્રયોજન રહેતું નથી. આવો વિચાર કરનાર પુરુષાર્થના સ્વરૂપ તથા તેના ફળને સમજ્યો જ નથી. કારણ કે એક સમયના આત્મિક પુરુષાર્થથી, ભૂતકાળમાં બાંધેલા અનંતકર્મની નિર્જરા તથા ભવિષ્યના અનંત, કર્મોનો સંવર કરીને કર્મબંધન અને ભવભ્રમણનો પણ અંત લાવી, શકાય છે.
મરણ સમયે શું ધર્મ થાય? તેમ વિચારીને પણ પુરુષાર્થનો લોપ ન કરવો જોઈએ. જ્ઞાની તો એમ કહે છે કે દરેક સમયે મરણ થતું સમજી પુરુષાર્થ પ્રારંભ કરવો જોઈએ. હકીકત પણ એમ છે કે જીવ જ્યારથી જન્મે છે, ત્યારથી જ મરે છે. ભાવકર્મ કરીને ભાવમરણ કરવું એ પણ એક મરવું છે. અજ્ઞાની પળે પળે મરે છે. તે જીવે છે એવી રીતે કે જાણે મરવાનો જ નથી અને મારે છે એવી રીતે કે જાણે જીવ્યો જ નથી. જ્યારે જ્ઞાનીની વાત નિરાળી છે. જ્ઞાની અમર થઈ ગયા છે. પુરુષાર્થ કરવો એ આત્માનું સામર્થ છે, તથા અમર થઈને અતીન્દ્રિય સુખી થવું એ આત્માનો વૈભવ છે.
