________________
૪૨૬]
-
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
હોય, તો તે જીવને કાયરસમજવો જોઈએ. જેણે દેવ-શાસ્ત્ર-ગુરુનો યથાર્થ નિર્ણય કરીને સત્ય તત્ત્વને જાણ્યું હોય તથા અમૂલ્ય મનુષ્ય ભવનો સદુપયોગ કરતો હોય તો તેને પાત્ર જીવ કહેવાય. આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્રનો અભ્યાસ કર્યા બાદ આત્માનો અનુભવ થાય તેવો નિયમ નથી પણ આત્માનો અભ્યાસ, કુગુરુ દ્વારા છેતરાશે નહિતથા પોતે બુદ્ધિહીન જીવોને છેતરશે પણ નહિ. તે જીવમાં એવી વિશેષ પાત્રતા જાગૃત થાય છે. કાળાંતરે નિજ શુદ્ધાત્મામાં પડેલી અનંત શક્તિ બહાર સ્કુરિત થાય છે તથા આનંદ સાગર ઉછળવા લાગે છે. આમ, આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્ર જીવથી શિવ થવાનો ઉપાય બતાવે છે.
આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્રને ગ્રંથાધિરાજ સમયસારનો સાર કહીએ તો પણ ખોટું નથી. સમયસારમાં આચાર્ય કુંદકુંદદેવે આત્માની મુખ્યતાથી નવ તત્ત્વનું વિવેચન કર્યું છે. આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્રમાં પણ આત્માની મુખ્યતાથી છ પદનું વિવેચન કર્યું છે. તે છ પદમાં નવતત્ત્વ ગર્ભિત છે. “આત્મા છે'. આ પદ દ્વારા જીવ તત્ત્વની સિદ્ધિ કરી છે. આત્મા નિત્ય છે.” આ પદ દ્વારા આત્માના નિત્ય તથા અનિત્ય ધર્મોનું વિવેચન કરી આત્માનું અનેકાંતપણું સિદ્ધ કર્યું છે. “આત્મા કર્મનો કર્તા છે.” તથા “આત્મા કર્મનો ભોક્તા છે.' આ ત્રીજા તથા ચોથા પદમાં સ્યાદ્વાદશૈલીનો પ્રયોગ કરીને અજ્ઞાનીને અજ્ઞાનદશામાં કર્મનો કર્તા તથા ભોક્તા કહ્યો છે. આમ, કર્મ શબ્દ કહેતા “અજીવા તત્વ'ની સિદ્ધિ કરી છે. તેમાં પણ પાંચેય પ્રકારના અજીવ દ્રવ્યોનો સમાવેશ થાય છે. કર્મ, સ્પર્શ, રસ, ગંધ તથા વર્ણમય હોવાથી રૂપી પુદ્ગલ છે. આશ્રવ તથા નિર્જરા કાળે પુદ્ગલ સ્કંધો ગમન કરતા
