________________
૪૦૪]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
નથી તેથી અહીં મોક્ષના ઈચ્છુક મુમુક્ષુની પાત્રતા મેળવવા માટે લક્ષણો બતાવ્યા છે.
સર્વપ્રથમ દયા લક્ષણ બતાવ્યું છે. જે જીવને પરદયાનો ભાવ ઉપજતો નથી, તે જીવને સ્વદયાનો ભાવ પણ ઉપજતો નથી. દયાનો અર્થ એમ નથી કે જીવોને પોતાનાથી નીચા જાણવા. જીવના ઉત્કૃષ્ટ લક્ષણોને લક્ષ્યમાં લઈને દયા પાળવી જોઈએ. અભ્યાસુ જીવમાં દુઃખી પશુને દેખીને દયાનો ભાવ આવવો સ્વાભાવિક છે પરંતુ કોઈ કરોડપતિ અજ્ઞાનીને દેખીને પણ જો દયા ન આવે અને તેનો અહોભાવ આવે તો તે પણ યોગ્ય નથી. દરેક અજ્ઞાની દયાને પાત્ર છે. કારણ કે પોતાના જ્ઞાન સ્વભાવનો ધણી હોવા છતાં અજ્ઞાનતાથી અંધ થઈ રહ્યો છે. તે પોતાના અનંત ગુણરૂપી વૈભવને ભૂલીને પરપદાર્થોને વૈભવ માને છે.
ગમે તેવા સંયોગોમાં શોકગ્રસ્ત ન થઈ હંમેશાં હસવાવાળા વ્યક્તિને શાંતિ પ્રગટ થઈ નથી. કારણ કે શાંતિનો સંબંધ હસવા કે રડવા સાથે નથી. કાવ્યના નવ રસમાં એક શાંત રસ પણ છે. આત્મા શાંત સ્વભાવી છે. માત્ર પર્યાયમાં ઉત્પન્ન થતા વિકલ્પ તથા રાગદ્વેષ આત્માની અશાંતિ છે. પોતાને શાંત સ્વભાવી માનીને અશાંતિથી મુક્ત થઈ શકાય છે. સર્વત્ર શાંતિનું મહત્વ છે. પ્રવચનના સમયે શાંતિ ન હોય, તો પ્રવચન સાંભળવામાં મુશ્કેલી ઉભી થાય છે. મંદિરમાં થતી પૂજા તથા ભક્તિ પણ શાંતિ વિના થતી નથી. અનેક સ્થાનો પર ‘શાંતિ જાળવો' એવા બોર્ડ લગાવેલા હોય છે. શાંતિ જાળવવા માટે ઘોષણાઓ પણ થતી હોય છે. કોઈ પણ કાર્યની
