________________
ગાથા-૧૪૨]
[૪૨૫
તથા નિગોદિયા જીવમાં પણ છે. તેથી ગુણોની દૃષ્ટિએ સર્વ જીવો સમાન છે પણ પર્યાય દૃષ્ટિએ ભેદ છે. પર્યાય ક્ષણિક હોવાથી પર્યાયના દર્શન કેવી રીતે થાય? તેથી પ્રવચનસારની ૪૦મી ગાથામાં કહ્યું છેકે જે જીવ અરિહંત ભગવાનના દ્રવ્ય, ગુણ તથા પર્યાયને જાણે છે તે નિજાત્માને જાણે છે તથા તેનો મોહલય પામે છે. આમ ભગવાનને દ્રવ્ય, ગુણ તથા પર્યાય સહિત જાણીને પોતાને જાણવો એ જ ભગવાનની ખરી ભક્તિ છે. આજના અભ્યાસુ જીવોને અરિહંતના દ્રવ્ય, ગુણ, પર્યાય જાણ્યા પહેલા દ્રવ્ય, ગુણ તથા પર્યાયની પરિભાષા જાણવાની જરૂર છે. કારણ કે દ્રવ્ય, ગુણ તથા પર્યાયનું સ્વરૂપ સમજ્યા વિના નિજાત્મા કે પરમાત્મા સમજાશે નહિ.
દ્રવ્ય, ગુણ તથા પર્યાયની વાત તો બહુ દૂર, પણ જેને જન્મની સાથે દરેકને ગળથુથીથી મળેલો જે ણમોકાર મંત્ર છે, તેના વિશે પણ મહા અજ્ઞાન છે. જે પાંચ પરમેષ્ઠિના નામ ન જાણતા હોય અને આત્મા સ્વ-પર પ્રકાશક છે કે નહિ તે વિષય વાદ-વિવાદ કરે તો તેનાથી કોઈ લાભ થતો નથી. સામાન્ય જ્ઞાન તથા સામાન્ય આચરણ વિના તત્ત્વ સમજવું કઠણ છે. બટાટા, કાંદા વગેરે કંદમૂળ તથા પાન મસાલા અને ગુટકા ખાતા-ખાતાં કેવળજ્ઞાનની પર્યાયના પરિણમન વિશે ચર્ચા કરતા હોય તેવા લોકોની પણ આ કાળમાં કોઈ કમી નથી. જેના જીવનમાં ધર્મના આંશિક સંસ્કાર પરિણમ્યા હોય તેના આચાર, વિચાર, ખાન-પાન તથા વાણીમાં થોડું પણ પરિણમન ન આવે, તો તે જીવને ધર્મનો ઢોંગી સમજવો જોઈએ. દેવ-શાસ્ત્ર-ગુરુ વિશે જાણતો હોવા છતાં કુળગુરુને છોડી ન શકતો
